Please Wait
8145
Sualda qeyd edilən hədis bizim bəzi hədis kitablarımızda nəql olunmuşdur. Bu hədisin adı "yəvmu məlumdur" (məlum günü).
İlkin surətdə buna belə açıqlama veririk ki, müqəddəs Qurani kərimdə İblis Allahın dərgahından qovularkən Allahdan müəyyən bir vaxtda kimi yaşamağı istəmiş və Allah Taalada ona bunu nəsib etmişdir. Yəni məlum bir günə kimi ona yaşamaq icazəsi vermişdir. Bu xəbərə istinad edərək deyirik ki, "məlum günü" qiyamət deyil "rəcət" vaxtıdır. Rəcət isə dünyanın sonu demək deyildir.
Buna görə də:
Birincisi: bu rəvayətdən belə başa düşmək olmaz ki, şeytan öldürülmüşdür". Çünki bu fikir Quranla uzlaşır. Əgər hər hansı bir kəlam Quranla uyğun gəlməzsə qəbul olunacaqdır.
Deməli şeytan ölməmişdir. Əksinə daim öz işinə (vəsvəsə etmək) davam edir və çalışır ki, insanları düz yoldan azdırsın.
İkincisi: Bu hədisdə nəql olunur ki, "İmam Əlinin qoşunu şeytan və onun qoşunu ilə döyüşür. Əgər söhbət geri çəkilməkdən gedirsə geri çəkilən İmam Əli (ə) deyil, əksinə onun qoşunudur. Ğ
Üçüncüsü: Bu anlam şiə tərz- təfəkkürü ilə uyğun gəlmir. Əgər qəbul edilsə gərək pozulmasın və dəqiq mənası ələ gəlsin.
1). İblisin övladı[1] və qoşunu vardır.[2] Onun övladları insanları azdırmaqla ona kömək edirlər. Amma dini mətnlərin hamısında onlar şeytan olaraq tanıtdırılmışdırlar.[3]
2). Qurani kərimdə nəql olunur ki, şeytan Adəmə (ə) səcdə etmədikdən sonra İlahi dərgahdan qovulur. Amma qovularkən Alahdan bir şey istədi və dedi: İlahi bəəs və qiyamət gününə kimi mənə möhlət ver.[4] Allah- Taala onun duasını qəbul edərək buyurur: "Sənə möhlət verilir"[5]
Əlbəttə bu ayədə şeytana nə qədər vaxt verildiyi məlum edilmir. Amma hicr surəsinin 38- ci ayəsində belə oxuyuruq: "Sənə müəyyən bir günə kimi möhlət verilmiş olur".[6]
Yəni onun bütün istəkləri həyata keçmir. Əksinə onun bəzi əməlləri Allahın istəyi ilə qəbul olunmuşdur.[7]
3). "La yəvm müəyyən" (müəyyən günə kimi) kəlməsi barəsində isə müxtəlif nəzərlər vardır. Bəziləri bu vaxtı dünyanın sonu və vəzifənin insanların öhdəsindən götürüldüyü gün olduğunu deyirlər. Çünki o gün bütün diri mövcudatlar öləcəklər və yalnız Allah Taala qalacaqdır.[8] Bununla şeytanın bəzi istəkləri yerinə yetmiş olur.
Bəziləri isə o günün qiyamət günü olduğunu söyləyirlər.[9] Amma bu ehtimal ayənin zahiri bəyanı ilə uyğun gəlmir. Bundan əlavə Quranın başqa ayələri də bu nəzəri təsdiqləmir.
Belə ki, başqa ayələrə də rast gəlmirik ki, ümumi ölümdən və dünyanın sonunda bizə xəbər versin.[10] Hətta belə bir nəzər də irəli sürmək olar ki, o günü Allahdan başqa heç kəs bilmir.[11]
Nümumə təfsirinin sahibinin nəzərinə əsasən:
"Birinci təfsir bütün deyilənlərdən münasibdir. Çünki İmam Sadiqdən (ə) belə bir hədis nəql olunur ki, Şeytan birinci və ikinci surun arasında öləcəkdir".[12]
Bu inancı təsdiqləmək üçün bəzi dəlillərə istinad edirlər. Nə qədər ki, insanın öhdəsində İlahi vəzifə vardır onun buna üz çevirməsi də mümkündür. Həmçinin bu gün sur çalınana kimi davam edəcəkdir. Deməli "yəvm vəqt məlum" o gündür ki, Allah Taala o günə kimi şeytana möhlət vermişdir. O gün birinci sur çalınan gündə tamam olacaqdır. Birinci və ikinci sur arasında dörd yüz və ya qırx il fasilə oacaqdır. Allahın İblisə möhlət verdiyi və İblisin Allahdan istədiyi gün bu fasiləyə kimidir.[13]
Əllamə Təbatəbai bu barədə deyir: Bu nəzər düzdür. Amma bunun nöqsanı budur ki, "hər nə qədər vəzifə var Allahın əmrindən çıxmaq" nəzəriyyəsi heç bir şeyi sübut etmir.
