جستجوی پیشرفته
بازدید
29314
آخرین بروزرسانی: 1395/12/09
خلاصه پرسش
اولین فردی که در دوره اسلامی به تألیف کتابی تاریخی همت گماشت که بود و در چه زمانی زندگی می‌کرد؟
پرسش
اولین کتاب تاریخ اسلام توسط چه کسی و چه وقت نوشته شده است؟
پاسخ اجمالی
در ارتباط با آنچه در پرسش آمده، ابتدا باید به چند نکته اشاره کنیم:
یک. قرآن کریم و نیز روایات پیامبر(ص)، اهل بیت(ع) و صحابه و تابعان، اگرچه هیچ‌کدامشان کتابی تاریخی نیستند، ولی در موارد بسیاری به نقل جریان‌های تاریخی پرداخته و از منابع معتبر تاریخی به شمار می‌آیند.
دو. بسیاری از کتاب‌هایی که به وسیله مورخان مسلمان نگاشته شده، اکنون در دسترس ما نیست و در انتساب برخی کتاب‌ها به مؤلفانشان گفت‌وگوهایی وجود دارد.
سه. مؤلفان کتاب‌های کهن تاریخ اسلام، تألیف خود را بر اساس محورهایی اصلی شکل می‌دادند. محورهایی؛ مانند:
مغازی و تاریخ نبردها، سیره‌نویسی و بررسی رفتارهای پیامبر(ص)، ارائه زندگی‌نامه‌ها، مرور حوادث رخ داده در سیر زمان و ... .
چهار. با آن‌که هر کتابی بر اساس یک محور اصلی شکل گرفته، اما این‌گونه نیست که محتوای آنها تنها در مورد همان محور باشد، بلکه به عنوان نمونه در کتابی تاریخی که بر محور اصلی غزوات و نبردها نگاشته شده است، می‌توان مطالبی درباره سیره پیامبر اکرم(ص) را نیز یافت.
با توجه به آنچه گفته شد، به معرفی اجمالی برخی از کهن‌ترین آثار تاریخی اسلامی که اکنون در دسترس ما است اشاره می‌کنیم:
کهن‌ترین کتاب تاریخی موجود در زمینه شرح حال و سیره رسول خدا(ص) و غزوات آن‌حضرت، «سیره ابن اسحاق» نوشته «محمد بن اسحاق بن یسار بن خیار مطلبى»(م 151ق) است.[1] نام اصلى و نسخه کامل کتاب او «المبدأ و المبعث و المغازى» بود،[2] و آنچه امروز در دسترس ما است تنها بخش‏هایى از آن کتاب است که درباره سیره و مغازى پیامبر(ص) پرداخته است.
البته گزارشی وجود دارد که کتابی با همین محتوا نیز قبل از کتاب یاد شده تألیف شده است، اما امروزه در دسترس ما نیست و گفته‌اند که مؤلف آن کتاب، فرزند خلیفه سوم بود که «ابان بن عثمان بن عفان» نام داشته و در تاریخ 105 ق از دنیا رفت.[3]
کتاب «الطبقات الکبرى» نوشته «محمد بن سعد بن منیع هاشمی بصری»(م 230ق)[4] مشهور به «کاتب واقدی»، کهن‌ترین اثر موجود در زمینه زندگی‌نامه پیامبر(ص)، صحابه، تابعان و ... در دوره‌ها و نسل‌های مختلف – تا زمان حیات مؤلف – است که مشتمل بر تاریخ دو قرن نخست اسلامى می‌باشد و با سیره پیامبر(ص‌) آغاز می‌شود و با زندگی‌نامه‌ صحابه‌، تابعان و ... ادامه می‌یابد،[5] و مجلدی ‌از آن نیز به شرح‌ احوال‌ بانوانی می‌پردازد که در زمان پیامبر اسلام(ص) می‌زیستند.[6]
گفتنی است؛ اگر در شرح احوال صحابه و تابعان، نسب‌شناسی را هم در نظر بگیریم، می‌توان علاوه بر «الطبقات الکبری»، کتاب‌های دیگری را که قبل از ابن سعد درباره نسب‌شناسی نگاشته شده است، معرفی نمود.
