Ətraflı axtarış
Baxanların
8447
İnternetə qoyma tarixi: 2010/11/08
Sualın xülasəsi
Fəqih və kəlam alimlərinin panteism nəzəriyyəsi ilə müxalifət etmələrinin səbəbi nədir?
Sual
Fəqih və kəlam alimlərinin panteism nəzəriyyəsi ilə müxalifət etmələrinin səbəbi nədir?
Qısa cavab

1.       "Panteism" İrfanda ən əsaslı mənalardandır. İrfan məktəbində, məsələn İbn Ərəbi məktəbində, əsasların əsası sayılır. Bu əsasa istinadən, vücudun vahid və əzəli bir həqiqəti var. O Allahdan qeyrisi deyil. Ondan qeyrisində vücud həqiqi deyil. Gözə çarpan hər şey, əslində, o vahid həqiqətin müxtəlif təzahürləridir ki, əşya formasında təcəlli olublar və bunların hamısı, o vahid həqiqi vücudun özüdürlər.

2.       Panteismə fəlsəfi arqument də gətirilib. Hərçənd onu isbat etməkdə, müşahidəyə əsaslanır. Bu arqument "vücudun əsilliyinə" və "vücudun mənəvi iştirakına" əsaslanır. Bu arqumentlərdən biri budur ki, vücudun mənəvi iştirakını nəzərə alaraq, vücudun vahid həqiqəti olmalıdır. Çünki müxtəlif varlıqlardan vahid mənanı əldə etmək, mümkün deyil. Bundan əlavə panteism nəzərini təsdiq etmək üçün "bütün əşyaların həqiqətinin bəsit olması"qaydasında istinad ediblər.

3.       Fəqih və kəlam alimlərinin bəzisi, panteism nəzəriyyəsilə müxalifətçilik ediblər. Onların bəzisi onu şirklə eyni bilirlər. Allahın vücudunu, əşyaların vücudundan ayrı bilirlər. Onların fikrincə, Allahın vücudu, maddi əşyaların çirkinliyi ilə bir yerdə ola bilməz.

4.       Fikrimizcə, bəzi alimlərin ariflərlə və məxsusən panteism nəzəriyyəsi ilə müxalifətçilik etmələri, irfanda açıqlanan məsələlərin, məxsusən qeyd olunan nəzəriyyənin dərin və düşüncə üçün ağır olmasıdır. Belə ki, irfan iddiasında olanların bəzisi, məsələni düzgün formada açıqlaya bilmədilər. Digər bir dəstə isə, elmi savadlarının zəifliyinə görə, o cür dəqiq məsələləri qəbul edə bilmədilər.

5.       Sədrül- mətəllihin, arif üslublu bir filosof olaraq, panteismin mənasında saflaşdırma və düzgün başa düşülməmə nəticəsində yaranan iradları aradan qaldırmağa çalışılır. O cümlədən əsfar ərbəə kitabında, heç bir şeylə məhdudlaşmayan, mütləq varlıq ki, ona "zati əhədiyyət" və buna oxşar terminlər işlədir, bununla, varlıqların vücudu ilə genişlənmiş" mürəkkəb varlıq" arasında, fərqin olduğunu bildirir. Panteism və mütləq vücuddan ariflərin məqsədini, birinci mənada bilir, nəinki ikinci mənada. Səhv, inkar və küfr demələrin mənşəyini, mənada qarışıqlıq bilir.

Ətreaflı cavab

Panteism irfanda ən əsaslı mənalardandır ki, islami və qeyri islami irfan ona diqqət veriblər və İbn Ərəbinin məktəbində, əsasların əsası sayılır.

Yuxarıdakı əsaslara istinadən, vücud vahid və əzəli bir həqiqətdir. Lbəttə bu varlıq əzəli vahid Allahdan qeyrisi deyil. Varlıq aləminin həqiqi müstəqil vücudu yoxdur. Həqiqi vücud yalnız bir dənədir. İnsanın gözündə vücud görsənən hər şey, ilahi vücud olan, vahid həqiqətin müxtəlif təzahürləridir.

Deməli, biri xaliq adı ilə və digəri isə məxluq adıyla, iki ayrı vücudun olmasını qəbul etmək olmaz. Beləliklə bir həqiqi vücuda inanmaq lazımdır ki, haq vücud bəzən varlıqların dərəcəsinə enir və eyni məxluq olur.