Bu cümlə hətta özü- özlüyündə belə aydın cümlə deyildir. Təfsirçilərin çoxusunun nəzərinə əsasən ayələr və rəvayətlər, insanın günahlarının şeytan vəsvəsəsindən təsirləndiyini söyləyirlər. O cümlədən yasin surəsi ayə 60, İbrahim surəsi,[14] ayə 22[15], Amma bəzi ayələrdən belə nəticə alırıq ki, hər nə qədər ki, vəzifə var, şeytan da vardır". İnsanın günah etməsində şeytanın mühüm rolu olması hamıya məlumdur və inkar olunmazdır. Amma məsələ burasındadır ki, ayə və rəvayətlərdən aldığımız nəticə bizə bunu çatdırır: "Hər nə qədər yer üzündə günah var, deməli şeytan da var. "Nəin ki" hər nə qədər təklif və vəzifə var şeytan da var". Çünki günahın olmasının vəzifənin olmasını sübuta yetirən bir dəlilimiz yoxdur. Yəni insanların günah etməsi ilə onların boynunda vəzifənin olmasını sübuta yetirə bilmərik.
Əksinə bütün fəlsəfi və nəql olunan dəlillər insanın yaşadıqca inkişafını, səadətini və təkamülünü çatdırır. Belə ki, yer üzündə Allahdan başqasına sitayiş olunmayacaq və yer üzü (İmamın gəlişi ilə) küfrdən və fəsaddan nicat tapacaqdır. Bununla yanaşı bütün qəlblər daxili xəstəliklərdən şəfa tapacaq və şeytan vəsvəsəsindən uzaq olacaqdır.[16] Deməli, "məlum vaxt" deyəndə nə qiyamət günü nə dünyanın axırı və nə də vəzifənin götürüldüyü gün nəzərdə tutulur. Əksinə elə bir vaxtdır ki, dünya dağılmamış və insanlar da şəri vəzifədən azad olmamışlar. Bu sözə dəlilimiz rəcət anlamı barəsində daxil olan hədislərimizdir.[17]
Qumminin təfsirində öz sənədinə istinad edilərək deyilir: (Məhəmməd ibni Yunisdən nəql edilir) bir kişi İmam Sadiqdən (ə) belə nəql edir:
«فَأَنْظِرْنِی... إِلى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»
"yəvməl vəqt" ayəsinin təfsirində İmam buyurdu: O gün (yəvmul vəqt) Peyğəmbər onu beytul- müqəddəsdə bir daşın üstündə başını kəsəcəkdir.[18]
Bu barədə olan hədislərimiz olduqca çoxdur.[19]
4). Bundan sonra belə bir nəzər irəli sürülə bilər ki, deməli o gündən sonra daha yer üzündə fəsad olmayacaqdır. Amma bunun cavabında deyirik:
Şeytanın işi dünyanı insanın gözündə zinətləndirib böyütməkdir.[20] Bu səbəbdən mümkündür ki, şeytan vəsvəsəsindən daha çox təsirlənmiş kəslər onun ölümündən sonra da öz pis əməllərindən əl çəkməsin.[21]
5). Bizim sualımızda qeyd olunan mövzu bizim bəzi ümumi hədislərimizdə[22] nəql olunmuşdur.[23] Amma buna da diqqət yetirmək lazımdır ki,
Birincisi: Bu hədislər qeyd etdiyimiz kimi rəcət dövrünə aiddir. Amma bundan belə nəticə almaq olmaz ki, iblis öldürülüb və başı kəsilmişdir.[24] Əksinə İblis "məlum gündə" öldürüləcəkdir. Ümümiyyətlə bütün rəvayətlərdə şeytanın öldürülməsi bu mövzuda keçmiş zamana dəlalət edərsə Quranın əksini söyləmiş olur.
Quranla uyğun gəlməyən hədislərdə qəbul olunmayacaqdır.[25]
Deməli, şeytan ölməmişdir və daim öz yolunun davamçısıdır. O insanlara vəsvəsə etməklə onları doğru yoldan azdırır.
İkincisi: Bu hədisdə belə nəql olunmuşdur ki, İmamın qoşunu ilə şeytanın tayfası vuruşur. Əgər söhbət geri çəkilməkdən gedirsə bu İmamın özünə deyil, qoşununa aiddir.[26]
Üçüncüsü: Bu barədə bəzi mətləblər vardır ki, şiəlik əqaidi ilə uyğunlaşmır. Gərək bu məsələyə diqqət olunsun.[27]
[1] - Kəhf surəsi, ayə 50.
[2] - Göstərici: Şeytan və onun nəsli, sual 565 (sayt 618).
