Please Wait
Baxanların
6852
6852
İnternetə qoyma tarixi:
2011/05/31
Saytın kodu
fa14112
Arxiv kodu
78454
- bölüşdürülməsi
Sualın xülasəsi
Nəyə görə fiqhi cəhətdən həddin icrası hakimin öhdəsindədir?
Sual
Nəyə görə fiqhi cəhətdən həddin icrası hakimin öhdəsindədir?
Qısa cavab
Bəşər cəmiyyətlərinin ürfündə cinayətkarların cəzalanması hökumətlərin ixtiyarındadır və hökumətdən başqa kimsə hədd icrasını öhdəsinə ala bilməz. Belə bir əsas İslam fiqhində də təkid və qəbul olunmuşdur. Müəslman fəqihləri cinayətkarların həddinin icrasını zəmanənin İmamamının (əleyhissalam) hüzuru dövründə Onun və ya İmam (əleyhissalam) tərəfindən təyin olunmuş şəxslərin ixtiyarında olduğunu qeyd edirlər. Amma, məsum İmamın (əleyhissalam) qeybdə olduğu dövrdə belə hüdudların icrası bütün şəraitə malik olan müctehidlərin öhdəsindədir. Çünki, onlar məsum İmamın (əleyhissalam) naibləridirlər. Ayələr və rəvayətlərdə müsəlmanlara xitab olunmuş hədlərin icrası əmri isə tək-tək hər bir müsəlmana aid deyildir. Bəlkə də bu göstəriş ümumi olaraq, müsəlman cəmiyyətinə müraciətdir. İslam hakiminin hədd və hüdudların icrasında ən üstün olması dəlillərini isə aşağadakı ünvanda qeyd etmək olar:
1) Məsum İmamların (əleyhimussalam) adət və qanunları; 2) rəvayətlər; 3) Cəmiyyətin əmin-amanlığını hifz etmək; 4) Müsəlsmanların icması; 5) mövzunun xüsusi olması;
1) Məsum İmamların (əleyhimussalam) adət və qanunları; 2) rəvayətlər; 3) Cəmiyyətin əmin-amanlığını hifz etmək; 4) Müsəlsmanların icması; 5) mövzunun xüsusi olması;
Ətreaflı cavab
Hədd; elə bir cəzadır ki, ölçüsü və miqdarı Quran və İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) buyurduğu qanunlar əsasında təyin olunmuşdur. Məsələn, zinakara yüz şallağ vurulması qanunu.[1]İnzibati cəza odur ki, onun cəzasının təyin olunması şəri hakimin öhdəsindədir. Hədlər və inzibati cəzalar elə cəzalardır ki, İslam qanunlarından kənara çıxanlardan ötrü təyin olunmuşdur. O da İslam hökmlərinin cəmiyyətdə icrasına zəmənət verir. Qeyri-İslami höküumətlərdə də qanunların icrasının zəmanəti öhdəsinə alır.