İbni Ərəbi bir yerdə deyir:

"فما وصفناه بوصف الاّ کنّا نحن ذلک الوصف، فوجودنا وجوده، ونحن مفتقر الیه من حیث وجودنا، و هو مفتقر الینا من حیث ظهوره لنفسه."

Tərcümə: "Biz onun barəsində nə desək, əslində özümüzdən vəsf edib və özümüzdən demişik. Çünki, bizim varlığımız onun varlığıdır. Bizim var olmağımız üçün, ona ehtiyacımız var, o isə aşkar olmaq üçün, bizə ehtiyaclıdır."[1]

Onun nəzərindən, Allah və varlıqlar.bir- birinə ehtiyaclı olan, bir şeydirlər. çünki bir həqiqətin üzüdürlər. Deməli varlıqlar Allahın ism və sifətlərindən başqa bir şey deyil. Varlığın Allaha nisbət verməyinsonu, həqiqi nisbət və varlığın məxluqlara nisbətinin sonu isə məcazidir.

Futuhati məkkiyyə kitabında, insanların "Heyrəti" barəsində deyir:

"Allah adamının heyrəti ilə, fikir əhlinin heyrəti arasında fərq budur ki: Ağıl sahibi deyir:

«و فى کل شى له آیة

تدل على انه واحد،»

Amma təcəlli sahibi belə deyir:

« و فى کل شى‏ء له آیة

تدل على انه عینه»

Deməli vücud evində, Alladan başqa bir şey yoxdur. Allah özündən başqa heç kimi və heç nəyi tanımır. Bu vahid həqiqətə işarə edir, o şəxs ki, Əbu Yəzid kimi "Ənəllah" dedi: və ondan qabaq yaşayan qeyriləri ki, "Sübhani" demişdir.[2]

Nəhayət, İbn Ərəbinin çoxlu tənqid və etiraza məruz qaldığı, panteism barəsində olan ən açıq cümləsi, futuhatda gələn, aşağıdakı cümlə və onun ardınca olan beytlərdir:

« فسبحان من اظهر الاشیاء و هو عینها»

Qpak və münəzzəhdir, o şəxs ki, əşyaları aşkar etdi və əşyaların özüdür.

فما نظرت عینى الى غیر وجهه

و ما سمعت اذنى خلاف کلامه

فکل وجود کان فیه وجوده

و کل شخیص لم یزل فى منامه

Yəni, gözüm onun üzündən başqa bir şeyə baxmayıb. Qulağım onun sözündən başqa bir şey eşitməyibdir. Deməli hər şeyin vücudu ondadır və hər kəs onun istirahət yerində rahatlanıbdır.[3]

Deməli, panteism irfani məktəb və məzhəblərin əsası olaraq, bu mənayadır ki, aləmdə müşahidə olunan hər bir varlıq, yalnız Allahın təcəllisidir. Onlar Allahın məxluqları deyil, əksinə bu mənayadır ki, bunların hamısı odur, yəni belə deyincə:

Bütün aləmə aşiqəm, çünki aləmlərin hamısı ondandır. Belə demək lazımdır: Bütün aləm odur. Necə ki, sikkizinci əsrin ariflərindən olan şeyx Mahmud Şəbistəri belə demişdir:

Cənab həzrət haqda ikilik yoxdur.

O həzrətdə, mən, biz və sənlik yoxdur.

Mən, biz, sən, və o bir şeydir,

Ki, birlikdə. Heç ayrılıq olmaz,

Əbədi ilə birlikdə olan və məhv olmaz

Suluk və seyr və arif[4]

İmam Məhəmməd Qəzzali deyir: Ariflər məcazın ən aşağı nöqtəsindən, həqiqətin ən yüksək dərəcəsinə uçurlar. Bu meracda özlərini təkamülə yetirəndən sonra, varlıq aləmində Allahdan başqa heç kimin olmadığını görürlər. bütün şeylər ondan başqa hamısı həlakdır, nəinki bir zamanda, əksinə əzəli və əbədi olaraq.

