Ətraflı axtarış
Baxanların
6558
İnternetə qoyma tarixi: 2012/04/19
Sualın xülasəsi
Cismani məadın baş verməsi üçün Yerdə yaşayan bütün insanların cisminə çatacaq qədər torpaq vardırmı?
Sual
Qiyamət günü insanların torpaq (maddi) cisminə qayıtması və cismani məadın baş verməsi üçün Yerdə yaşayan bütün insanların cisminə çatacaq qədər torpaq vardırmı?
Qısa cavab

Məad həm cismani, həm də ruhanidir. Cismani məad – bədənin əsl (birinci dərəcəli) hissələrinin bədənə qayıtmasıdır. Bu əsl hissələr bəzi rəvayət mənbələrində “tinət” kimi təbir olunur. Bu təriflə, rəvayətlərə uyğun olaraq bütün insanlar ölüb çürüdükdən sonra qalan şey tinət və ilkin hissələridir. Axirət aləminə gedən şey də məhz insanın həmin tinətidir. Deməli, cismani məadda Yer kürəsindən əlavə torpağa ehtiyac duyulmur ki, məhşər üçün bu torpaqların kifayət olub-olmamasından söhbət açılsın.

Ətreaflı cavab

Məad barəsində mövcud olan məsələlərin ən mühümü onun cismani, yoxsa ruhani olması ilə əlaqədardır. İslam filosofları və əqaid alimləri (teoloqlar) bu barədə üç nəzəriyyə irəli sürmüşlər:

1. Fəqət cismani məad (bu nəzəriyyədə ruh lətif və incə cisim hesab olunur);

2. Təkcə ruhani məad;

3. Hər ikisinə etiqad: Yəni qiyamətdə həm ruh, həm də bədən birlikdə məhşərə gələcəkdir, hiss olunan ləzzət və əzablardan əlavə, ruhi və əqli dərdlər və ləzzətlər də olacaqdır.

Məadın gerçəkləşməsi həm sırf əqli dəlillərlə sübuta yetir, həm də əqli və nəqli bühanların tərkibi ilə isbat olunur. Məadın ruhani, yoxsa cismani olması ilə əlaqədar böyük alimlərin aralarındakı ixtilaflar hər bir dəlildə mövcud olan iradlara görədir. Onların hamısını irəli çəkmək bu məqaləyə sığmaz. Məadin ruhani olmasında heç bir ixtilaf və söhbət yoxdur; ixtilaf yalnız məadın cismani (də) olmasında və onun necə baş verməsindədir. Ruhani məad isə Allahın ədalət, hikmət və rəhmətinin tələbidir.

Cismani məadın əsli də müxtəlif yollarla isbat olunmuşdur. Məsələn, Quranda və rəvayətlərdə axirət mükafatlarının bir qismi cüzi və hiss olunandır, bu da dünyəvi cismin qayıdacağına dəlalət edir.

Burada sual yaranır ki, cismani məad eynilə dünyadakı bu cismin bütün incəlikləri ilə birlikdə qayıtmasıdır, yoxsa onunla fərqli şəkildə qayıdacaqdır? Quranın təsdiqlədiyi məsələ eynilə bu dünyadakı cismin qayıtmasıdır. Bu barədə ən aşkar ayə həzrət İbrahim (əleyhis-salam)-ın ölüləri necə dirildəcəyini görməklə əlaqədar Allahdan istəyidir. Allah da ona göstərdi ki, dağılmış bədəni necə bir yerə toplayıb dirildir. Həzrət Üzeyir (əleyhis-salam)-ın hadisəsi də bu qəbildəndir. Eləcə də, ölülərin dirildilməsinin bahar fəslində yerin dirildilməsinə təşbehi və s. cismani məadı bəyan edir. Lakin bunlardan ikinci dərəcəli üzvlərin də (qiyamətdə) qayıtması başa düşülmür. Çünki hər kəsin zehninə gələ bilən əsaslı bir irad və sual burada deyilə bilər: Daim bir haldan başqa hala düşərək dəyişilən maddi cisim heç bir dəyişiklik və fəsad (pozuntu) olmayan bir aləmə necə gedə bilər?! Halbuki, o aləmdə bədənlər – filosofların dediyi kimi – sırf feyilləytdir (inkişafın və təkamülün son həddinə çatmışdır) və o aləmdə heç bir bil-qüvvə (təkamül üçün istedad və şərait) yoxdur.

