ارتباط با خدا مشروط به زمان و مکان خاصی نیست، بلکه آنچه در ارتباط با خدا مهم است، این است که دعا از صميم قلب بوده و همراه با اخلاص کامل و احساس نیاز شخص به درگاه خدای مهربان باشد. اگر دعا تنها و تنها متوجه به خدا باشد و در آن شرک و ريایی وجود نداشته باشد، بدون شک، خداوند متعال دير يا زود آن‌را اجابت خواهد کرد.[1]
خداوند متعال در قرآن فرمود: «هنگامى كه بندگانم از تو درباره من بپرسند، [بگو:] يقيناً من نزديكم، دعاى دعا كننده را زمانى كه مرا بخواند اجابت می‌كنم؛ پس بايد دعوتم را بپذيرند و به من ايمان آورند، تا [به حقّ و حقيقت‏] راه يابند [و به مقصد اعلى برسند]».[2] این آیه و آیات دیگر نشانگر آن است که هر کس در هر زمان و هر مکان می‌تواند با یگانه معبود خود ارتباط برقرار نماید. البته آن‌گاه که قلبی می‌شکند، اشکی می‌ریزد و دل به شوق وصال معشوق ره می‌پوید،
می‌توان اذعان نمود که این لحظه، شیرین‌ترین لحظه عبادت است و دل شکسته بنده قیمت پیدا کرده و خریداری همچون خدا دارد.

نتیجه آن‌که هر زمان و هر مکان می‌توان با معبود خود ارتباط برقرار نمود و از او طلب کرد هر آنچه را که دل طلبد. با این وجود در روایات زمان‌ها و مکان‌هایی را - به جهت فضیلت و عظمت آن زمان و مکان - برای خواندن دعا سفارش شده است که در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌شود:
الف. زمان‌های مناسب برای دعا
1. هنگام نزول باران
دلیل کلی آن‌را بنابر آنچه در آیات قرآن و روایات آمده است، می‌توان آن دانست که باران، نشانی از رحمت پروردگار است و اکنون که در رحمت خدا باز شده، امید بیشتری برای استجابت دعا هست. در این‌جا به برخی از آیات و روایاتی که در این زمینه رسیده است، ذکر می‌شود:
«او كسى است كه بادها را پيش از [باران] رحمت، به بشارت فرستاد و از آسمان، آب پاک‌كننده فرو فرستاديم».[3]
«و از نشانه‌های او است كه بادها را مژده دهنده می‌فرستد تا شما را از رحمت خويش بچشاند».[4] که مقصود همان نزول باران است.[5]
امام علی(ع) فرمود: «دعا را در چهار مورد غنيمت بدانيد: هنگام خواندن قرآن، موقع گفتن اذان، هنگام نزول باران و زمانى كه دو سپاه رو در روی هم برای جهاد قرار می‌گیرند».[6]
در روایتی امام صادق(ع) به نقل از پدرشان می‌فرماید: «علی(ع) در اولین بارانی که در هر سال می‌بارید در زیر آن قرار می‌گرفت تا سر و ریش و لباسش خیس می‌شد، وقتی از حضرت می‌خواستند زیر سقف یا سایبانی، برای پرهیز از خیس شدن، بروند، می‌فرمود: این آبی است که به عرش خداوند نزدیک است».[7]
امام صادق(ع) فرمود: «در چهار وقت به دنبال دعا باشيد: وزش باد، زوال سايه‌ها [كه همان ظهر شرعى است]، نزول باران و هنگام ریزش اولين قطره از خون شهید، چون در اين اوقات، درهاى آسمان گشوده خواهد شد».[8]
2. بعد از نماز واجب
امام صادق(ع) فرمود: «سه وقت است كه در آن، برای استجابت دعا حجاب و مانعی از جانب خداوند نیست: دعا بعد از نماز واجب، هنگام فرود آمدن باران، ظاهر شدن نشانه‌اى از نشانه‌هاى قدرت پروردگار در زمين كه بر خلاف طبيعت و عادت باشد».[9]
3. میان اذان و اقامه
در روایت آمده است که میان اذان و اقامه در حالت نشسته این دعا خوانده شود: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ قَلْبِي بَارّاً وَ عَيْشِي قَارّاً وَ رِزْقِي دَارّاً وَ اجْعَلْ لِي عِنْدَ قَبْرِ نَبِيِّكَ قَرَاراً وَ مُسْتَقَرّاً»؛[10] خدایا! به من قلب سالم و زندگى روشن و روزى فراوان عنايت كن، و برايم در جوار قبر پيامبر خود قرار گاهى قرار ده.
