Ətraflı axtarış
Baxanların
6381
İnternetə qoyma tarixi: 2009/06/18
Sualın xülasəsi
Бүтүн ҹәмијјәтләрин еһтијаҹларыны өдәјә биләҹәк бир динин ҝәлмәси неҹә мүмкүндүр?
Sual
Бәшәрин сон тарихинә гәдәр һидајәтлә бағлы бүтүн еһтијаҹларыны өдәјә биләҹәк бир динин мејдана ҝәлмәси неҹә мүмкүндүр? Бу ҝүнә гәдәр бәшәрин бу гәдәр тәкамүл, тәрәгги вә дәјишмәсиндән сонра јени бир динин инсанлары әбәдијјәтә гәдәр һидајәт етмәси неҹә мүмкүн ола биләр?
Qısa cavab

Бу суалы ҹавабландырмаг үчүн бәшәрин вәзијјәти вә һалы һаггында фикирләшмәк лазымдыр. Ҝөрәсән, доғурдан да тарих боју инсанда һәр бир дәјишиклик баш верәндә онун бүтүнлүкдә заты вә вүҹуду дәјишир? Јохса , бүтүн бу дәјишикликләр арасында инсанын заты вә ҹөвһәри сабит галыр, һәмин зат инсанын кечмишини, бу ҝүнүнү вә ҝәләҹәјини бир-биринә бағлајыр, инсанын шәхсијјәтини вүҹуда ҝәтирир вә инсанијјәт аләминдә она бир маһијјәт вә мәдәнијјәт бәхш едир?!

Ətreaflı cavab

Бир груп инсан бу суала шәрһ вермәкдән ваз кечмиш вә белә бир нәтиҹәјә ҝәлмишләр ки, динин сонунҹу олмасы вә бундән сонра илаһи һидајәтә еһтијаҹы олмамасынын әсас сәбәби бәшәрин әгли вә фикри ҹәһәтдән тәкамүлә јетмәсидир!!! Хатәмијјәт (пејғәмбәрләрин сона јетмәси) бу мәнададыр ки, бәшәр артыг һәдди булуға јетишмиш вә динә еһтијаҹсыз олмушдур.[1] Бундан әввәл Игбад Лаһури вә башгалары да белә иддиа етмишдиләр. Инди дә тәзә бир ҹилвә илә һәмин сөзү тәкрарлајырлар.

Үмумијјәтлә, еһтијаҹсызлыг ики нөвдүр: 1-Бәјәнилмәмиш вә икраһ доғуран еһтијаҹсызлыг вә 2-бәјәнилмиш вә тәрифә лајиг еһтијаҹсызлыг.

Бәјәнилмәјән еһтијаҹсызлыг будур ки, инсан еһтијаҹлы олдуғуну билдији һалда онун ардынҹа ҝетмәсин вә өзүнү “ҝуја еһтијаҹсыздыр” – кими гәләмә версин. Мисал үчүн, бир нәфәр хәстәләнир вә баша дүшүр ки, һәлимә ҝетмәли, дәрман алмалыдыр. Амма хәстә олдуғу һалда тәбибә ҝетмәсә вә мәним һәкимә еһтијаҹым јохдур вә дәрман истәмирәм!” десә, белә еһтијаҹсызлыг бәјәнилмәмиш, икраһ доғуран еһтијаҹсызлыгдыр.

Лакин бәјәнилмиш вә гәбул олунан еһтијаҹсызлыг да вардыр. О да будур ки, инсан хәстәләнир, һәкимә вә дәрмана еһтијаҹлы олдуғуну билир. Һәкимин јанына ҝедир вә чалышыр ки, һәким ону сағалтсын. Белә бир дәрманла артыг инсан сағалыр вә тәбибдән еһтијаҹсыз олур. Бурда тәбибин иши хәстәни, бир даһа һәкимә еһтијаҹы олмајаҹаг тәрздә елә сағалтмагдыр. Әҝәр тәбиб һәмишә хәстә илә әлагәдә олмасыны истәсә, онда ону елә мүалиҹә едәр ки, хәстә һәмишә онун јанына ҝәлиб ҝетсин.