İslamda şəri həddlərin icra olunmasına çox təkid olunmuşdur. O cümlədən rəvayətdə gəlib ki, bir həddin icrasının savabı qırx gün ( və ya gecə-gündüz) yağan yağışın təsirindən faydılıdır. Əlbəttə, çox təkid olunmuşdur ki, hər bir həddin və cəzanın icrası çox diqqət və yəqinlik əsasında olmalıdır.[2]
Həddlər və cəzaların cinayətkarlar üzərində hökmlərin icrası bu mənadadır ki, onlar məhkum olduqdan sonra hakimiyyət onların canlarında və mallarında qüdrət sahibi kimi çıxış edir. Bu da əsl əvvəldə heç kəsin digəri üzərindən hakimiyyət və qüdrətinin olmaması qanununa ziddir. Ona görə də belə bir haqqın kiminsə üzərində tətbiq olunmasından ötrü ayələr və rəvayətlərdən ibarət dəqiq və möhkəm dəlillərə ehtiyac vardır. İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) və məsum İmamların (əleyhimussalam) Allah dərgahında ən yüksək məqamı olduğuna görə belə bir qəzavət, hökm etmək, hökmü icra etmək haqqı və məqamı ilk növbədə onlara məxsusdur. Amma, belə bir məqamın Peyğəmbər (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) və məsum İmamlardan (əleyhimussalam) başqası üçün isbat etmək çox çətin və şəkkdə olan bir məsələdir. Əsl budur ki, onların belə bir məqam və haqqları yoxdur. Yalnız möhkəm dəlil əsasında bu mövzunu onlar üçün isbat etmək olar. Yəni, onların izni və icazəsi ilə bu məqamı digərlərinə aid etmək olar. Belə bir məsələyə də diqqət etmək lazımdır ki, əgər məsum İmamdan (əleyhissalam) xüsusi olaraq, hər hansı bir fərdə izn verməsi və ya məsum İmamın (əleyhissalam) özünə əl çatmayan halda (məsələn, İmamın qeybdə olduğu zamanı) belə bir məqam və izn ümumi olaraq, bütün şəraitə malik olan müctehidin üzərinə düşür. Bu da həmin cəmiyyətdə müsəlman ölkəsinin əmin-amanlığın və nəzminin qorunmasından ötrüdür.[3] Mərhum Şeyx Mufid şəri həddəlrin məsum İmamlara (əlyehimussalam) məxsus olması haqqında aşağadakı məzmunda məsələni təqdim edir:
“Hədd və cəzaların icra olunması Allah tərəfindən müsəlmanlara təyin olunmuş hakimin ixtiyarındadır. Onlar da İslam Peyğəmbərindən (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) sonra O Həzrətin nəslindən olan məsum İmamlardır (əleyhimussalam). Həmçinin, Onların şəri qəzavət işlərinə təyin etdikləri hər bir kəs və imkan həddində belə işlərin yerinə yetirilməsi şiə fəqih alimlərinin öhdəsinə qoyulmasındadır.”[4]
Və Həfs ibn Ğiyasın hədisində bu haqda belə nəql olur: “ Mən İmam Sadiqdən (əleyhissalam) soruşdum: Müsəlmanlar içində kimi hədd və hüdudu icra etmək haqqı var: Hakim yaxud qazi? İmam (əleyhissalam) buyurdu: “Hökumət hər kəsin əlindədirsa onun haqqı var.”[5]
Həmçinin, Əşəsiyyat kitabında yenə İmam Sadiqdən (əleyhissalam) belə hədsi nəql olunur: Qəzavət hökmü, hədd və hüdudun icrası, Cümə namazının əsas iqaməsi yalnız məsum İmamın (əleyhissalam) hüzuri ilə şəri haqq qazanır.”[6]
Bütün bu rəvayət və dəlillərdən məlum olur ki, cəmiyyətdə hədd və hüdudların icrası ilk növbədə məsum İmamlara (əleyhimussalam) məxsus haqdır. [7]
Başqa sözlə desək, Qurani-Kərimdə olunan bu cur bəyanlar: “Zinakar kişiyə və zinakar qadına yüz çubuq vurun.”[8] – “Oğru kişi və oğru qadının əlləri kəsin..”[9] – kimi xitablar mütləq şəkildə ümumi olmasına baxmayaraq, cəmiyyətin bütün üzvlərinin hökmü icra etməsində səlahiyyəti və haqqı olmasına dəlalət etmir. Yəni, cəmiyyətin bütün fərdlərinə vacib deyil ki, hökmün icrasını öhdəsinə alsın. Hökmün icrasının tələb olunması bütün cəmiyyət üzvlərinin haqqı olmasını bildirməklə yanaşı hökmün icrası yalnız, İslam hökmumətinin haqqı və onun təyin etdiyi səlahiyyətli qazilərin hödəsindədir. Yoxsa, cəmiyyətdə hər-mərclik və özbaşnalıq baş alıb gedər.
Şəri hökmlərin icrasının İslam hökumətnin öhdəsində olmasının dəlilləri bundan ibarətdir:
A) Cəmiyyətdə nəzm-intizamın hifz olunması; Əgər şəri həddlərin və cəzaların ixtiyarını cəmiyyətdə bütün insanların özlərinə tapşırılsa, bu zaman cəmiyyətdə hərc-mərc və özbaşnalıq baş alıb gedər, əmniyyət xətərə düşər, namus-qeyrət aradan gedər, qan tökülər və digər ictimai fitnə-fəsada düçar olar. Ona görə də bu qəbildən olan işlər birbaşa hökumətin və onaların icazə verdiyi xüsusi məqamların ixtiyarındadır.