[3] - Göstərici: Şeytan cindir ya nədir? Sual 100 (sayt 857 və İblisin səcdə etməməsi həqiqətdir ya məcaz? Sual 137 (sayt 89) şeytanın və cinin bacarığı sual 138 sayt (sayt - 883).
[4] - Əraf surəsi, ayə 14.
«قالَ رب أَنْظِرْنی إِلى یَوْمِ یُبْعَثُون»
[5] - «قالَ إِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ»
[6] - Hicr surəsi, ayə 37 və 38 məlum vaxt dedikdə ya imam Zaman (ə) ağanın zühuru yada qiyamətin ibtidası nəzərdə tutulur.
«فانک من المنظرین،الی یوم الوقت المعلوم»
[7] - Nümunə təfsiri, cild 6, səh 109.
[8] - Qəsəs surəsi, ayə 88.
«کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ»
[9] - Vaqiə surəsi, ayə 50.
«یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»
[10] - Bax: Əl- mizan təfsirinin tərcüməsinə, cild 12, səh 235.
[11] - Məcməul bəyan, cild 6, səh 337, bəlxininin bunun üçün nəql etdiyi hədis bax: Təfsir Əl- mizanın tərcüməsinə cild 12, səh 236.
[12] - Bohran təfsiri, cild 2, səh 342, Nurus- səqəleyn, cild 3, səh 13, 45- ci haşiyə, nümunə təfsiri, cild 19, səh 344, yenə də ora, cild 11, səh 72.
[13] - Bax: Təfsir əl- mizan tərcüməsinə, cild 125- 237.
[14] - Yasin surəsi, ayə 60.
«أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ»
[15] - Hökm sona çatdıqda şeytan deyər: Allah sizə düz yolu vədə verdi və mən isə əyri yolu.
«وَ قالَ الشَّیْطانُ لَمَّا قُضِیَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ ...»
[16] - Təfsir əl- mizanın tərcüməsi, cild 12, səh 237 həmçinin 2 cilddəki Peyğəmbərlik və x cilddəki Nuhun qissələri.
[17] - Mərhum llamə Təba- təbai daxil olmuş rəvayətlər sırasına aid deyir: İmamlarımız tərəfindən bu mövzuda daxil lan hədislər bəzən qiyamət gününə bəzən zühura (İmam Zamanın zühuruna), bəzən rəcət gününə aid olmasının əsas səbəbi budur ki, yuxarıda qeyd etdiyimiz günlərin hər üçündə həqiqət aşkarlanır. Bu həqiqətlərin müxtəlif ünsürlü olmasına baxmayaraq həqiqətin aşkarlanması anlamında eyinidirlər. Deməli qiyamət gününün hökümləri yuxarıda qeyd etdiyimiz günlərdə aiddir. Təfsire əl- mizanın tərcüməsi, cild 12, səh 258.
[18] - Qamini Təfsiri, cild 1, səh 239, Əyyaşinin təfsirndə Vəhəb ibni Cəmidən və bohran təfsirində şərufiddin Nəcəfidən (ravinin adını qeyd etməyərək) bu barədə hədislər nəql etmişdir. Əl- borhan, cild 2, səh 343, v\ haşiyə, Əyyaşi cild 2, səh 242, xv haşiyə.
«رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلى یَوْمِ یُبْعَثُونَ قالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»
[19] - Bax: Əllamə
Təba- təbainin hüzurunda səh 75, s 46.
[20] - Hicr surəsi, ayə 39.
[21] - Bax: Əllamı Təba Təbainin hüzurunda, səh 76- s 47.
[22] - Bax: Biharul- ənvar, cild 42, x\ rəvayət.