Bu müqəddimə ilə demişlər: Cismani məadda bədən, mükəlləf şəxsin ikinci dərəcəli üzvlərinin bütün maddi arizələrlə birlikdə olmasını tələb etməyən bir vəziyyətdə qayıdacaqdır. Bunu dəstəkləyən şey yuxarıda deyilən – yəni xarab ola bilən üzvlərin qiyamət aləminə gəlməsinin mümkün olmaması barədə iraddır. Çünki əgər həmin cismin ikinci dərəcəli üzvlər və arizələrlə birlikdə qayıdacağını desək, onda gərək varlıq aləminin ən yüksək mərhələsinə elə bir qeyd vuraq ki, onun ən aşağı mərhələsində – təbiət aləmində mövcud olsun.

Buna görə də mücərrəd cövhər olan həzrət Cəbəril (əleyhis-salam) təbiət aləminə nazil olmaq istəyəndə Dəhyə Kəlbi və s. adamların surətinə (cismani surətə) düşürdü. Çünki vücudun hər bir mərtəbəsinin özünə məxsus hökmləri vardır.

Bu iki dünyanın fərqlərinə diqqət yetirməklə, dünyanın maddi arizə və ləvazimatının hamısını axirət maddəsi üçün (və əksinə) isbat etmək olmaz. Məsələn, dünyada mövcud olan sular xarici təbii amillərin təsirinə məruz qalır: rəngi və dadı dəyişir. Lakin Quranın aşkar buyurduğuna görə behiştdə mövcud olan sular heç vaxt dəyişilmir. Səbəbi də axirət aləmində olan daha kamil və üstün şəraitdir.[1] Buna görə də cismani məadda cisim həmin cisimdir, lakin oradakı cisim dünya cismi ilə fərqildir: o, ikinci dərəcəli ünsürlərdən paklaşmışdır və onda yalnız əsl ünsürlər mövcuddur.

Alimlərin çoxu cismani məad barəsində aşkar demişlər ki, “ikinci dərəcəli hissələrin qayıtmasına etiqad islamın vacib etiqadlarından deyildir.”[2]

Mərhum Xacə Nəsirəddin Tusi “Təcrid” kitabında yazır:

وَ الضَّرُورَةُ قَاضِيَةٌ بِثُبُوتِ الْجِسْمَانِيِّ مِنْ دِينِ مُحَمَّدٍ (صَلَّي اللهُ علَيْهِ وَ آله) مَعَ اِمْکَانِهِ، وَ لَا يَجِبُ اِعَادَةُ فَوَاضِلِ الْمُکَلَّفِ

“Məzhəbin zəruri məsələsi həzrət Muhəmməd (səlləllahu əleyhi və alih) dinində cismani məadın – mümkün olması ilə eyni zamanda – sübuta yetməsidir və cismin ikinci dərəcəli hisslərinin qaytarılması vacib deyildir.”

“Təcrid” kitabının şərhçiləri olan Quşçi, Mühəqqiq Ərdəbili, Əllamə Hilli, Seyid Əşrəf ibni Əbdül-Həbib Həsəni (Allah onlara rəhmət eləsin) bu mətləbi həmin cümlənin şərhində qeyd etmişlər.

Böyük alimlərin çoxu, o cümlədən Seyid Əbdüllah “Misbahul-ənvar” kitabında, Əllamə Dəvani “Əqaidu Əzdiyyə”nin şərhində, Molla Məhdi Nəraqi “Mişkatul-ülum fi bəyani müvəssəqəti Əmmar Sabati” kitabında əsl və birinci dərəcəli hissələr kimi təbir olunan tinətin həmişəlik qalmasını vacib bilmişlər. Həmin tinət qiyamətdə axirət cismi ünvanı ilə dirildiləcəkdir.