Bütün şeylərin iki cəhəti var: Özünə tərəf olan cəhət və Allaha tərəf olan cəhət ki, birinci cəhətlə nüqayisədə heçdir. Amma ikinci cəhətdə müqayisədə isə, varlıqdır. Nəticədə Allah və onun cəhətindən başqa bir varlıq yoxdur." "کل شى هالک الاّ وجهه" ازلاً و ابدا əzəli və əbədi olaraq.

Ona görə də, ariflər "limənil- mulkulyəim? Lillahil- vahidil- qəhhar" nidasını eşitmək üçün, qiyamət gününə kimi gözləməyə ehtiyaclı deyildirlər, əksinə bu nida onların qulağından heç vaxt kəsilməz. onlar "Allahu əkbər" sözündən, onun hamıdan daha böyük olması mənasınıanlamırlar. Vücud dəryasında ondan daha böyük bir dərya yoxdur ki, o ondan daha böyük olsun.[5] Ondan qeyrisi heç vaxt haqla birgə olmaq dərəcəsinə yetişməz.qeyd etmək lazımdır ki, vücudun əsas olması termini, Mühyiddinin sözlərində olunmurdu, İbn Ərəbinin və ondan sonrakı ariflərin kitablarını şərh edənlər, İbn Ərəbinin təlimlərindən istifadə edərək, belə bir termini işlətdilər.

Panteism nəzəriyyəsinə olan arqument:

Filosof ariflər, Sədrül- mütəllihin və digərləri kimi, vücudun əsil olması və vücudun məna cəhətdən müştərək qeyd ediblər. o arqumentlərdən biri belədir: Vücudun məna cəhətdən müştərək olmasını nəzərə alaraq, vücudun vahid həqiqəti olmalıdır. Çünki vahid mənanı müxtəlif varlıqlardan əldə etmək mümkün deyil.

Həmçinin, pateism nəzəriyyəsini təsdiqləyən və fəlsəfədə açıqlanan əsas və pirinsiplərdən biri bütün əşyaların zatının bəsit olması qaydasıdır. Bu açıqlama ilə haqqın bəsit zatı, əgər bəzi varlıqlara şamil olmasa, onda zatın mürəkkəb olması lazım gəlir, (baxmayaraq ki, ağılın şərt olmasına əsasən olsun) varlıq və yaxşılıqdan, mürəkkəbçilik zatın bəsit olmasıyla uyğun deyil. Deməli mütləq vücudun, bütün varlıqların kəmallarını, bəsit formada malik olmasını demək lazımdır.[6]

Fəqih və kəlam alimlərinin müxalifət etməsinin səbəbi:

Fəqih və kəlam alimlərindən bəzisi, istərsə olsun istərsə də sünni, hətta məsihi kəlam alimlərindən də, Sufi və ariflərin əqidəsinə qarşı, məxsusən panteism əqidəsinə iradlar ediblər. Bəziləri, ariflərin belə nəzəriyyələrinə görə, hətta kafir də elan ediblər. Çünki belə bir əqidəni,ilahi təlimlərə zid bilirdilər. Məsələn: "La ilahə illəllah" ki, islamın ilk şüarıdır, "la vücudə illəllah" cümləsilə zid bilirlər. Çünki birincisi bunu çatdırır ki, bütlər və digər ilahələr kimi, Allahdan qeyrisini pərəstiş etmək olmaz, Amma ikinci şüar deyir: Nə varsa, istər büt olsun və istərsə də başqa məbudlar, Allahdır. Allahdan başqa əslində başqa bir şey yoxdur,əksinə müxtəlif formalarda ibadət olur.

Yaxud ariflər deyiblər: "Subhanə mənəzhərəl- əşya və huvə əyniha" bu sözə irad tutublar ki, məgər Allahın mövcudatın eyni olması mümkündürmü, halbuki, varlıqların bəzisi, alçaq, çirkin və nəcisdirlər? Deməli bu söz küfrlə bərabərdir.

Əlbəttə qeyd etmək lazımdır ki, ya ariflərin bəzisi, öz məqsədlərini yaxşı çatdıra bilməyiblər və ya tənqidçilərin bəzisi onların sözlərini yaxşı anlamayıblar. Bu məsələ iradların mənşəyi olubdur və ariflər barəsində ümumilikdə və İbn ərəbi barəsində isə xüsusi formada. Bir- birinə zid fikirlərə səbəb olubdur. Panteism məsələsi o qədər ağır və dəqiq bir mövzulardandır ki, heç kəs nə onu bütünlüklə açıqlaya bilər və nə də hər kəs onu olduğu kimi dərk edə bilər.