B) Mövzu ixtisas üzrədir; Cinayətin isbatı, hökmün verilməsi və onun düzgün icra olunması heç də asan bir mövzu deyildir. Bu mövzuda xüsusi ixtisasa malik olmaq lazımdır. Xüsusilə bu elə bir mövzudur ki, insanların abır və həyalarının girovunda qərar tutmuşdur.
C) İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) qoyduğu qanun və qaydalar; İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) zamanında yaşayan müsəlmanları zamanında və Ondan sonrakı zamanlarda İslam hakimlərinin yolu bu olub ki, günahkarlar və cinayətkarların cəzalandırılması İslam hökumətinin, qəzavət məqamlarına və qaziləra aid olur. Heç bir şəxs hökumətin icazəsi olmadan belə bir işə girməyə ixtiyarlara olmayıb. Tarix boyu da İslam aləmində belə qanun hifz olunub.
D) hədislər; bu mövzuda məsum İmamlardan (əleyhimussalam) gəlmişdir ki, onlardan bəzilərinə əvvəldə işarə etmişdik.
H) İcma; bir dəstə fəqihlərin sözlərində[10] bu mövzuda ümumi müsəlmanların birgə fikrdə olması açıqlanır. Bu məsələ heç də şiə aləminə aid deyil. Sünnü alimlərinin də bu mövzuda ittifaq nəzəri vardır. Nümunə üçün Fiqhus-sünnə kitabının müəllifi belə yazır:” Bütün fəqihlərin birgə nəzəri budur ki, cəmiyyətdə yalnız İslam hakiminin və ya onun naibinin ixtiyarı var ki, ölkədə şəri hədd və cəzaları icra etsinlər. Adi insanları belə bir işdə özlərindən ixtiyar və səlahiyyətləri yoxdur.Təhavi Müslim ibn Yəsardan belə nəql edir ki, İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) səhabəsindən biri dedi: zəkat, hüdud, artıq beytulmal, cümə namazı ölkəsnin hakimi ilədir. Sonra qeyd etdi ki, bu mövzuda səhabələr arasında heç bir ixtilaf yoxdur.”[11]
İslamda şəri həddlərin icra olunmasına çox təkid olunmuşdur. O cümlədən rəvayətdə gəlib ki, bir həddin icrasının savabı qırx gün ( və ya gecə-gündüz) yağan yağışın təsirindən faydılıdır. Əlbəttə, çox təkid olunmuşdur ki, hər bir həddin və cəzanın icrası çox diqqət və yəqinlik əsasında olmalıdır.[2]
Həddlər və cəzaların cinayətkarlar üzərində hökmlərin icrası bu mənadadır ki, onlar məhkum olduqdan sonra hakimiyyət onların canlarında və mallarında qüdrət sahibi kimi çıxış edir. Bu da əsl əvvəldə heç kəsin digəri üzərindən hakimiyyət və qüdrətinin olmaması qanununa ziddir. Ona görə də belə bir haqqın kiminsə üzərində tətbiq olunmasından ötrü ayələr və rəvayətlərdən ibarət dəqiq və möhkəm dəlillərə ehtiyac vardır. İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) və məsum İmamların (əleyhimussalam) Allah dərgahında ən yüksək məqamı olduğuna görə belə bir qəzavət, hökm etmək, hökmü icra etmək haqqı və məqamı ilk növbədə onlara məxsusdur. Amma, belə bir məqamın Peyğəmbər (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) və məsum İmamlardan (əleyhimussalam) başqası üçün isbat etmək çox çətin və şəkkdə olan bir məsələdir. Əsl budur ki, onların belə bir məqam və haqqları yoxdur. Yalnız möhkəm dəlil əsasında bu mövzunu onlar üçün isbat etmək olar. Yəni, onların izni və icazəsi ilə bu məqamı digərlərinə aid etmək olar. Belə bir məsələyə də diqqət etmək lazımdır ki, əgər məsum İmamdan (əleyhissalam) xüsusi olaraq, hər hansı bir fərdə izn verməsi və ya məsum İmamın (əleyhissalam) özünə əl çatmayan halda (məsələn, İmamın qeybdə olduğu zamanı) belə bir məqam və izn ümumi olaraq, bütün şəraitə malik olan müctehidin üzərinə düşür. Bu da həmin cəmiyyətdə müsəlman ölkəsinin əmin-amanlığın və nəzminin qorunmasından ötrüdür.