اصطلاحات و مدخل ها (گروه اصطلاح:سرفصل‌های قرآنی)
-
ابن السبیل
866 اصطلاحات فقهی - اصولی
«سبیل» به معنای راه است و «ابن السّبيل» اگرچه معنای اولیه‌اش «فرزند راه» است، اما آنچه در قرآن و روایات و دیگر منابع دینی به این اصطلاح اشاره شده است، مراد از آن، مسافری است که در راه مانده و نيازمند ...
-
استغفار
1650 سرفصل‌های قرآنی
«استغفار» از ریشه «غفر» در لغت به معنای «پوشش»، «محو» و «پاک» کردن است، اما در اصطلاح معارف دینی به معنای درخواست زبانی یا عملی آمرزش و قاضای پاک کردن گناهان از پیش‌گاه خداوند می‌باشد که در نهایت امید ...
-
انصار
695 سرفصل‌های قرآنی«انصار» جمع «ناصر»، از ریشه «نصر» و به معنای «یاوران» است که شامل هر گروهی خواهد بود که فرد یا گروه دیگری را یاری کند، اما در صدر اسلام به ساکنان مسلمان مدینه و اطراف آن، بویژه افراد مسلمان دو قبیلۀ «اوس» ...
-
اهل بیت
928 سرفصل‌های قرآنی
«اهل بیت» اصطلاحی قرآنی، حدیثی و کلامی است که در منابع اسلامی، ابتدا در قرآن کریم در آیۀ تطهیر(آیۀ 33 سورۀ احزاب) به کار رفته است: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا». گرچه «اهل ...
-
ایلاء
328 اصطلاحات فقهی - اصولی«ایلاء» در لغت به معناى قَسم خوردن در هر چیزی بوده و در اصطلاح قرآنی و فقهی، سوگند مرد، در خصوص ترک آمیزش با همسر دائمی خود - به مدت بیش از چهار ماه - است؛ که دادگاه با بررسی و اثبات موضوع، چهار ماه ...
-
أصحاب الأیکة
716 سرفصل‌های قرآنیواژه «ايكه» در دانش لغت به معناى درختان درهم پيچيده و يا بيشه‌زار است. اصحاب ایکه مردمانی ظالم و ستم‌کار بودند که در سرزمينى پر آب و در میان انبوه درختان در سرزمینی ميان حجاز و شام زندگى می‌کردند. آنان ...
-
أصحاب الرسّ
655 سرفصل‌های قرآنی«رسّ» در لغت به معناى «اثر جزئى در یک چیز»، «چاه سنگ‌چین شده»، «معدن» و... آمده است. در این‌که «اصحاب الرسّ» چه کسانی بودند، در کدام برهه از تاریخ و در چه سرزمینی زندگی می‌کردند، میان مفسران اختلاف دیدگاه ...
-
بنی اسرائیل
3847 سرفصل‌های قرآنی
«اسرائیل» نام دیگر حضرت یعقوب(ع) است؛ از این‌رو به فرزندان و نوادگان ایشان «بنی‌اسرائیل» گفته می‌شود. علاوه بر آن در مواردی، عنوان «بنی‌اسرائیل» به «قوم یهود» گفته می‌شود ...
-
توبه
2991 سرفصل‌های قرآنی
«توبه» یكی از موضوعات مهم و اساسی است كه در مكتب اسلام و دیگر ادیان آسمانی بدان توجه شده و درباره آن فراوان سخن رفته است. واژه «توبه» و مشتقات آن در قرآن هم به معنای «رجوع انسان گناه‌کار»، هم به معنای ...
-
حسادت
609 سرفصل‌های قرآنی
«حسادت» و یا «حسد»، روحیه خواری و خودکم‌بینی است که فرد حسود در خود می‌بینید و به دنبال آن آرزو می‌کند که نعمت واقعی یا خیالی را که فرد دیگر دارد، از او گرفته شود، حال چه آن نعمت واقعی یا خیالی را خود ...
-
حلم
877 سرفصل‌های قرآنی
از نظر برخی لغت‌شناسان و اندیشمندان، واژه‌های «حلم» و «صبر» - گرچه شاید برخی تفاوت‌های اندک میانشان وجود داشته باشد، اما - تقریباً مترادف بوده و به یک معنا می‌باشند. بر این اساس، «حلیم» که به عنوان ...