Амма садиг вә һәгиги тәбиб мүалиҹәни ән јахшы шәкилдә јеринә јетирир, бу ишин нәтиҹәси дә хәстә илә әлагәләрин кәсилмәси олур. Әҝәр тәбиб ишини јахшы вә доғру шәкилдә јенинә јетирсә хәстә сағалаҹаг. Хәстә сағаланда исә тәбиблә әлагәсини кәсир. Бундан сонра хәстәнин тәбибә еһтијаҹы јохдур. Мүәллим-шаҝирд әлагәләри дә бу гәбилдәндир. Мүәллим өз вәзифәсинә әмәл етсә, шаҝирдинә елә сәвијјәдә елм өјрәтмәлидир ки, онун бир даһа мүәллимә еһтијаҹы олмасын. Беләликлә, һәр бир инсафлы мүәллим елә тәдрис етмәлидир ки, иши шаҝирдин ондан еһтијаҹсыз олмасы илә нәтиҹәләнсин. Белә олан һалда шаҝирд артыг әввәлки шаҝирд дејил, онун кими мүәллимин јанында мүстәгил бир мүәллимдир.

Сонра белә нәзәр верирләр: Пејғәмбәрләр тәбибләр кими инсанларын һалына јанырлар. Онлар бәшәрә елә маариф вә мәдәнијјәт өјрәдирләр ки, әҝәр бәшәријјәт онлары өз һәјатларында тәтбиг едиб гаврасалар, артыг пејғәмбәрләрә еһтијаҹ олмаз. Неҹә ки, хәстә дә сағлам һала ҝәлдикдән, шаҝирд тәһсилини мүвәффәгијјәтлә баша вурдугдан сонра артыг мүәллимә еһтијаҹы олмур. Онларын нәзәриндә пејғәмбәрләрин сона јетмәси һәмин гәбилдәндир.

Игбал Лаһури Ислам Пејғәмбәринин ҝәлиши илә инсанларын артыг пејғәмбәрә еһтијаҹы олмамамсы фикрини дә һәмин мәгсәдлә бәјан етмишдир. Белә ки, Ислам Пејғәмбәри (с) өз ҝәлишиндән сонра инсанлара дини саһәдә елә дәрин маариф вә аҝаһлыг өјрәдир ки, ондан сонра инсанлар башга пејғәмбәрә бир даһа еһтијаҹлы олмурлар.[2]

Амма инсанын динә олан еһтијаҹынын дәлили елә дәлилләрләдир ки, инсан өз әгли, һисс үзвләри вә ја тәҹрүбә илә ону әлә ҝәтирә билмәзләр. Бу о демәкдир ки, инсан идракы һардаса мәһдуддур. Фәлсәфә бәһсиндә дә биз сүбут етдик ки, инсан идракынын һардаса һәр шеји дәрк етмәкдә мәһдудијјәти вар. Гуран да бу мәтләбә ишарә етмишдир: [3] علّمکم ما لا تکونوا تعلمون Аллаһ, сизә билмәдикләринизи өјрәтди!” Белә олан һалда бәшәр елә бир нөгтәјә чатмајаҹаг ки, диндән еһтијаҹсыз олсун.

Диҝәр тәрәфдән, әҝәр белә бир иддиа сәһиһ олсајды Ислам динин зүһурундан бир-ики әср сонра инсанлар диндән еһтијаҹсызлыгларыны изһар едәр вә өз ағыллары илә һидајәт јолуну тапардылар. Мүасир тарих белә бир иддианын батил олдуғуна ән јахшы шаһиддир. Бәшәр бу ҝүн нәинки диндән еһтијаҹсызлыг дујуб, әксинә, ренесанс дөврүндә дин мүгабилиндәки ҝүнаһлары вә аҹылыглары чыхардыгдан сонра өзүнү динә даһа да јахын билир вә ҝүнбәҝүн өзүнүн динә даһа еһтијаҹлы олдуғуну һисс едир.