Sədrül- mütəllihin, səhv düşüncənin qabağını almaq üçün, panteism mövzusunu tamamilə təhlil etməyə çalışan şəxslərdən biridir.

O, xüsusi varlıqlar müəyyən mövcudlarda vücudun həqiqətinin necə cərəyanda olması barəsində deyir:

Əşyalar varlıq aləmində üç dərəcəyə malikdirlər:

Birinci dərəcə: Mütləq varlıq və özündən qeyrisinə bağlı olmayan dərəcədir. Hansı ki, ariflər ona "qeybi varlıq", "mütləq qeyb" və "zatı əhədiyyət" deyirlər. Onun nə adı var nə də sifəti, və nə də heç kəs onu tənıya bilməz.

İkinci dərəcə: Qeyrisinə bağlı olan varlıq ki, məhdud hökümlərlə sifətlənibdir. Məsələn, əqllər, nəfslər, fələklər, ünsurlar və mürəkkəblər, insan, canlılar, ağac, külək və digər xüsusi varlıqlar kimi.

Üçüncü dərəcə: Mütləq "geniş vücud" ki onun ümumiliyi, ümiminin hərtərəfliliyi mömindən deyil, əksinə başqa cürədir. Vücud, əldə olunan olduğuna görə, ümumi təbii ya əqli olmasından asılı olmayaraq. Məlum halda deyil və var olması üçün, digər bir şeyin ona əlavə olmasına ehtiyaclıdır. Bu geniş vücudun vəhdəti cəhətdən deyil, çünki, varlıqların vücudunda yayılmış bir həqiqətdir. O, dünyanın əsasədər və həyat çarxıdır. Ərşi rəhman və sufilərin dililə "Əl- həqqul- məxluqu bih" və həqiqətlər həqiqətidir..[7]

Sonra bu mövzunun ardına, səhvi aradan qaldırmaq mövzusunu əlavə edir:

Dediklərimizdən bu isbat oldu ki, ariflərin dilində, hər vaxt, vacib barəsində, mütləq vücud işlənsə, məqsədləri, birinci mənada olan vücuddur. Yəni o varlıq heç bir şərtsiz və qeydsizdir. (bişərti la şey), axırıncı məna qəsd olunmur. Əks halda aydın olduğu kimi mənanı bir- birindən ayırmadan və səhv üzündən, nə qədər yolunu azmaları və səhv əqidələr qarşıya çıxır. Dindən çıxma, hər şeyin halal olması, Allahın əşyalarda özünü göstərməsi və Allahın varlıqların xüsusiyyətlərinə malik olması və hadisələr və naqisliyin onda olmasını deməyə gətirib çıxarır.[8]

Sədrül mütəllihin digər yerdə "vəhm və tənbih" başlıqlı mövzuda belə deyir:

Sufilərə aid edilən nadanlardan bir dəstə, arif alimlərin yolunu öyrənməmiş və ariflər dərəcəsinə yetişməyənlərdən, fikirlərinin zəifliyi, etiqadlarının möhkəm olmaması və vəhmin onların batinlərinə qələbə çalmasına görə, ariflərin dilində "məqame əhədiyyət" "qeybi hoviyyət" və "qeyblər qeybi" adlanan Allah, ö zühur və təcəllisi olmadan, hal- hazırda vücud tapa bilməz, əksinə həmin surətlər aləmində mövcuddur.

Onun hissi, ruhani və Allah və qüvvələri, cəm olmuş zahiri olanlardır, ondan qeyri olan varlıqlar deyil. O cəm zahir, böyük insan və kitabi mubindən ibarətdir ki, buu balaca insan, ondan qısa nömunə və nüsxədir. Bu söz və əqidə, küfr və rüsvayçılıq və xalis dinsizlikdir. Bir az elmi olan hər bir şəxs, dilinə belə bir söz gətirməz. bu işi sufilərin böyüklərinə və onların rəislərinə nisbət vermək, böyük iftiradır. Onların batini və sözlərdən uzaqdır. Ola bilsin ki, belə bir cahilanə olan gümanın səbəbi, vücudun işlədilmələrində olan səhvlərdir. Bəzən vücud, Allahın zatına deyilir, bəzən mütləq şeylərə, bəzən də ümumi əqli mənaya.