Burada cismin əsl tinətinin qaytarılması barəsində Əmmar Sabatinin rəvayətinə işarə edirik:

سُئِلَ عَنِ الْمَيِّتِ يَبْلَى جَسَدُهُ قَالَ نَعَمْ حَتَّى لَا يَبْقَى لَهُ لَحْمٌ وَ لَا عَظْمٌ إِلَّا طِينَتُهُ الَّتِي خُلِقَ مِنْهَا فَإِنَّهَا لَا تُبْلَى تَبْقَى فِي الْقَبْرِ مُسْتَدِيرَةً حَتَّى يُخْلَقَ مِنْهَا كَمَا خُلِقَ أَوَّلَ مَرَّةٍ

Məsum İmamdan (əleyhis-salam) soruşdular: “Meyitin cəsədi çürüyürmü?” Həzrət buyurdu: “Bəli! O qədər çürüyür ki, nə ət qalır, nə də sümük, yalnız tinətdən başqa. Belə ki, (əvvəldə) ondan xəlq olunmuşdur. Bu tinət çürümür və qəbirdə qalır, nəhayət (insan) ondan yenidən xəlq edilir, necə ki, birinci dəfə (ondan) xəlq olunmuşdur.”[3]

Bəlkə də belə fərz etmək olar ki, bir insanın bütün cismani parametrləri onun, hətta bir molekul qədər də ola bilən tinətindədir və qiyamət günü ondan istifadə etməklə cisim yenindən əvvəlki vəziyyətinə düşür. Bu məsələ qeyri-adi və təəccüblü deyildir. Çünki alimlər kəşf etmişlər ki, bir insanın parametrlərinin təqribən hamısı onun bədənindəki hüceyrədə mövcud olan genlərdədir. Kulonlaşdırma da bu təbii hafizədən istifadə etməklə baş verir. Aydındır ki, insanların xaliqi olan Allah bu hafizəni çox dəqiq şəkildə, hətta bir atomun daxilində belə, saxlamağa qadirdir.

Bir sözlə, məad həm cismanidir, həm də ruhani, cismani məadda da yalnız birinci dərəcəli hissələr qaytarılır. Bununla aydın olur ki, cismani məad üçün əlavə torpaq hissələrinin varlığı əhəmiyyət daşımır ki, cismani məadda hazırkı Yer kürəsinin torpağının kifayət olub-olmaması barəsində bəhs aparaq. Çünki cismani məadda qaytarılan şey bədənin əsl və birinci dərəcəli hissləridir.

Əlavə məlumat üçün aşağıdakı görünüşə bax:

“Yer kürəsindən xaricdə ölən insanlar həşrə necə gələcəkdir?”, sual 20928) az20150(

 


[1] Əli, Rəbbani Gülpayqani, “Əqaidi istidlali”, 2-ci cild, səh. 246, Qadınların elmiyyə hövzəsinin mərkəzinə bağlı olan “Hacər” nəşriyyat mərkəzi, 1387-ci il

[2] Əskui Hairi, Hacı Mirzə Musa, “Ehqaqul-həqq”, səh. 17-24, “Noman” mətbəəsi, Nəcəfi-Əşrəf, ikinci çap, 1358-ci hicri il (1965-ci miladi)