«[منتخب البصائر] سَعْدٌ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُوسَى بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو الْخَثْعَمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ إِبْلِیسَ قَالَ أَنْظِرْنِی إِلى یَوْمِ یُبْعَثُونَ فَأَبَى اللَّهُ ذَلِکَ عَلَیْهِ قالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ظَهَرَ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فِی جَمِیعِ أَشْیَاعِهِ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ إِلَى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ هِیَ آخِرُ کَرَّةٍ یَکُرُّهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فَقُلْتُ وَ إِنَّهَا لَکَرَّاتٌ قَالَ نَعَمْ إِنَّهَا لَکَرَّاتٌ وَ کَرَّاتٌ مَا مِنْ إِمَامٍ فِی قَرْنٍ إِلَّا وَ یَکُرُّ مَعَهُ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ فِی دَهْرِهِ حَتَّى یُدِیلَ اللَّهُ الْمُؤْمِنَ مِنَ الْکَافِرِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ کَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی أَصْحَابِهِ وَ جَاءَ إِبْلِیسُ فِی أَصْحَابِهِ وَ یَکُونُ مِیقَاتُهُمْ فِی أَرْضٍ مِنْ أَرَاضِی الْفُرَاتِ یُقَالُ لَهُ الرَّوْحَاءُ قَرِیبٌ مِنْ کُوفَتِکُمْ فَیَقْتَتِلُونَ قِتَالًا لَمْ یُقْتَتَلْ مِثْلُهُ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَالَمِینَ فَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى أَصْحَابِ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَدْ رَجَعُوا إِلَى خَلْفِهِمُ الْقَهْقَرَى مِائَةَ قَدَمٍ وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ وَقَعَتْ بَعْضُ أَرْجُلِهِمْ فِی الْفُرَاتِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَهْبِطُ الْجَبَّارُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِکَةُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ رَسُولُ اللَّهِ ص أَمَامَهُ بِیَدِهِ حَرْبَةٌ مِنْ نُورٍ فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِ إِبْلِیسُ رَجَعَ الْقَهْقَرَى نَاکِصاً عَلَى عَقِبَیْهِ فَیَقُولُونَ لَهُ أَصْحَابُهُ أَیْنَ تُرِیدُ وَ قَدْ ظَفِرْتَ فَیَقُولُ إِنِّی أَرى ما لا تَرَوْنَ إِنِّی أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِینَ فَیَلْحَقُهُ النَّبِیُّ ص فَیَطْعُنُهُ طَعْنَةً بَیْنَ کَتِفَیْهِ فَیَکُونُ هَلَاکُهُ وَ هَلَاکُ جَمِیعِ أَشْیَاعِهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُعْبَدُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا یُشْرَکُ بِهِ شَیْئاً وَ یَمْلِکُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَرْبَعاً وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ سَنَةٍ حَتَّى یَلِدَ الرَّجُلُ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ ع أَلْفَ وَلَدٍ مِنْ صُلْبِهِ ذَکَراً وَ عِنْدَ ذَلِکَ تَظْهَرُ الْجَنَّتَانِ الْمُدْهَامَّتَانِ عِنْدَ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ مَا حَوْلَهُ بِمَا شَاءَ اللَّهُ.»
[23] - Cild 14 və 27 Biharul- ənvar, Bax: Əsma və aləm kitabına, Ayətullah Kuh Kəmrei, səh 160, Biharul- ənvarın tərcüməsi, cild 14.
[24] - İblisin ordusundan kimisi öldürmək övliya Allahın əli ilə mümkündür. Çünki, İblis cin tayfasındandır. Həmçinin onun övladlarını da öldürmək məsələsi bu qəbildəndir. Yəni şeytanla cinin arasında elə də böyük bir fərq yoxdur.
[25] - Bax: Göstərici: Şeytanın yaranmasının fəlsəfəsi N=232, İblisin xilqəti, sual 17, Nas surəsi, ayə 6- 5. Bu ayələrdən belə nəticə alırıq ki, şeytan daim insanların qəlblərinə vəsvəsə edir.
«الذی یوسوس فی صدور الناس* من الجنه و الناس»
[26] - «کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى أَصْحَابِ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَدْ رَجَعُوا إِلَى خَلْفِهِمُ الْقَهْقَرَى مِائَةَ قَدَمٍ.»
[27] - Əllamə Məclisi, bu barədə deyir:
«هبوط الجبار تعالى کنایة عن نزول آیات عذابه و قد مضى تأویل الآیة المضمنة فی هذا الخبر فی کتاب التوحید و قد سبق الروایة عن الرضا ع هناک أنها هکذا نزلت إلا أن یأتیهم الله بالملائکة فی ظلل من الغمام و على هذا یمکن أن یکون الواو فی قوله و الملائکة هنا زائدا من النساخ.»
: Se transmitió una narración en la que el Profeta (s.a.w.) degolló a Satanás ¿qué tanto crédito tiene esta narración? Entonces ¿qué significa el asunto de las tentaciones de Satanás? 
: آیا بر اساس احادیث پیامبر(ص) شیطان را سر بریدند! این حدیث تا چه حد اعتبار دارد؟ پس مسئلۀ وسوسۀ شیطان چیست؟ 
: Ada sebuah hadis yang berbunyi bahwa Rasulullah Saw telah memenggal kepala setan. Seberapa terpercayakah hadis ini? Lalu bagaimana dengan waswas setan? 
: เคยได้ยินฮะดีษที่ว่าท่านนบี(ซ.ล.)ได้บั่นศีรษะชัยฏอนไปแล้ว, ฮะดีษนี้เชื่อถือได้เพียงใด? แล้วการล่อลวงของชัยฏอนจะตีความอย่างไร? 
: ایک حدیث نقل ھوئی ھے کھ شیطان کا سر کاٹا گیا، یھ حدیث کھاں تک معتبر ھے ۔ پس شیطان کا وسوسھ کیا ھے؟