Burda, ariflərlə alimlərin bir- biri ilə ixtilaf etmələrinin, ibarətin düzgün olmamasına. Ya açıqlamanın aydın olmamasına və ya düzgün başadüşülməməsinə görə, olmasını təsdiqləmək üçün bir məsələni qeyd etməyi münasib bilirik: İrfan və sufiliyin əleyhinə yazılan kitablardan biri, "məsrəut-təsərruf" kitabıdır. Burhanəddin Bəqai ( 809 888 h.q) yazmışdır. O kitabda düzgün başa düşülməmə nümunələri qeyd olunubdur ki, biz onların birinə işarə edirik:

Şeyx Zeynəddin əbdür- rəhim ibnil Hüseyn iraqi, hansı ki, Bəqai ona şeyxlər şeyxi, Şeyxül- islam, ümmətin imam, zəmanənin qoruyanı, adı verib, İbn ərəbi barəsində deyir: bu Allah və onun rəsulu və möminlərin müxalifi gəldi və sufilərin işini qəbul etdi və onları Allah tanıyanlardan saydı və dedi: Əslində, arif o şəxsdir ki, haqqı (Allahı) bütün Şeylərdə görür, hətta onu bütün şeylərin eyni bilir. Şübhəsiz bu sözü deyənin şirki, yəhudi və xrisrianların şirkindən daha pisdir. Yəhudi və məsihilər, Allahın yaxın bəndələrindən birinə ibadət etdilər, bu ibn ərəbi isə qoyun və bütün ibadətini, Allahın ibadətinin özü bilir. Hətta onun sözü ora çatır ki, Allahı it və donuz və sair eyni bilsin.

Hətta nəcis Doğru danışan elm əhlindən biri, mənə belə danışdı ki, iskəndəriyyə yaxınlığında, bu adını qeyd etdiyimiz şəxsin ardıcıllarından birini gördüm ki, mənə dedi, Allah bütün şeylərin özüdür. Oradan bir uzunqulaq keçirdi, ondan soruşdum: Bu eşşəyin də? Cavabverdi: Bəli. Dedim: Bu eşşək də, onun nəcisi də? Dedi: Bəli. Bu nəcis də və sair.

Qərbi afrika ölkələrində də, ariflərə edilən iradların çoxu, düzgün anlamamağa qayıdır. Xüsusilə panteism nəzəriyyəsi, iradların əsaslı olmuşdur.

Doktor Barens, Birmenqam şəhərinin keçisi deyir: Mənim fikrimcə, panteismin bütün növləri kənara qoyulmalıdır.

Çünki, əgər insan həqiqətən xaliqin bir hissəsi olsa, insanın zatında olan pislik və çirkinlik, Allahın bir hissəsi olmalıdır.[9]

Estis məsihi kəlam alimlərindən, panteism nəzəriyyəsinə edilən iradlar barəsində yazır: Güman edirəm, möminlərin və tək Allahçıların panteismə qarşı pis fikrində olmalarına, üç əsas səbəb tapmaq olar.

Birincisi budur ki, tək Allahçılıq, müəyyən Allaha etiqadlıdır, halbuki, qərb alimləri nəzərindən panteism, na müəyyəndir mütləq varlığa etqadlıdır.

İkincisi budur ki: İrad edirlər ki, əgər paneism nəzəriyyəsinə uyğun, dünya və onda olanlar, ilahiləşsələr, belə olduqda, "şər" də ilahiləşəcək.

Üçüncüsü budur ki: Bütün dinlərdə, Allahın həssaslıq Rodolf Otonun heybət üzündən olan təsəvvürü ilə uyğundur. Bəşər Allah yanında heçdir. Öz Allahından pərdə də olan və günahkar bir vücuddur ki, günah və bağışlanmayan halında "zalım və cəhul" xitabına layiqdir. Bu vəsflə əslində xalis küfrdür ki, birlik iddiası, öz Allahı ilə bərabərlik mənasında olarsa. Allahla insan və Allahla dünya arasında arada fasilə var.[10]