-
حور عین
1076 سرفصل‌های قرآنی
در چندین آیه از قرآن مجید از همسران بهشتی تعبیر به «حورعین» شده است. در لغت، «حور» جمع «حوراء» به معنای زنی است که سفیدی چشمش بسیار سفید و سیاهی آن نیز بسیار سیاه باشد. و یا به معنای زنی است که دارای ...
-
ذکر
2422 سرفصل‌های قرآنی
«ذکر» که در مقابل «نسیان» و فراموشی قرار دارد، به معنای یاد کردن، بر زبان راندن، به یاد آوردن، آواز، ثنا، دعا، ورد و ... است که يكى از زيباترين جلوه‌هاى ارتباط عاشقانه با خدا و اساسیترين راههاى ...
-
سدرة المنتهی
334 سرفصل‌های قرآنی«سِدره» بر وزن «حِرفه»، در لغت به معنای درخت پر برگ و پر سايه است، و عبارت «سِدْرَةِ الْمُنْتَهى» در قرآن کریم، اشاره به درخت پر برگ و بابرکتی است كه در اوج آسمان‌ها، در منتها اليه عروج فرشتگان، ارواح ...
-
صبر
3175 سرفصل‌های قرآنی
«صبر»: صبر در لغت، به معنای حبس و در تنگنا و محدودیت قرار دادن نفس است. صبر هم‌چنین به بازداشتن نفس از اظهار بی‌تابی و بی‌قراری نیز معنا شده است. در علم اخلاق برای صبر معانی مختلفی بیان شده است؛ مانند: ...
-
ظلم ، ستم
2735 سرفصل‌های قرآنی
«ظلم» در لغت، به معنای كار بی‌جا انجام دادن، و خروج از حد میانه‌روی است. ظلم به اين معنا، جامع همه رذايل اخلاقی بوده، و ارتكاب هر يک از زشتی‌های شرعی و عقلی را شامل است و اين، «ظلم به معنای اعم» است. ...
-
عزم
609 سرفصل‌های قرآنی«عزم» در لغت، به معناى «تصميم قطعی و محكم» است. و گاه به هر چيز محكم نيز «عزم» گفته می‌شود. در فرهنگ قرآن کریم، «عزم» به معناى تصميم محكمی است که انسان برای بهتر انجام‌دادن كارهاى خود باید با چنین تصمیمی ...
-
غفلت
1192 سرفصل‌های قرآنی
«غفلت» به معنای «ندانستن و جهل» و یا «از یاد بردن و فراموشی» است. خداوند بارها در قرآن این هر دو معنا را از خود نفی می‌کند. اما بشر بگونه‌ای آفریده شده که نسبت به بسیاری از چیزها آگاهی نداشته و برخی ...
-
فتح مبین
402 اصطلاحات عرفانیمفسران قرآن کریم برای «فتح مبین» که در آیه ابتدایی سوره فتح بدان اشاره شده است، تفاسیر متعددی ارائه کرده و وقایعی چون «فتح مکه» و «صلح حدیبیه» را از مصادیق آن برشمرده‌اند. در تفسیری عرفانی از «فتح مبین» ...
-
فیض
678 اصطلاحات عرفانی
واژه «فیض» در لغت به معنای پر شدن ظرف از آب و جارى شدن از آن است و در نظر اهل معرفت به معنای جوشش وجود موجودات از ذات خداوند است. از این فرایند در فلسفه به بخشش وجود(اعطای وجود) تعبیر می‌کنند. توضیح ...
-
قاب قوسین أو أدنی
432 اصطلاحات عرفانیاین تعبیر به صورت صریح در آیه 9 سوره نجم در ارتباط با معراج پیامبر اسلام(ص) مطرح شده و تفاسیر مختلفی در مورد آن ارائه شده است. به عنوان نمونه در تفسیری عرفانی، منظور از «قاب قوسین» را «مرتبه واحدیت» و ...
-
قاعده اضطرار
843 اصطلاحات فقهی - اصولیمعنای «قاعده اضطرار» آن است که با پیدایش اضطرار، برخی احکام شرعی تغییر می‌یابند و به عنوان نمونه با آنکه تصرف بدون اجازه در اموال دیگران در حالت عادی حرام است، اما در حالت تشنگی شدیدی که ترس مرگ در آن ...