[3] Kuleyni, Məhəmməd ibni Yəqub, “Əl-kafi”, 3 cild, səh. 251

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Din vahiddir yoxsa çoxlu?
    6922 Təzə kəlam 2011/02/14
    Əgər dindən məqsəd, Allah tərəfindən nazil olub və peyğəmbərlər (ə) vasitəsi ilə camaata çatdırılan əqaid, əxlaq və qanunlar toplusu olarsa, bu halda din vahid bir şeydir və dinlərin fərqi zaman və məkanların tələbinə əsasən fərdi və tayfa xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq cüzi göstərişlərdə dəyişilir. Əgər dindən məqsəd, dünyadakı mövcud dinlər ...
  • Һәр бир мүсәлманын илк әввәлдә билмәли олдуғу етигады нәдир?
    7720 Qədim kəlam 2010/09/29
    Һәр бир инсан кәлмеји-шәһадәтини јәни, “Әшһәду ән ла илаһә илләллаһ вә әшһәду әннә Мәһәммәдән рәсулуллаһ” (шәһадәт верирәм ки, Аллаһдан башга танры јохдур вә Мәһәммәд Аллаһын елчисидир) – демәклә мүсәлман олур вә бүтүн Ислам ганунлары онун үчүн тәтбиг олунур. Бәдәни пак вә һимајәсиндә олан һәдди булуға чатмајан ...
  • İsmət məqamı ixtiyaridir, yoxsa icbari?
    6266 Din fəlsəfəsi 2012/01/18
    Peyğəmbərlərin və məsumların (əleyhimus-salam) ismət məqamına malik olmaları şiə məzhəbinin mühüm etiqadlarından biri hesab olunur. Siz onun ətraflı izahına baxmaq üçün həmin saytın bu suallarına müraciət edə bilərsiniz: sual 1738 (sayt 1885), sual 1740 (sayt 2139) və sual 3026 (sayt 4594)
  • Sair səma cisimlərində və kürələrdə canlı varlıqların olması barəsində İslamın nəzəri nədir?
    8786 Təfsir 2011/07/28
    Başqa göy cisimlərində və ya kəhkəşanlarda canlı və yaxud ağıllı varlıqların olub-olmaması bəşəriyyəti maraqlandıran suallardan biridir, lakin indiyə qədər onlara lazımi cavab tapmamışlar. Quranın bəzi ayələrində asimanda canlı varlıqların olmasına işarə edilir. O cümlədən:
  • Dindən qaçan şəxsi necə hidayət etmək olar?
    5773 Əməli əxlaq 2011/07/28
    Belə insanlara ən yaxşı yol göstərmə aşağıdakılardan ibarətdir:1. Ona başa salmaq və soruşmaq lazımdır ki, Allah-taalanın bizə bəxş etdiyi bu qədər nemətlər – başda insanın xilqəti olmaqla ...
  • Hal-hazırdakı və keçmişdəki mərcəyi-təqlidlərin baş yarmaq barəsindəki fətvalarını bəyan edin.
    8729 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/07/28
    İmam Hüseyn (əleyhis-salam)-a əzadarlıq məsum imamlar (əleyhimus-salam) və din rəhbərləri tərəfindən həmişə təkid edilmiş, bu mərasim tarix boyu davam etmişdir. Bəzi şəhərlərdə, məntəqələrdə və ölkələrdə İmam Hüseyn (əleyhis-salam)-a və onun vəfalı səhabələrinə əzadarlıq üslublarından biri də baş yarmaqdan ibarətdir. ...
  • Aya Şərab satılan ve verilen yerde işləməyin işkalı var?
    7916 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/04/17
    Sualda fiqhi hökmünüzü bilmək istədiyinizə görə, zəriridir ki, mərcəi təqlidlərin dərtərlərindən cavab alacağıq və qısa müddətdə sizə gondərəcəyik. Alınan cavablar belədir: Həzrəti Ayətullahul üzma Sistaninin dəftərxanası: O surətdəki siz özünüz şərab və digər haramlarda işləməyəsiniz və sırf halal qismətdə işləyinizin manei yoxdur.
  • Uxdud səhabələri kim idi?
    7491 Təfsir 2012/03/14
    “Uxdud” böyük çala, yaxud xəndək mənasınadır. Bu ayədə odla doldurulan böyük çala nəzərdə tutulur ki, mömin şəxsləri oraya salıb yandırmış və ağır işgəncə ilə qətlə yetirmişlər. Bu hadisənin nə zaman baş verməsi, hansı qövmə aid olması, eləcə də bunun xüsusi və konkret bir hadisə, yoxsa ...
  • Teyyul- ərz nədir?
    13940 Nəzəri irfan 2011/06/19
    Teyyul ərzin həqiqəti barəsində bir çox nəzəriyyələr verilmişdir ki, onlardan biri İbni ərəbinin "edam və yaratmaq (və ya hazır etmək) nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə əsasında, şəxs özünü ilk yaranış yerindən "edam" və istədiyi yerdə "icad" hazır edir. Başqa bir nəzəriyyəyə görə Təyyul- ərz bədənin ən tez bir zamanda köçürülməsidir ...
  • Allahın vücudunun sonsuz olması digər varlıqların mövcudluğu ilə ziddiyyətli deyildirmi?
    8065 İslam fəlsəfəsi 2012/06/23
    Allah-taalanın sonsuz olmasının mənası budur ki, Onun müqəddəs zatı hər bir cəhətdən sonsuzdur, bütün sonlara malikdir, fərz olunan hər bir cəhətdə qeyri-məhduddur. Elə bir yer yoxdur ki, Allah orada hazır olmasın. Elə bir zaman yoxdur ki, onda mövcud olmasın, elə bir kamal yoxdur ki, Allah ona malik ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164708 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163839 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119771 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113724 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110649 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94083 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54853 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54200 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46175 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45785 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...