Beləliklə, islamı və qeyri islami kəlam alimlərinin və fəqihlərin, panteism nəzəriyyəsilə müxalifətçilik etmələrinin səbəbi məlum olur. Mövzunun ağır olması, onun aydın olmaması, irfan iddiasında olan bəzi cahillərin səhv açıqlaması və bəzi zehinlərin bunu qəbul edə bilməməsi, bu nəzəriyyəni inkar etməyə əsas səbəblərdən olması aydın oldu. Doğru yol budur ki, belə bir dərin mövzular barəsində, elmi olmayan şəxslər fikirlərin bildirməsin. Ariflərinməqsədini anlamayan şəxslərdə, onları küfr və dindən çıxmağa müttəhim etməsinlər. ən yaxşısı budur ki, kafir və fasiq etmək əvəzinə, məlumatları olmamasını bildirsinlər.



[1] - Muhyiddin ibn ərəbi, fususul- hikəm, səh 164

[2] - Muhyiddin ibn ərəbi, Əl- futuhatul- mülkiyyə fi əsraril- malikiyyə vəl mülkiyyə, cild 1, səh 272, bab 50

[3] - Futuhati məkkiyyə, cild 2, səh 459

[4] - Şeyx Mahmud Şəbistəri, sirlərin bağı

[5] - Məhəmməd Qəzzali, Məşkutul- ənvar, səh 150- 152

[6] - Seyyid Yəhya Yəsribi, irfan fəlsəfəsi, səh 127- 128, Qum elimiyyə hövzəsinin təbliğat idarəsi, çap 3, 1374, hədis 8

[7] - Sədrül- Mütəllihin, Əl- əsfarul- ərbəə, cild 2, səh 327, ta 330, xülasə ilə

[8] - Sədrül- Mütəllihin, Əl- əsfarul- ərbəə, cild 2, səh 330, ta 330, xülasə ilə

[9] - Bertrand Rassel, Elm və məzhəb, səh 127, İrfan fəlsəfəsindən nəql olaraq, səh 173

[10] - İrfan və fəlsəfə, səh 256, Seyyid Yəhya Yəsribidən nəql olaraq, səh 173

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Müslim ibn Əqilin qızlarının adı nə idi?
    12706 تاريخ بزرگان 2011/05/31
    Cənab Müslim ibn Əqilin həyatı barəsində olan kitabların hamısını araşdırarkən, bu nəticə ələ gəlir ki, cənab Müslimin Atikə və Həmidə adında iki qızı olubdur. Atikə Kərbəla hadisəsində Aşura günü düşmən xeymələrə hücum edərkən şəhid olur. Amma Həmidə Kərbəla əsirləri karvanında olub və cənab Müslimin nəsli yalnız onun vasitəsi ilə davam ...
  • "Əssəlamu ələl- Hüseyn və əla Əli ibnil Hüseyn və..." «اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَیْنِ وَ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ و ...» salamında Əli ibnil Hüseyn kimdir?
    18257 تاريخ بزرگان 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, ziyarətnamə, təvəssül duası, pak İmamlara salavat və İmam Zeynəl- abidin və Əli Əkbər (ə)- dan qalan rəcəznamələrdən Əli ibnil Hüseynin o iki həzrətin müştərək adı olması istifadə olur, amma Aşura ziyarətinin zaman və məkan məsələsi ki, Aşura günü, Kərbəla məkanı və o gün öldürülənlərə işarə edir. Və həmçinin ...
  • Qurani- Kərimin hansı surəsində peyğəmbərin gecə namazı qılmasına hökm edilmişdir?
    8276 Təfsir 2011/10/31
    Peyğəmbərə gecə namazının əmr edilməsi Quranın bir neçə yerində bəyan edilmişdir. O cümlədən Allah Quranın Muzəmmil surəsində peyğəmbərə buyurur: “Gecəni qısa bir hissədən savayı ayaqa qalx.[1] Baxmayaraq ki, bu surədə müraciət olunan peyğəmbərdir (s), amma surənin davamından anlaşılır ki, möminlər də peyğəmbərin (s) bu proqramında birlikdə olmuşlar. İndi ...
  • Һәр бир мүсәлманын илк әввәлдә билмәли олдуғу етигады нәдир?
    7748 Qədim kəlam 2010/09/29
    Һәр бир инсан кәлмеји-шәһадәтини јәни, “Әшһәду ән ла илаһә илләллаһ вә әшһәду әннә Мәһәммәдән рәсулуллаһ” (шәһадәт верирәм ки, Аллаһдан башга танры јохдур вә Мәһәммәд Аллаһын елчисидир) – демәклә мүсәлман олур вә бүтүн Ислам ганунлары онун үчүн тәтбиг олунур. Бәдәни пак вә һимајәсиндә олан һәдди булуға чатмајан ...
  • Əhli- sünnənin baxışını nəzərə alaraq, şiə fiqhinin nəzərindən səfərdə namazı şikəstə qılmaq rüsxətdir yoxsa vacib?
    12497 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/07/16
    Yəqini olan məzələ budur ki, beş namaz əvvəlcə iki rəkət formasında qanuniləşibdir. Həmçinin heç bir şəkk yoxdur ki, həzərdə (vətəndə) olan namaza iki rükət əlavə olubdur. İndi müzakirə mövzusu budur ki, səfərdə olan namaza da iki rükət əlavə olub ya yox? Şiənin fəqihləri İmamlar (ə)- ...
  • Bizə salam verərək “əssəlamu əleykum” deyən qeyri-müsəlman şəxsə cavabımız necə olmalıdır?
    7788 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/04/09
    Dini təlimlərdə təkid olunan məsələlərdən biri də möminlərin bir-birinə salam verməsidir. Bu məsələ ilə əlaqədar bir neçə istisna halı vardır ki, onun nümunələrindən biri də qeyri-müsəlmana salam verməkdir. Fiqhi kitablarda qeyri-müsəlmana salam vermək məkruh (bəyənilməz iş) sayılır və buyurulur: “Kafirin salamının cavabında gərək qısa şəkildə (təkcə “əleykə” ...
  • Quran nəzərindən seçilmiş xalqın xüsusiyyətləri nədir?
    8112 Təfsir 2012/09/24
    Quranda “seçilmiş xalq” və onun xüsusiyyətləri ilə əlaqədar nazil olan ayələri araşdırarkən aşağıdakı məsələlər əldə olunur: 1. Qurani-kərim peyğəmbərlərin ümmətindən heç birini bütün cəhətlərdən ideal olan bir xalq (qövm və ümmət) kimi təqdim etməmiş, əksinə onların ümmətlərinin əksəriyyətini məzəmmət etmişdir. 2. Qurani-kərim yalnız ...
  • Doğru və aldadıcı sübhdən məqsəd nədir?
    6733 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/04/16
    Doğru və aldadıcı fəcr və ya sübhdən məqsəd fiqhdə və astronomiyada işlədilən terminlərdir. Onlardan məqsəd gecə və gündüzdə müəyyən vaxtları bildirməkdir. Yalançı yaxud aldadıcı sübh məşriq səmtində ağartı və işıqlanmanın əmələ gəlməsinə deyirlər. Bu vaxtda sübh namazın qılmaq olmaz. Doğru və ya sadiq fəcr və sübh çağı ...
  • Ümumiyyətlə tato haramdır?
    15938 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/05/04
    Həzrəti Ayətullah ul üzma Sistaninin ofisi (Allah onun ömrün uzun etsin) Özü- özlüyündə caizdir, icazə verilir. Həzrəti Ayətullah ul üzma Məkarim Şirazinin ofisi (Allah onun ömrün uzun etsin) Əgər bədən üçün xüsusi bir zərəri yoxdursa və əxlaqa zidd şəkillər onda olmasa icazə verilir. Hər halda dəstəmaz və ...
  • Nə üçün həzrət Məhəmmədin (s) dörd qadından çox arvad almasına icazəsi var idi?
    15385 Məsumların (Əleyhimussəlam) sirəsi 2011/06/21
    Peyğəmbərin (s) qadınlareının çox olması mövzusu daim insanlar üçün sual amili olmuşdur.Biz bu məqalədə gərək bəzi məsələlərə toxunmaqla müxatəbin zehnini bu kimi suallardan təmizləyək:1). Birincisi: "Dörd qadından artıq arvad almaq mövzusu haram olmazdan öncə Peyğəmbərimiz bu qadınla ailə qurmuşdu.2). Peyğəmbərimizin bu ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164804 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164285 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119876 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113911 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111044 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94210 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54915 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54575 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46296 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45900 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...