-
کرسی
416 سرفصل‌های قرآنیواژه «کرسی» در معانی گوناگونی چون تخت پادشاهی، علم، دانش، ملک، قدرت باری تعالی و تدبیر او مورد استفاده قرار گرفته است. اين كلمه در قرآن کریم دو بار تکرار شده، با اين تفاوت كه در يكى، مصداق خارجى مادی ...
-
کهف، اصحاب کهف
986 سرفصل‌های قرآنی
اصحاب کهف گروهى از جوانان با ايمان و موحد بودند كه در يک زندگى پر زرق و برق، در ميان انواع ناز و نعمت به سر میبردند، ولی براى حفظ عقيده و مبارزه با طاغوت عصر خويش به همه اينها پشتپا زدند، و با سگی ...
-
مسجد النبی(ص)
397 سرفصل‌های قرآنی
زمانی که پیامبر اکرم(ص) وارد مدینه شد، بسیاری از مردم آن‌جا علاقه داشتند که حضرتشان میهمان آنان باشد، اما آن‌حضرت(ص) شتر خود را رها کرد و قرار را بر این نهاد که هر جا شتر از حرکت باز ایستاد، همان‌جا ...
-
مقام ابراهیم
375 سرفصل‌های قرآنیاز این مقام در آیه 125 سوره بقره نام برده شده است و گرچه برخی معتقدند که "مقام ابراهیم" شامل تمام منطقه حرم و تمام نقاطی است که حج در آن برگزار می‌شود، و برخی نیز "عرفات"، "مشعر الحرام" و "جمرات سهگانه ...
-
مقام امن
319 اصطلاحات عرفانیپرهیزکاران به پاس ایمان و تسلیم در برابر حق، در قیامت در پیش‌گاه خدای متعال مقامی خواهند داشت که از آن به «مقام امن» یا «مقام امین» تعبیر می‌شود.
-
مقام امین
352 اصطلاحات عرفانی
رجوع کنید: «مقام امن».
-
مقام ترک سؤال
1314 اصطلاحات عرفانیمراد از «ترک سؤال» که به عنوان مقامی عرفانی مورد گفتگو قرار می‌گیرد، به معنای مقامی است که عارف در آن تلاش می‌کند تا هیچ درخواست مساعدت مالی و مادی از دیگران نداشته باشد. به زبانی دیگر، یک عارف گرچه باید ...
-
مقام رب
311 اصطلاحات عرفانی«مقام رب» که در قرآن کریم به آن اشاره شده است به معنای صفت ربوبيت و ساير صفات كريمه حق تعالی(مانند علم، قدرت، قهر، رحمت و غضب) می‌باشد كه همگی از لوازم ربوبيت او است.
-
مقام محمود
397 سرفصل‌های قرآنی"مقام محمود" مقامی است که خداوند در قرآن کریم، به پیامبرش وعده داده که در صورت شب‌زنده‌داری به آن خواهد رسید. در روایات، تفاسیر و منابع عرفانی توضیحات فراوانی پیرامون این مقام ارائه شده و به عنوان نمونه، ...
-
منخنقه
272 اصطلاحات فقهی - اصولیدر زبان عرب، به حیوانى که خفه شده باشد، «منخنقه» گفته می‌شود. در آیه سوم سوره مائده، به این اصطلاح اشاره شده است.
-
موقوذه
273 اصطلاحات فقهی - اصولیدر زبان عرب، به حیوانى که بدون ذبح و تنها بر اثر ضربات وارده بر او کشته شده باشد، «موقوذه» گفته می‌شود. این واژه برگرفته از «وقذ» به معناى ضربت شدید است. در آیه سوم سوره مائده، به این اصطلاح اشاره شده ...
-
نطیحه
287 اصطلاحات فقهی - اصولیدر زبان عرب، به حیوانى که به دنبال شاخ زدن حیوان دیگری به او جان داده باشد، «نطیحه» می‌گویند. در آیه سوم سوره مائده، به این اصطلاح اشاره شده است.
-
یقظه (بیداری)
354 اصطلاحات عرفانی
«یقظه» از ریشه «یقظ» و به معنای بیداری از خواب و توجّه به پیرامون است و در متون عرفانی به معنای بیدارى از خواب غفلت بوده که ناشی از معرفت و تجلّى انوار الهى در قلب‌ها می‌باشد.
