جستجوی پیشرفته
بازدید
9222
آخرین بروزرسانی: 1397/07/11
خلاصه پرسش
در آیه 124 سوره مبارکه بقره که در ارتباط با آزمون حضرت ابراهیم(ع) است، چه نکات بلاغی به کار رفته است؟
پرسش
در آیه 124 سوره مبارکه بقره چه نکات بلاغی به کار رفته است؟
پاسخ اجمالی
در این آیه شریفه می‌خوانیم: «وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمین»‏؛[1] [به خاطر آورید] هنگامى که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهده این آزمایش‌ها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشواى مردم قرار دادم!» ابراهیم عرض کرد: «از دودمان من [نیز امامانى قرار بده!]» خداوند فرمود: «پیمان من، به ستمکاران نمی‌رسد! [و تنها آن دسته از فرزندان تو که پاک و معصوم باشند، شایسته این مقامند]».
برخی از اندیشمندان علوم قرآنی و بلاغت گفته‌اند این آیه شریفه مصداق «حُسن المراجعه» است.[2] این بیان، از اختراعات «ابن ابى الاصبع مصرى (م 656ق)‏» است،[3] در حالی ‏که مفهوم آن‌را در کتاب‌هاى بسیارى از اندیشمندان علوم قرآنی و بلاغی با عنوان «السؤال و الجواب» می‌توان یافت.[4] حقیقت این است که این نکته بلاغی، اثر چندانى در علم بدیع ندارد، و به علم نحو و اسلوب حکایت نزدیک‌تر می‌باشد.
به هر حال؛ ابی الاصبع مصری می‌گوید: مراجعه، عبارت است از این‌که سخنور، گفت‌وگویى که میان او و مخاطبش و یا میان دو نفر دیگر واقع شده را با موجزترین عبارت و بلیغ‌ترین اشاره و زیباترین گفت‌وگو و معتدل‌ترین و آسان‌ترین سبک، و نغزترین و محکم‌ترین عبارت در یک بیت یا چند بیت و یا در یک یا چند جمله نثر حکایت کند.[5] در ادامه این بحث، این آیه شریفه را مثال می‌آورد: «قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ‏»؛ و می‌گوید: «پس این قطعه کلام را که تعداد لفظ‌هایش سیزده کلمه است ببین، و انواع بلاغتى که دربردارد، در حالی ‏که قسمتى از یک آیه می‌باشد ملاحظه کن که آن جمله فنونى از کلام از قبیل: خبر، و استخبار (استفهام)، و امر، و نهى، و وعد و وعید را دربرگرفته است.
امّا خبر آن، «إِنِّی جاعِلُکَ» است که خداوند با این جمله خبریّه که در حقیقت وعد است، انتصاب حضرت ابراهیم(ع) را به خلافت به او اعلام داشته است. استخبار در آن کلام، ضمن خبر است؛ زیرا استخبار فرع بر خبر می‌باشد چون خبر با افزودن ادات استفهام بر سر آن، استخبار می‌شود. امر در «وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی» تحقّق یافته است؛ زیرا معناى آن - و الله اعلم- درخواست‏ مقام خلافتى است که خود آن براى ذریّه‌اش وعده داده شده بود. پس گویى، ابراهیم(ع) گفته: «ربّ و اجعل ذلک لبعض ذرّیّتى» و هر طلبى امر است، ولی در صورتی ‏که از طرف خداى - سبحانه و تعالى- باشد، و اگر از طرف بنده باشد، رعایت حُسن ادب با پروردگار - عزّ و جلّ- ایجاب می‌کند، دعا نامیده شود، و لفظ امر بر آن اطلاق نمی‌گردد، هرچند در اصل وضع امر است، و امر به شئ بنابر اصحّ دو قول، نهى از ضدّ آن است؛ بنابراین، گویى معناى آن کلام «و تحرم بعض ذرّیّتى ذلک» است. امّا وعید آیه، «لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ» است، پس حاصل معناى آن کلام این است که ستمکاران ذرّیه‌ات به مقام خلافت نمی‌رسند، و محرومیّت از آن، منتهاى وعید است... معناى آن جمله این است که من در علم ازلى خود تو را امام قرار داده‌ام، و این نکته براى آن است که ابراهیم خلیل(ع) به تحقّق آن وعده اطمینان یابد، چراکه آن وعده‌اى است که در علم خدا گذشته، و خداى -سبحانه و تعالى- خلاف وعده‌اش عمل نمی‌کند، و علمش تغییر نمی‌یابد».[6]
 

[1]. بقره، 124.
[2]. ر. ک: میدانی دمشقی، عبد الرحمن بن حسن، البلاغة العربیة، ج 2، ص 476، دمشق، بیروت، دار القلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1416ق.
[3]. ابن حجة حموی، تقی الدین أبوبکر بن علی، خزانة الأدب و غایة الأرب، ج 1، ص 218، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 2004م.
[4]. ر. ک: سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ج ‏1، ص 582، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1421ق؛ صبحى صالح‏، مباحث فی علوم القرآن، ص 205، قم، منشورات الرضى‏، چاپ پنجم‏، 1372ش.
[5]. مصرى‏، ابن ابى الاصبع، بدیع القرآن، ترجمه، میر لوحى‏، سید على، ص 350، مشهد، آستان قدس‏، 1368ش.