البته در آنها به جهت اولین کتاب بودن در موضوع نسب‌شناسی، اختلاف‌نظر وجود دارد؛ گاهی اولین نسب‌نگار را محمّد بن مسلم شهاب زُهری (م 124ق) نویسنده کتاب «نسب قومه» می‌دانند که البته کتابش به دست ما نرسیده است.[7] ابویقظان (م 190 ق) کتاب «اخبار تمیم» و کتاب «نسب خندف» را نوشت و این دانش را بسط داد. از این آثار چیزی جز قطعه‌های پراکنده در کتاب‌ها در دسترس نیست.
برخی گفته‌اند: نخستین کسی که در این زمینه فعالیت علمی انجام داد، هشام بن محمّد بن سائب کلبی (م 204 ق) بود و کتاب‌های او در این موضوع عبارت‌اند از: «جمهرة النسب»‏ و «نسب معد و الیمن الکبیر» که موجود است.
کتاب‌هایی؛ نظیر «وقعة صفین» تألیف نصر بن مزاحم(م 212 ق) در مورد یکی از نبردهای امام علی(ع) نیز وجود دارد که از منابع تاریخی کهن به شمار می‌آید.
 

[1]. ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبرى، ج ‏5، ص 450، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، 1410ق؛ ابن عماد، عبد الحى بن احمد، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج ‏1، ص 18، دمشق، دار ابن کثیر، چاپ اول، 1406ق.
[2]. خزرجى، على بن حسن، العقد الفاخر الحسن فی طبقات أکابر أهل الیمن، ج ‏1، ص 126، صنعا، مکتبة الجیل الجدید، چاپ اول، 1430ق.
[3]. زرکلى، خیر الدین‏، الأعلام(قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین)، ج ‏1، ص 27، بیروت، دار العلم للملایین‏، چاپ هشتم، 1989م.
[4]. ابن عساکر، على بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج ‏53، ص 63، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1415ق.
[5]. ابن الساعى، على بن انجب، الدر الثمین فی أسماء المصنفین، ص 219، تونس، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 1430ق.
[6]. «ذکر ما بایع علیه رسول الله(ص): النساء»؛ الطبقات ‏الکبرى، ج ‏8، ص 3.
[7]. سدوسی، مورّج بن عمرو، حذف من نسب قریش، مقدمه، ص 5، بیروت، دارالکتاب الجدید، 1976م.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • منصوب به نزع خافض، معتل، مثال، اجوف، ناقص و لفیف یعنی چه؟
    24757 بیشتر بدانید 1393/07/22
    1. منصوبٌ بِنَزعِ الخافِض یعنی اسمی که نصب داده شده به سبب کنده شدن حرف جر، بنابراین «منصوب به اسقاط حرف جر» با «منصوب بنزع الخافض» فرقی ندارد. مانند قوم در آیه: «وَ اخْتَارَ مُوسىَ‏ قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا.»[1] در این‌جا «قوم» منصوب بنزع الخافض ...
  • تفاوت «تأویل معرفت‌شناسانه» با «تأویل وجودشناسانه» در چیست؟
    5042 معرفت شناسی 1396/09/11
    «معرفت‌‌شناسی» یا «شناخت‌‌شناسی» شاخه‌‌ای از فلسفه است که به چیستی و امکان معرفت(شناخت) و راه‌‌های حصول آن می‌‌پردازد. بنیادی‌ترین سؤال‌های فلسفی، سؤال‌های معرفت‌شناسی هستند. سؤالاتی؛ مانند: شناخت یعنی چه؟ آیا اساساً ما می‌توانیم چیزی را بشناسیم؟ اگر چیزی را می‌شناسیم، از کجا می‌دانیم که آن‌را می‌شناسیم؟ و از ...