Башга дәстә бу суалын мүгабилиндә динин тәкамүл нәзәријјәсини гәбул едир вә иддиа едирләр ки, дин бәшәрлә аддымбааддым тәкамүлә чатыр вә өзүнү һәр ҝүн тәзә тәләблә ујғунлашдырыр. Бу тәфәккүр әслиндә, дини дәјишикликләри әсас тутмагла дин тәлимләринин әбәди олмасыны инкар едир.

Бәзиләри бу мәсәләјә диггәт јетириб мәсәләни башга ҹүр јозурлар. Онлар “дин”лә “дини мәрифәт” арасында фәрг гојмагла һәм мүшклү һәлл етмәк вә һәм дә бу сүст нәтиҹәни арадан апармаг истәјирләр. Нәзәријјә будур ки: “динин әсл принсипләри” һәмишә сабитдир. Амма “дини мәрифәт” инсанларын тәкамүл вә маарифләнмәси илә бирликдә дәјишә биләр. Олар бир тәрәфдән буну гәбул едирләр ки, дәјишән бир иш һеч вахтмүгәддәсола билмәз. Диҝәр тәрәфдән буну гәбул едирләр ки, “дин” сабит вә мүгәддәсдир. Дини мәрифәт исә дәјишән вә гејри-мүгәддәсдир. Нәтиҹәдә бәшәрин әлинә ҝәлән “дини мәрифәт” олур вә дин өзү исә сабит вә әлчатмаздыр.

Белә бирдинАллаһ тәрәфиндән ҝөндәрилмиш динин тәрифиндән хариҹдир. Чүнки, әввәлдә бәјан олунду ки, дин Аллаһ-таала тәрәфиндән пејғәмбәрләрин васитәси илә вә бәшәри һагга һидајәт етмәкдән өтрү ҝөндәрилмиш ганунлар мәҹмуәсидир. Әҝәр бүтүн бу сөјләниләнләри вә динин мәтниндә дејиләнләри “дин” адландырсаг вә бүтүн бу диндә олан дәјишиклик вә јениликләрин дини мәрифәт олмасына исрар етсәк, әслиндә “дин”и дәјишмәк әрәфәсиндә гәрар вермиш вә әввәлдә гејд етдијимиз һәмин јолу ҹәмијјәтә әрмәған ҝәтирмиш олуруг. Сонда белә бир нәтиҹәјә ҝәлирик ки, мәҹбури шәкилдә, истәр-истәмәз гәбул етмиш оларыг ки, белә дин һеч вахт мүгәддәс ола билмәз.[4]

Бу суала ҹаваб тапмагдан өтрү бәшәрин вәзијјәти вә һалы һаггында фикирләшмәк лазымдыр. Ҝөрәсән, доғрудан да инсанда тарих боју дәјишиклик оланда онун бүтүн заты вә вүҹуду дәјишир?! Јохса , бүтүн бу дәјишикликләр арасында инсанын заты вә ҹөвһәри сабит галыр, о зат инсанын кечмишини, бу ҝүнүнү вә ҝәләҹәјини бир-биринә бағлајыр, зат инсанын шәхсијјәтини вүҹуда ҝәтирир вә инсанијјәт аләминдә она бир маһијјәт вә мәдәнијјәт бәхш едир?![5]



[1] Әбдүл-Кәрим Суруш. Ришә дәр аб әст”. Пејғәмбәрләрин һәдәфләринә бахыш. Кејһан фәрһәнҝи. №29. сәһ-14

[2] Әввәлки мәнбә, Сәһ.13-14.

[3] Бәгәрә сурәси-239

[4] Мәһди Һадәви Теһрани, “Мәбани кәлами иҹтиһад”, сәһ.317-380.

[5] Ҝөстәриш. Дин вә инсан. Ҝөстәриш: дин, сабит вә дәјишән.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    162715 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    154268 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    117519 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    109426 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    97818 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    91058 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    53205 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    44588 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    43547 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    42647 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...