حدیث «تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِیرِ حَتَّى یَکُونَ الْحَتْفُ فِی التَّدْبِیر»،
[1] از انسان نفی اختیار نمیکند، بلکه معنایش این است که گاه انسان با تمام تدابیر و حیلهها راه به جایی نمیبرد.
چنین مضمونی از امام علی(ع) در جایی دیگر هم نقل شده است: «وَ مِنْ کَلَامِهِ (ع) وَ قَدْ سَأَلَ شَاهْزَنَانَ بِنْتَ کِسْرَى حِینَ أُسِرَتْ مَا حَفِظْتِ عَنْ أَبِیکِ بَعْدَ وَقْعَةِ الْفِیلِ قَالَتْ حَفِظْنَا عَنْهُ أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ إِذَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَى أَمْرٍ ذَلَّتِ الْمَطَامِعُ دُونَهُ وَ إِذَا انْقَضَتِ الْمُدَّةُ کَانَ الْحَتْفُ فِی الْحِیلَةِ فَقَالَ (ع) مَا أَحْسَنَ مَا قَالَ أَبُوکِ تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِیرِ حَتَّى یَکُونَ الْحَتْفُ فِی التَّدْبِیر»؛
[2] هنگامى شاه زنان دختر پادشاه ایران اسیر شد (و او را به مدینه بردند) امام علی(ع) از او پرسید: پس از داستان فیل چه چیز از پدر خود بیاد دارى؟ گفت: از او بیاد دارم که میگفت هر گاه اراده خداوند بر کارى قرار گیرد طمعها در برابر آن خوار گردد، و هر گاه زمان کسى بسر آید مرگ او در تدبیر و حیله است(یعنى همان حیله و تدبیرى که براى رفع مرگ اندیشیده موجب مرگ او میشود). حضرت فرمود: چه نیکو است آنچه پدرت گفته است، خوار و زبون میشوند کارها در برابر تقدیرات تا به جایى که مرگ در تدبیر باشد.
برای آگاهی بیشتر:
حقیقت عبودیت و بندگی در احادیث، ۴۴۳۶۰
انسان و تقدیرات الهی، ۸۸۶
[1]. سید رضی، نهج البلاغة، صبحی صالح، ص 471، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق.«کارها چندان رام و پیرو احکام تقدیرهایند که در تدبیر تباهى است».
[2]. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 1، ص 302، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413 ق.