4. در حال ركوع يا سجود
امام صادق(ع) - در پاسخ به سعيد بن يسار كه پرسيد در حال ركوع يا سجود دعا كنم؟ - فرمود: «آرى، در حال سجود دعا كن؛ زيرا نزديک‌ترين زمان بنده به خداوند زمانى است كه در سجده است. [در آن حال‏] براى دنيا و آخرتت به درگاه خداوند عزّ و جلّ دعا كن».[11]
5. شب و روز جمعه
شب و روز جمعه در بین ایام هفته از امتیاز و شرافت خاصی برخوردار است.
پیامبر اکرم(ص): «جمعه، سرور ایام است و خداوند در آن حسنات را مضاعف و گناهان و معاصی را محو می‌کند، درجات مؤمنان را بالا می‌برد، دعاها را مستجاب می‌کند، حوائج را بر آورده می‌کند».[12]
امام صادق(ع): «همانا بنده مؤمن گاه از خدای متعال حاجتى می‌طلبد، و خداوند برآوردن حاجتش را كه درخواست نموده تا روز جمعه به تأخير می‌اندازد تا او را به زيادتی‌هایى كه در روز جمعه كرامت می‌فرمايد مخصوص گرداند».[13]
ب. مکان‌های مناسب برای دعا
برخی از مکان‌هایی که برای دعا سفارش شده، عبارت‌اند از:
1. مكّه و حوالى آن
پيامبر اکرم(ص): «دست‌ها جز در هفت جا [به دعا] بلند نمی‌شوند:[14] «1. هنگام شروع نماز، 2. هنگام داخل شدن به مسجد الحرام و ديدن خانه كعبه، 3. هنگام ايستادن بر صفا، 4. هنگام ايستادن بر مَروه، 5. هنگام وقوف با مردم در شامگاه عرفه، 6. در جمع(مُزدَلَفه‏) و مقامين، 7. هنگام رَمى جَمْره».[15]
2. کنار قبر امام حسین(ع)
امام صادق(ع): «هر كس به خاطر خدا و در راه خدا، قبر حسين(ع) را زيارت كند، خداوند، او را از آتش دوزخ می‌رهانَد و در آن هولناک‌ترين روز (قيامت) او را در امن و امان می‌دارد و هر حاجتى از حوايج دنيا و آخرت كه از خدا بخواهد، به او عطا می‌كند».[16]
روايت شده است كه امام صادق(ع) به دردى مبتلا شد. پس دستور داد كه از مال او شخصى را اجير كنند تا نزد قبر حسين(ع) برايش دعا كند. مردى از غلامان ايشان بيرون رفت. دَم در، مرد ديگرى را ديد و برايش گفت كه امام(ع) به او چه دستور داده است. آن مرد گفت: من می‌روم؛ امّا حسين(ع)، امامی است که اطاعتش واجب است و خود ايشان(امام صادق) نيز امامی است که اطاعتش واجب است. اين، چگونه است؟ غلام، نزد آقايش بازگشت و سخن آن مرد را براى امام(ع) بازگفت. ايشان‏ فرمود: «درست است؛ امّا او نمی‌داند كه خداوند متعال را مكان‌هايى است كه در آن جاها، دعا مستجاب می‌شود و آن مكان (قبر حسين(ع)) يكى از اين مكان‌ها است».[17]
امام هادى(ع): «اماكنى هست كه خدا دوست دارد در آنها به درگاهش دعا شود تا اجابت كند و حائر حسين(ع) يكى از اين اماكن است».[18]

[1]. مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج ‏1، ص 318، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1377ش.
[2]. بقره، 186.
[3]. فرقان، 48.
[4]. روم، 46.
[5]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج 8، ص 483، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 477، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[7]. همان، ج ‏8، ص 239.
[8]. همان، ج 2، ص 476.
[9]. طوسی، محمد بن الحسن‏، الأمالی، ص 280، قم، دار الثقافة، 1414ق.
[10]. کافی، ج 3، ص 308.
[11]. محدّث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ‏4، ص 463، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1408ق.
[12]. الكافی، ج 3، ص 414.
[13]. همان، ج ‏2، ص 490.
[14]. مقصود، آن است كه اين هفت جا در مكّه و حوالى آن، مكان اجابت دعا هستند.
[15]. طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر، ج 11، ص 385، قاهره، مکتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، 1415ق.
[16]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص 146، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، 1356ش.
[17]. ابن فهد حلّی، جمال الدین احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، ص 57، بی‌جا، دار الکتب الاسلامی، چاپ اول، 1407ق.
[18]. ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، ص 595، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419ق.