پدر ام البنین‌ ابوالمجْل‌ حزّام‌ بن‌ خالد، از قبیله‌ی بنی‌کلاب بود.[1] برخی از علمای معاصر نام مادرش‌ را ثمامه‌ دختر سهیل‌ بن‌ عامر بن‌ مالک ‌ذکر کرده‌اند.[2] در مورد تاریخ ولادت حضرت ام ‏البنین(س) اطلاعی در دست نیست و تاریخ‌نگاران سال ولادت او را ثبت نکرده‌اند.

حضرت امّ البنین، مادر حضرت عباس(ع) بود که پس از شهادت حضرت فاطمه(س) به همسرى حضرت علی(ع) درآمد.[3] نام ام البنین «فاطمه بنت حزام»، بود.[4] وی بانویی با شرافت، از خانواده‌اى ريشه‌دار و دلاور و نسبت به فرزندان حضرت زهرا(س) نيز بسيار مهربان بود. ثمره‌ی ازدواج امام على(ع) با او چهار پسر بود، به نام‌هاى: عباس، جعفر، عبداللّه و عثمان،[5] كه هر چهار فرزندش روز عاشورا در ركاب سيد الشهدا به شهادت رسيدند.[6]

امّ البنين، پس از شهادت فرزندانش، همه روزه به بقیع می‌رفت و به ياد فرزندان شهيدش مرثيه‌های بسیار سوزناکی می‌خواند و مردم مدینه نيز به ندبه و نوحه او گوش فرا می‌دادند، تا جایی که مروان بن حکم - این دشمن اهل‌بیت- نیز به نوحه‌خوانی او حاضر شده و می‌گریست.[7]

ام البنين در مدينه از دنیا رفت و در قبرستان بقيع به خاک سپرده شد. اما از سال و چگونگی وفات ام البنین، در منابع دسته اول روایی و تاریخی چیزی ذکر نشده است. البته برخی متأخران با استناد به منابعی سال وفات وی را روز سیزدهم جمادی الثانی سال 64 هجری قمری نوشته‌اند،[8] اما با توجه به این‌که منابع مورد استناد توسط نویسندگان یکی دو قرن اخیر، در دسترس نبوده و نیز قابلیت چندانی برای استناد تاریخی ندارند از ردّ و یا تأیید آن معذوریم.

[1]. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الكبرى، ج ‏3، ص 14، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1418ق.

[2]. سماوی، محمد بن طاهر، إبصار العين في أنصار الحسين(ع)‏، ص 56، قم، دانشگاه شهيد محلاتى‏، چاپ اول، 1419ق.‏

[3]. بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الاشراف، ج ‏2، ص 192، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق؛ سبط بن جوزی‏، تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة، ص 168، قم، منشورات الشریف الرضی‏، چاپ اول، 1418ق؛ امین، ‏سید حسن، مستدرکات ‏اعیان ‏الشیعة، ج ‏1، ص 326، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، 1403ق. 

[4]. ابن عنبه‏ حسنى‏، سید احمد بن على‏، عمدة الطالب في أنساب آل أبى طالب‏، ص 327، قم، انصاريان، ‏1417ق‏؛ عاملى‏، سيد محسن امين، لواعج الأشجان في مقتل الحسين(ع)‏، ص 136، بیروت، دار الأمير للثقافة و العلوم‏، چاپ اول،  1996م‏.

[5]. أنساب الأشراف، ج ‏2، ص 192؛ الطبقات الکبری‏، ج ‏3، ص 14.

[6]. الطبقات الکبری‏، ج ‏3، ص 14؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏1، ص 354، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ لواعج الأشجان، ص 136. 

[7]. ابوالفرج اصفهانى،‏ على بن حسين‏، مقاتل الطالبيين‏، ص 90، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا؛ مجلسی، محمدباقر، جلاء العيون‏، ص 678، قم، سرور، چاپ نهم، 1382ش؛ لواعج الأشجان، ص 139.

[8]. برخی در فضای مجازی چنین نگاشته‌اند: در کتاب کنز المطالب نوشته شده به تاریخ 1321 هجری قمری نوشته علّامه سیّد محمّد باقر قره­باقی همدانی در باب سال و روز وفات حضرت ام البنین به نقل از کتاب اختیارات طی حدیثی از اعمش آمده است: «روز سیزدهم جمادی الثّانی که مصادف با جمعه بود بر امام زین العابدین وارد شدم. ناگهان فضل بن عبّاس(ع) وارد شد و در حالی که گریه می‌کرد، گفت: جدّه‌ام ام البنین از دنیا رفت. شما را به خدا ببینید چطور این روزگار فریب‌کار، خاندان کساء را در یک ماه دوبار عزادار کرد».

مرحوم قره باقی می‌نویسد: پس از چندی از خبر دیگری مندرج در حاشیه کتاب وقایع الشّهور و الایام تألیف بیرجندی اطلاع یافتم که به نقل از اعمش نوشته شده است: «در سیزدهم جمادی الثّانی و در سال 64 هـ.ق ام البنین وفات یافت و در قبرستان بقیع به قول مشهور دفن گردید».