  • پیامبرگرامی اسلام چند دختر داشتند؟
    32137 تاريخ بزرگان 1387/04/11
    پژوهشگران در این مسئله با هم اختلاف کردند، از جمله علامه جعفر مرتضی عاملی که در کتابش "الصحیح من السیرة"به این بحث پرداخته است و کتابی مستقل به نام "بنات النبی أم ربائبه" در این زمینه نوشته است که می توانید به آن مراجعه کنید. در هر صورت ایشان معتقد ...
  • اعمال منافى عفت چه حکمی دارد و آیا اگر این اعمال به حد زنا نرسد باز گناهی دارد؟
    32715 تفسیر 1387/04/22
    ارتکاب عمل زنا از نظر قرآن گناه بزرگى است که خداوند در بارۀ آن می‌‏فرماید:" نزدیک زنا نشوید چرا که عمل بسیار زشتى است و راه و روش بدى است."[1] در این بیان کوتاه به سه نکته اشاره شده است: الف- ...
  • فعل تَمَنَّوا چه صیغه‌ای است؟ ماضی، مضارع و امر آن چیست؟
    15480 تفسیر 1393/03/20
    فعل «تَمَنَّوا» از ریشه «م‌ن‌ی» به معنای تقدیر و اندازه‌گیری کردن است. ماده «منی» هنگامی که به باب تفعّل برود به معنای درخواست و آرزوی قلبی نسبت به تحقق یا عدم تحقق چیزی می‌باشد که هنوز در خارج تحقق پیدا نکرده است.[1] این فعل، ...
  • اگر پدری دارای سه همسر بوده و از دو همسر که مرده اند، فرزندانی داشته باشد، تقسیم ارث چگونه است؟
    14925 Laws and Jurisprudence 1389/06/18
    اموال مادر شما بین فرزندان مادرتان و شوهرش تقسیم می شود و برادرانی که از همسر دیگر هستند در این اموال سهمی ندارند. شما می توانید ارث مادر خود را در اختیار گرفته و بین وارثین او تقسیم کنید و می توانید به خاطر احسان و نیکی در حق ...
  • معنای یوم التغابن چیست؟
    36683 تفسیر 1391/03/10
    منظور از «یوم التغابن» که در قرآن کریم آمده، روز قیامت است؛ چون در آن روز براى همه مردم کشف مى ‏شود که در معامله ‏اى که کرده اند، مغبون شده‏اند، آن کس که با خدا معامله نکرده مى ‏فهمد که از معامله نکردن مغبون شده، ...
  • آیا علاوه بر نکوهش زیاده‌روی در خوردن، افراد چاق نیز مورد نکوهش قرار گرفته‌اند؟!
    4357 حدیث 1398/11/01
    در منابع دینی، کم‌خوردنی که موجب ناتوانی جسمی شده و هم‌چنین پرخوری افراطی و بیش از اندازۀ مورد نیاز بدن، مورد نکوهش واقع شده است:[1]امام علی(ع) فرمود: «اگر گرسنگی انسان را بیازارد، ناتوانی، وی را از پای درآورد و اگر پرخوری‏ نماید، پری شکم ...
  • چگونه امکان دارد که دوشیزه باکره(حضرت مریم) حامله شود؟
    85927 تاريخ بزرگان 1391/09/28
    1. در حالت طبیعی و بدون این‌که بحث معجزه یا خارق العاده بودن مطرح باشد باید گفت، وجود پرده بکارت و باکره بودن منافاتی با حامله شدن ندارد. همان‌گونه که پرده بکارت مانع بیرون آمدن خون حیض نمی‌شود همچنین مانع داخل شدن منی و نطفه در رحم ...
  • منظور روایاتی که دانش پژوهان را مانند مجاهدان در راه خدا معرفی می‌کند چیست؟
    8061 حدیث 1392/11/20
    در بخشی از روایات برخی فعالیت‌های فردی و اجتماعی، همسان با جهاد شمرده شده‌اند؛ مانند: 1. امام علی(ع) فرمود: و آن‌کس که به جست‌وجوى روزی حلال برخیزد، مانند مجاهد در راه خدا است.[1] 2. حضرتش در جایی دیگر(ع) می‌فرماید: و آن‌کس که به جست‌وجوى ...

پربازدیدترین ها