[6]. همان، ص 351 – 352.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • اصطلاح فلسفى «دائمی یا اکثری نبودن قَسر» را توضیح دهید؟
    3074 جبر یا اختیار و عدالت پروردگار 1400/12/11
    اصطلاح فلسفی «قَسر» در مقابل «طبع» مرادف با «جبر» است. و حرکت قسرى حرکت بر خلاف میل را گویند؛ یعنی حرکتى که از خارج بر اجسام تحمیل شود. به عبارت دیگر، محرک اجسام گاه میل و طبع آنها است، و گاه عامل خارجى است که شق ...
  • قوم عمالقه چه کسانی بودند؟
    33015 تاریخ 1392/01/24
    عمالقه؛ امتی بزرگ با قامتی دراز و تنومند، آنها قومی باستانی و کهن بودند که در مناطق مختلف جهان سکونت داشتند. در قرآن به صراحت اسمی از اینان برده نشده است، اما برخی از مفسران، آیاتی که اشاره به اقوامی قوی هیکل و درشت اندام دارد را ...
  • آیا اهل بیت(ع) از پهلوی راست مادرانشان به صورت نور متولد شده‌اند؟
    23282 درایه الحدیث 1393/04/03
    یک. در ارتباط با پرسش اول باید گفت؛ احمد بن جعفر طوسی از حکیمه دختر امام جواد(ع) نقل می‌کند که امام حسن عسکری(ع) فرمود: ما اوصیاء در شکم حمل نمی‌شویم، بلکه در پهلو حمل می‌شویم و از رحم خارج نمی‌شویم، بلکه از ران خارج می‌شویم؛ زیرا ما نور ...
  • آیا امام علی(ع) با فرزندانشان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) باجناق بودند؟! این ازدواج با رباب و خواهرانش بود و یا با لیلی و خواهرانش؟
    24882 تاريخ بزرگان 1398/10/11
     بر اساس برخی از گزارش‌های تاریخی، در زمان خلافت عمر بن خطاب(خلیفه دوم)، امام علی(ع) با «محیاه»، امام حسن(ع) با «سلمی» و امام حسین(ع) با «رباب»[1] که سه خواهر و همگی دختران فردی مسیحی و تازه مسلمان‌شده به نام امرء القیس
  • قیامت یعنی چه؟
    56953 معاد و قیامت 1386/11/04
    قیامت یعنی‌ برخاستن‌ انسان‌ از خاک‌ و حضور در عالم‌ پس‌ از مرگ‌. نام های قیامت عبارتند از: الواقعة، الراجفة، الطامة، الصاخة، الحاقة، یوم الفصل، یوم الندم، یوم النشور، یوم الحق، یوم المسألة، یوم الفراق، یوم الحساب، یوم الحکم، یوم العذاب، یوم المحاسبة و یوم التلاق و ...
  • منظور خداوند از محو باطل و اثبات حق به وسیله قدرت کلام چیست؟
    11275 تفسیر 1392/11/07
    خدای متعال در آیه 24 سوره شوری در ارتباط با قدرت کلامش می‌فرماید: «أَمْ یَقُولُونَ افْتَرى‏ عَلَى اللَّهِ کَذِباً فَإِنْ یَشَإِ اللَّهُ یَخْتِمْ عَلى‏ قَلْبِک و یَمْحُ اللَّهُ الْباطِل وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِه...»؛ بلکه می‌گویند که بر خداوند دروغ بسته است! (چنین نیست، زیرا کار در دست خدا ...
  • زنی که رحِم ندارد، اگر خونی با صفات حیض ببیند، چه حکمی دارد؟
    18635 حیض و نفاس 1394/01/16
    در فرض سؤال، اگر آن خون، ناشی از جراحت نباشد، حکم حیض را دارد؛ البته برخی مراجع[1] آن را حیض ندانسته و برخی[2] نیز معتقدند: در این صورت، زن باید احتیاط نموده و محرمات حائض را ترک و واجبات مستحاضه ...
  • از چه تاریخی اسلام وارد خوزستان شد؟
    12344 تاريخ کلام 1388/11/17
    در تاریخ آمده است: چون هرمزان از جنگ قادسیه برگشت و در اهواز بر تخت پادشاهی نشست، اطراف اهواز شهرهایی؛ چون میشان، و شهرهاى ایله بود؛ مسلمانان به آن جا رسیده بودند؛ سپاه بصره با سپاه کوفه یکى شدند؛ سپاه مسلمانان به دو بخش تقسیم شدند و سلمى ...
  • سوره‌های مکّی و مدنی طی چند سال نازل شدند و موضوع آنها چه چیز بود؟
    41186 علوم قرآنی 1391/07/03
    در این‌که مکّى یا مدنى بودن سوره‌ها بر اساس چه معیاری است، میان مفسران چند نظر وجود دارد که دو مورد از آن ذکر می‌شود. 1. مشهور مفسّران و دانشمندان علوم قرآنی زمان نزول را معیار قرار داده‌اند، و گفته‌اند: آنچه پیش از هجرت پیامبر ...
  • آیا از طریق آزمایش DNA می توان زنا را اثبات کرد؟
    53459 Laws and Jurisprudence 1390/11/24
    پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است: ج۱) این گونه آزمایشها برای اثبات زنا حجت نیست. [1] ج۲) به طور کلی به آزمایش مذکور و اقرار زن، زنای مرد ثابت نمی شود.[2]

پربازدیدترین ها