[3] Mərhum Şeyx Mufid şəri həddəlrin məsum İmamlara (əlyehimussalam) məxsus olması haqqında aşağadakı məzmunda məsələni təqdim edir:
“Hədd və cəzaların icra olunması Allah tərəfindən müsəlmanlara təyin olunmuş hakimin ixtiyarındadır. Onlar da İslam Peyğəmbərindən (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) sonra O Həzrətin nəslindən olan məsum İmamlardır (əleyhimussalam). Həmçinin, Onların şəri qəzavət işlərinə təyin etdikləri hər bir kəs və imkan həddində belə işlərin yerinə yetirilməsi şiə fəqih alimlərinin öhdəsinə qoyulmasındadır.”[4]
Və Həfs ibn Ğiyasın hədisində bu haqda belə nəql olur: “ Mən İmam Sadiqdən (əleyhissalam) soruşdum: Müsəlmanlar içində kimi hədd və hüdudu icra etmək haqqı var: Hakim yaxud qazi? İmam (əleyhissalam) buyurdu: “Hökumət hər kəsin əlindədirsa onun haqqı var.”[5]
Həmçinin, Əşəsiyyat kitabında yenə İmam Sadiqdən (əleyhissalam) belə hədsi nəql olunur: Qəzavət hökmü, hədd və hüdudun icrası, Cümə namazının əsas iqaməsi yalnız məsum İmamın (əleyhissalam) hüzuri ilə şəri haqq qazanır.”[6]
Bütün bu rəvayət və dəlillərdən məlum olur ki, cəmiyyətdə hədd və hüdudların icrası ilk növbədə məsum İmamlara (əleyhimussalam) məxsus haqdır. [7]
Başqa sözlə desək, Qurani-Kərimdə olunan bu cur bəyanlar: “Zinakar kişiyə və zinakar qadına yüz çubuq vurun.”[8] – “Oğru kişi və oğru qadının əlləri kəsin..”[9] – kimi xitablar mütləq şəkildə ümumi olmasına baxmayaraq, cəmiyyətin bütün üzvlərinin hökmü icra etməsində səlahiyyəti və haqqı olmasına dəlalət etmir. Yəni, cəmiyyətin bütün fərdlərinə vacib deyil ki, hökmün icrasını öhdəsinə alsın. Hökmün icrasının tələb olunması bütün cəmiyyət üzvlərinin haqqı olmasını bildirməklə yanaşı hökmün icrası yalnız, İslam hökmumətinin haqqı və onun təyin etdiyi səlahiyyətli qazilərin hödəsindədir. Yoxsa, cəmiyyətdə hər-mərclik və özbaşnalıq baş alıb gedər.
Şəri hökmlərin icrasının İslam hökumətnin öhdəsində olmasının dəlilləri bundan ibarətdir:
A) Cəmiyyətdə nəzm-intizamın hifz olunması; Əgər şəri həddlərin və cəzaların ixtiyarını cəmiyyətdə bütün insanların özlərinə tapşırılsa, bu zaman cəmiyyətdə hərc-mərc və özbaşnalıq baş alıb gedər, əmniyyət xətərə düşər, namus-qeyrət aradan gedər, qan tökülər və digər ictimai fitnə-fəsada düçar olar. Ona görə də bu qəbildən olan işlər birbaşa hökumətin və onaların icazə verdiyi xüsusi məqamların ixtiyarındadır.
B) Mövzu ixtisas üzrədir; Cinayətin isbatı, hökmün verilməsi və onun düzgün icra olunması heç də asan bir mövzu deyildir. Bu mövzuda xüsusi ixtisasa malik olmaq lazımdır. Xüsusilə bu elə bir mövzudur ki, insanların abır və həyalarının girovunda qərar tutmuşdur.
C) İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) qoyduğu qanun və qaydalar; İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) zamanında yaşayan müsəlmanları zamanında və Ondan sonrakı zamanlarda İslam hakimlərinin yolu bu olub ki, günahkarlar və cinayətkarların cəzalandırılması İslam hökumətinin, qəzavət məqamlarına və qaziləra aid olur. Heç bir şəxs hökumətin icazəsi olmadan belə bir işə girməyə ixtiyarlara olmayıb. Tarix boyu da İslam aləmində belə qanun hifz olunub.
D) hədislər; bu mövzuda məsum İmamlardan (əleyhimussalam) gəlmişdir ki, onlardan bəzilərinə əvvəldə işarə etmişdik.
H) İcma; bir dəstə fəqihlərin sözlərində[10] bu mövzuda ümumi müsəlmanların birgə fikrdə olması açıqlanır. Bu məsələ heç də şiə aləminə aid deyil. Sünnü alimlərinin də bu mövzuda ittifaq nəzəri vardır. Nümunə üçün Fiqhus-sünnə kitabının müəllifi belə yazır:” Bütün fəqihlərin birgə nəzəri budur ki, cəmiyyətdə yalnız İslam hakiminin və ya onun naibinin ixtiyarı var ki, ölkədə şəri hədd və cəzaları icra etsinlər. Adi insanları belə bir işdə özlərindən ixtiyar və səlahiyyətləri yoxdur.Təhavi Müslim ibn Yəsardan belə nəql edir ki, İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) səhabəsindən biri dedi: zəkat, hüdud, artıq beytulmal, cümə namazı ölkəsnin hakimi ilədir. Sonra qeyd etdi ki, bu mövzuda səhabələr arasında heç bir ixtilaf yoxdur.”[11]
[1] “Zinakar kişiyi və zinakar qadına yüz çubuq vurun.” (Nur surəsi 2)
[2] Xumeyni, Seyyid Ruhullah Musəvi, Tozihul-məsail, (İmam Xumeyni – haşiyəli kitabı) c.2; səh.815; Dəftər intişarat İslami, Qum, 1424 h.qəməri
[3] Daha çox mütaliə üçün; Vilayət fəqihin şəri hökmləri icra etmək üçün şəri dəlilləri və vilayəti-fəqihin Allah-Taala tərəfindən təyin olunması nəzəriyyəsi; sual: 9957; Vilayəti-fəqihin İslam Peyğəmbəri (səlləlahu ələyhi və alihi və səlləm) və məsum İmamların (əleyhimussalam) vilayəti ilə nisbəti; sual-9294;(sayt 9467) Həmçinin, Xalxali, Seyyid Məhəmməd Məhdi, Əl-Hakimiyyətu fil İslam; səh.459; Məcəməi əndişeyi İslami; Qum, birinci çap, 1425 h.qəməri
[4] Amuli Məhəmməd Həsən, Vəsail şiə, c.18; səh.338; hədis-2; Müəssiseyi Alul-Beyt; Qum, 1408 h.qəməri
[5] Vəsail şiə, c.18; səh.338; hədis-1
[6] Mühəddis Nuri, Müstədrəkül-vəsail, Rəhli çapı, c.3; səh.220; hədis-1; Müəssiseyi Alul-Beyt; Qum, 1408 h.qəməri
[7] Xalxali, Seyyid Məhəmməd Məhdi, Əl-Hakimiyyətu fil İslam; səh.433
[8] Nur surəsi -2
[9] Maidə surəsi 38
[10] Nəcəfi Məhəmməd Həsən, Cəvahürul-Kəlam, c.21; səh.386; Daru-əhyau turasi ərəbi, Beyrut, BiTa
[11] Fiqhus-sünnə, c.2; səh.362; nəql olunur, Xalxali, Seyyid Məhəmməd Məhdi, İslamda hakimiyyət və ya vilayət fəqih, tərcüməçi, Cəfər Əl-hadi,səh.115-118; Dəftər intişarat İslami, Qum, birinci çap, 1422 h.qəməri
Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız