موفقیت‌هایی که پیامبران الهی در راستای رسالت خویش داشتند، مرهون عوامل و مؤلفه‌های زیادی است. در زیر برخی از این مؤلفه‌ها را که نقش اساسی در پیروزی پیامبران(ع) داشتند برمی‌شماریم.
1. نصرت و یاری الهی: قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهاد»؛[1] ما به يقين پيامبران خود و كسانى را كه ايمان آوردهاند، در زندگى دنيا و (در آخرت) روزى كه گواهان به پا میخيزند يارى میدهيم.
«إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ»؛[2] به یقین آنان يارى شدگانند.
رسولان خدا در راستای هدف و رسالت خویش، هم در حجت و دليل از طرف پروردگار یاری می‌شدند؛ به دلیل آنکه راه حق را در پيش گرفته بودند و راه حق هرگز شكست بردار نیست. و هم بر دشمنان خود پیروزند. خدا ياريشان میکند تا دشمنان را مغلوب كنند، و از ايشان انتقام بگيرند.
به بیان دیگر پیامبران از حمايت بی‌دريغ خداوند برخوردار بودند؛ از این‌رو در تمام زمینه‌ها پیروزند؛ اعم از پيروزى در منطق و بيان، يا پيروزى در جنگ‌ها، يا فرستادن عذاب الهى بر مخالفان و نابود كردن آنان و... .
گفتنی است، هدف اصلى از ارسال پيامبران(ع) تبليغ رسالت و انجام وظيفه بود، تا هر كسى قابل هدايت باشد هدايت گردد، و گرنه حجت بر او تمام شود؛ و چون انبياء به وظيفه خود عمل كردند؛ لذا در هر حال منصور و پيروز بودند. چه پیروزی ظاهری به دست می‌آوردند و چه به دست دشمنان به شهادت می‌رسیدند.[3]
2. ملاطفت و اخلاق نیکو: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ»؛[4] به (بركت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگ‌دل بودى، از اطراف تو، پراكنده مىشدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش درخواست کن! و در كارها، با آنان مشورت كن.
نکته مهم در این آیه که می‌توان از آنها درس آموخت، این است که چه بسا در صورت مدارا و ملایمت حتی مخالفان نیز از این اخلاق نیکو درس گرفته و هدایت شوند: «وَ أَوْحَى اللَّهُ إِلَى مُوسَى ذَكِّرْ خَلْقِي نَعْمَائِي وَ أَحْسِنْ إِلَيْهِمْ وَ حَبِّبْنِي إِلَيْهِمْ فَإِنَّهُمْ لَا يُحِبُّونَ إِلَّا مَنْ أَحْسَنَ إِلَيْهِم»؛[5] خدا به حضرت موسى(ع) وحى فرستاد كه اى موسى نعمت‌‌هاى مرا به بندگانم خاطرنشان كن و با آنان خوبى كن و مرا دوست آنان معرّفى كن؛ زيرا كه آنان دوست ندارند، مگر كسى را كه به آنان خوبى كند.
اخلاق نیکو و رفتار پسندیده با مردم از مهم‌‌ترین عوامل موفقیت و پیشرفت انسان در اجتماع است و حتی رواج آن در میان اقشار مختلف، در بسط و گسترش عدالت در جامعه مؤثّر خواهد بود.
3. عفو و گذشت: خداوند به پیام آورش در برخورد با مردم سفارش به عفو و گذشت میکند: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلين»؛[6] عفو را پيشه كن و به نيكى فرمان ده و از جاهلان اعراض كن.
«لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِر»؛[7] تو سلطهگر بر آنان نيستى كه (بر ايمان) مجبورشان كنى.
عفو و گذشت از اساسی‌ترین اصول دین اسلام، و از اوصاف پسندیده اخلاقی در حوزه اخلاق است.
4. تواضع و فروتنی: «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً ...»؛[8] بندگان (خاص خداوند) رحمان، كسانى هستند كه با آرامش و بیتكبّر بر زمين راه میروند و هنگامى كه جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گويند)، به آنها سلام می‌گويند (و با بیاعتنايى و بزرگوارى میگذرند).
اين آيه در رابطه با تواضع و وقار بندگان خدا در راه رفتن و در روبرو شدن با عامه مردم است؛ یعنی در رفتار با مردم و در وارد شدن ميان مردم مانند يكى از آنها هستند و خود را بزرگ و بالاتر نمیبينند[9]
تواضع؛ یعنی در برابر مردم ادب، فروتنی و افتادگی را رعایت کردن و از خودبینی و خودپسندی دوری نمودن. تواضع یکی از صفات و حالات درونی انسان است که در اعمال و افعال او نمود پیدا میکند. بدون تردید فروتنی و افتادگی در برابر مردم و شهروندان، در دنیا محبوبیّت اجتماعی را به دنبال دارد و در آخرت موجب رضایت الهی است. و یکی از مسائل مهمی است که اولیای خدا همواره مردم را به آن سفارش نموده‌‌اند.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «همانا تواضع جز رفعت و بلندی مقام، چیز دیگری برای انسان نمی‌‌آورد. پس تواضع کنید رحمت خدا بر شما باد».[10]
5. هم‌دردی با مردم: «لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُفٌ رَحيمٌ»؛[11] به يقين، رسولى از خود شما به سويتان آمد كه رنج‌هاى شما بر او سخت است و اصرار بر هدايت شما دارد و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است.
معناى آيه اين است که اى مردم! پيامبرى از جنس خود شما مردم به سوی شما آمده كه از اوصافش اين است كه؛ اولاً: از خسارت ديدن شما ناراحت می‌شود. آنچه شما را میآزارد بر او گران و دشوار است؛ يعنى هر سختى و گرفتارى كه شما پيدا میكنيد او آن‌را بر خود میگيرد و غم شما را غم خود می‌داند و از رنج‌هاى شما آزرده خاطر می‌شود؛ زيرا كه شما را از خود و خود را از شما می‌داند.
ثانیاً: در خيرخواهى و نجات شما -چه مؤمن و چه غير مؤمن- حريص است. او به شما علاقه دارد و دلسوز شما است؛ او میخواهد شما به سعادت دنيا و آخرت برسيد و هر چه خوبى است از آن شما باشد و خواهان موفقيت و كامروايى شما است.
ثالثاً: نسبت به خصوص مؤمنان مهربان است؛ یعنی به مؤمنان، سخت مهربان و رحيم است و مؤمنان را كه به دين او گرويدهاند، به شدت دوست دارد.[12]
1. نصرت و یاری الهی: قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهاد»؛[1] ما به يقين پيامبران خود و كسانى را كه ايمان آوردهاند، در زندگى دنيا و (در آخرت) روزى كه گواهان به پا میخيزند يارى میدهيم.
«إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ»؛[2] به یقین آنان يارى شدگانند.
رسولان خدا در راستای هدف و رسالت خویش، هم در حجت و دليل از طرف پروردگار یاری می‌شدند؛ به دلیل آنکه راه حق را در پيش گرفته بودند و راه حق هرگز شكست بردار نیست. و هم بر دشمنان خود پیروزند. خدا ياريشان میکند تا دشمنان را مغلوب كنند، و از ايشان انتقام بگيرند.
به بیان دیگر پیامبران از حمايت بی‌دريغ خداوند برخوردار بودند؛ از این‌رو در تمام زمینه‌ها پیروزند؛ اعم از پيروزى در منطق و بيان، يا پيروزى در جنگ‌ها، يا فرستادن عذاب الهى بر مخالفان و نابود كردن آنان و... .
گفتنی است، هدف اصلى از ارسال پيامبران(ع) تبليغ رسالت و انجام وظيفه بود، تا هر كسى قابل هدايت باشد هدايت گردد، و گرنه حجت بر او تمام شود؛ و چون انبياء به وظيفه خود عمل كردند؛ لذا در هر حال منصور و پيروز بودند. چه پیروزی ظاهری به دست می‌آوردند و چه به دست دشمنان به شهادت می‌رسیدند.[3]
2. ملاطفت و اخلاق نیکو: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ»؛[4] به (بركت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگ‌دل بودى، از اطراف تو، پراكنده مىشدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش درخواست کن! و در كارها، با آنان مشورت كن.
نکته مهم در این آیه که می‌توان از آنها درس آموخت، این است که چه بسا در صورت مدارا و ملایمت حتی مخالفان نیز از این اخلاق نیکو درس گرفته و هدایت شوند: «وَ أَوْحَى اللَّهُ إِلَى مُوسَى ذَكِّرْ خَلْقِي نَعْمَائِي وَ أَحْسِنْ إِلَيْهِمْ وَ حَبِّبْنِي إِلَيْهِمْ فَإِنَّهُمْ لَا يُحِبُّونَ إِلَّا مَنْ أَحْسَنَ إِلَيْهِم»؛[5] خدا به حضرت موسى(ع) وحى فرستاد كه اى موسى نعمت‌‌هاى مرا به بندگانم خاطرنشان كن و با آنان خوبى كن و مرا دوست آنان معرّفى كن؛ زيرا كه آنان دوست ندارند، مگر كسى را كه به آنان خوبى كند.
اخلاق نیکو و رفتار پسندیده با مردم از مهم‌‌ترین عوامل موفقیت و پیشرفت انسان در اجتماع است و حتی رواج آن در میان اقشار مختلف، در بسط و گسترش عدالت در جامعه مؤثّر خواهد بود.
3. عفو و گذشت: خداوند به پیام آورش در برخورد با مردم سفارش به عفو و گذشت میکند: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلين»؛[6] عفو را پيشه كن و به نيكى فرمان ده و از جاهلان اعراض كن.
«لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِر»؛[7] تو سلطهگر بر آنان نيستى كه (بر ايمان) مجبورشان كنى.
عفو و گذشت از اساسی‌ترین اصول دین اسلام، و از اوصاف پسندیده اخلاقی در حوزه اخلاق است.
4. تواضع و فروتنی: «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً ...»؛[8] بندگان (خاص خداوند) رحمان، كسانى هستند كه با آرامش و بیتكبّر بر زمين راه میروند و هنگامى كه جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گويند)، به آنها سلام می‌گويند (و با بیاعتنايى و بزرگوارى میگذرند).
اين آيه در رابطه با تواضع و وقار بندگان خدا در راه رفتن و در روبرو شدن با عامه مردم است؛ یعنی در رفتار با مردم و در وارد شدن ميان مردم مانند يكى از آنها هستند و خود را بزرگ و بالاتر نمیبينند[9]
تواضع؛ یعنی در برابر مردم ادب، فروتنی و افتادگی را رعایت کردن و از خودبینی و خودپسندی دوری نمودن. تواضع یکی از صفات و حالات درونی انسان است که در اعمال و افعال او نمود پیدا میکند. بدون تردید فروتنی و افتادگی در برابر مردم و شهروندان، در دنیا محبوبیّت اجتماعی را به دنبال دارد و در آخرت موجب رضایت الهی است. و یکی از مسائل مهمی است که اولیای خدا همواره مردم را به آن سفارش نموده‌‌اند.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «همانا تواضع جز رفعت و بلندی مقام، چیز دیگری برای انسان نمی‌‌آورد. پس تواضع کنید رحمت خدا بر شما باد».[10]
5. هم‌دردی با مردم: «لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُفٌ رَحيمٌ»؛[11] به يقين، رسولى از خود شما به سويتان آمد كه رنج‌هاى شما بر او سخت است و اصرار بر هدايت شما دارد و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است.
معناى آيه اين است که اى مردم! پيامبرى از جنس خود شما مردم به سوی شما آمده كه از اوصافش اين است كه؛ اولاً: از خسارت ديدن شما ناراحت می‌شود. آنچه شما را میآزارد بر او گران و دشوار است؛ يعنى هر سختى و گرفتارى كه شما پيدا میكنيد او آن‌را بر خود میگيرد و غم شما را غم خود می‌داند و از رنج‌هاى شما آزرده خاطر می‌شود؛ زيرا كه شما را از خود و خود را از شما می‌داند.
ثانیاً: در خيرخواهى و نجات شما -چه مؤمن و چه غير مؤمن- حريص است. او به شما علاقه دارد و دلسوز شما است؛ او میخواهد شما به سعادت دنيا و آخرت برسيد و هر چه خوبى است از آن شما باشد و خواهان موفقيت و كامروايى شما است.
ثالثاً: نسبت به خصوص مؤمنان مهربان است؛ یعنی به مؤمنان، سخت مهربان و رحيم است و مؤمنان را كه به دين او گرويدهاند، به شدت دوست دارد.[12]
[1]. غافر، 51.
[2]. صافات، 172.
[3]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج 20، ص 127، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1374ش؛ نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج 16، ص 386، تهران، اسلامیة، چاپ اول، 1398ق.
[4]. آل عمران، 159.
[5]. دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج 1، ص 116، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1412ق.
[6]. اعراف، 199.
[7]. غاشیه، 22.
[8]. فرقان، 63.
[9]. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج 7، ص 316- 317، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم، 1377ش.
[10]. ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، ج 1، ص 201، قم، مکتبة الفقیه، چاپ اول، 1410ق.
[11]. توبه، 128.
[12]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 9، ص 411، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
DİLİNDƏ NƏŞR
hadisələr
K2_WRITTEN_BY
امیر حسین صادقی یکتا
زندگی‌نامه امام مهدی(عج)
17.11.2018
امام مهدی(عج) در سال 255 قمری در سامراء متولد شد. نام پدر آن‌حضرت، امام حسن عسکری(ع) و نام مادرش نرجس، یا حکیمه(دختر یشوعا، پسر قیصر روم که مادرش از اولاد حواریّون و نسبش به شمعون وصیّ حضرت عیسی می‌رسد) بود.[1]
منابع تاریخی و روایی تصریح دارند که امام عسکری(ع) فقط یک فرزند داشت که نامش مهدی(عج) است.[2]
شیخ مفید در این‌باره می‌نویسد: امام پس از حضرت عسکری، فرزندش امام زمان(عج) است كه نام و كنیه‌اش مساوى با نام و كنیه رسول خدا(ص) بوده، پدرش به غیر از او در باطن و ظاهر فرزندى نداشت.[3]
ادله تاریخی و روایی ولادت و حیات حضرت مهدی(عج) فراوان است؛ برای نمونه، به چند سند تاریخی اشاره می‌شود:
1. گروهی از دانشمندان نامدار اهل سنت؛ مهدی(عج) را از اولاد فاطمه(س) می‌دانند که در پس پرده غيبت زندگی می‌كند و روزی به امر خداوند ظهور خواهد كرد.[4]
2. امام عسكری(ع) قبل از ولادت امام مهدی(عج) از ولادت فرزندش خبر داده بود، از جمله به عمه‌اش «حكیمه خاتون» فرمود: «در شب پانزدهم شعبان فرزندم مهدی از نرگس خاتون متولد می‌شود».[5]
ابراهیم بن ادریس می‌گوید: امام عسكری(ع) گوسفندی را برای من فرستاد و فرمود: «این را به جهت ولادت فرزندم "مهدی" عقیقه كن، خودت و خانواده‌ات بخورید».[6]
3. امام عسكری(ع) افزون بر این‌كه قبل از ولادت امام مهدی به آن بشارت داده و بعد از تولد نیز خبر آن را به برخی خواص گفت، برای افزایش ایمان و اطمینان شیعیان، فرزندش امام مهدی را به تعدادی نشان داد؛ احمد بن اسحاق می‌گوید: امام عسكری(ع)، كودک سه ساله‌ای را به من نشان داد و فرمود: «ای احمد! اگر تو نزد خدا و پیشوایان گرامی نبودی، فرزندم را نشانت نمی‌دادم. بدان! این كودک هم‌نام و هم‌كنیه رسول خدا است و همان كسی است كه زمین را پر از عدل و داد خواهد كرد».[7]
4. از جمله دلایل ولادت و وجود حضرت(عج)، گواهی نواب اربعه است که بزرگان شیعه به دلیل تأیید و توثیقشان از طرف ائمه قبلی، به آنان اعتماد کامل داشتند.[8]
چهره ظاهری امام زمان(عج)
امام زمان(عج) بعد از شهادت پدرشان هنگامی که برای نماز بر پیکر پاک پدر حاضر شدند، مردم حضرتشان را دیدند که طفلی گندم‌گون، با موهای مجعد و دندان‌های فاصله‌دار بودند.[9]
در مورد قیافه و شكل و شمایل ظاهری حضرت به طور كلی دو دسته روایت وجود دارد:
الف) روایاتی كه مطلق است و سن را بیان نمی‌كنند و فقط جوان بودن حضرت را متذكر می‌شود؛
ب) روایاتی كه علاوه بر تأكید بر جوانی، سن و سال را هم مشخص می‌كند.
لازم است در مورد سن و چهره ظاهری حضرت، نکاتی چند را متذکر شویم:
می‌دانیم كه سن حضرت بیش از هزار سال است و روایاتی كه سن ایشان را بین 30 تا 40 سال بیان كرده، منظور این است كه در زمان ظهور چهره و سیمای نورانی حضرت در این سن است و اختلاف سن در این موضوع موجب تضاد نمی‌شود؛ زیرا این اعداد نشانگر سن انسان كامل و جوان است.[10]
امام زمان(عج)، ازدواج و فرزند
زندگانى شخصى حضرت مهدى(عج) از جمله مسائلى است كه نمی‌توان در آن به سادگى به علم و یقین رسید. با این وجود، در اینکه آیا امام زمان(عج) زن و فرزند دارد، سه احتمال وجود دارد:
1. امام(عج) اساساً ازدواج نكرده است.
2. ازدواج كرده اما فرزند ندارد.
3. آن‌حضرت ازدواج كرده و فرزند هم دارد.
داشتن همسر و فرزند اگر چه محتمل است و غیبت آن‌حضرت این لازمه را در پى ندارد كه حتماً باید سنت الهى ازدواج ترک گردد، اما در روایات نمی‌توان به دلیل قانع كننده‌اى در این باب برخورد كرد. شاید بتوان گفت: همان‌طور که تقدیر الهى بر این تعلق گرفته كه وجود نازنین آن‌حضرت در پس پرده غیبت باشد، بر این هم تعلق گرفته كه به جهت مصالحى این مسئله در پرده ابهام باشد.[11]
خوراک و پوشاک امام زمان(عج)
امام مهدی مانند دیگران زندگى می‌كند و از زندگى معمولى و عادى برخوردار است. و آنچه در روایات به چشم می‌خورد این است كه آن‌حضرت از غذا و لباس به حداقل اكتفا می‌نماید.[12]
امام زمان(عج) و مكان زندگى
در زمینه محل زندگی امام عصر با سه دسته روایت مواجه هستیم:
دسته اوّل از روایات كه محل خاصى را براى سكونت آن‌حضرت معرفى نمی‌كنند. اگر چه بعضى از روایات این دسته، جایگاه آن‌حضرت را بیابان‌ها و كوه‌ها می‌دانند.
دسته دوم، زندگى به صورت ناشناس در بین مردم را طرح می‌كنند.
دسته سوم از منطقه خاصى؛ مثل «مدینه» یا كوه «رضوى» در مدینه و یا «مكه» و «ذى طوى» در پیرامون آن، نام می‌برند.
در این‌باره باید گفت: این دسته از روایات هیچ‌گونه تنافى با هم ندارند؛ زیرا زندگى آن‌حضرت به شیوه عادى و معمولى است. چه مانعى وجود دارد كه در بیشتر اوقات به صورت ناشناس در مدینه یا مكه باشد و در مواردی از مردم دورى گزیده و در كوه‌ها و بیابان‌ها به سر برد.[13]
فلسفه غیبت امام مهدی(عج)
منظور از غیبت امام دوازدهم(عج) پنهان شدن آن‌حضرت در غار و زندگی دور از مردم نیست، بلكه آن‌حضرت در بین مردم زندگی و رفت و آمد می‌کنند، و مانند دیگر افراد جامعه، یک زندگى عادى دارند، حضرت مردم را می‌بینند و آنها را می‌شناسند مردم نیز حضرت را می‌بینند، اما ایشان را نمی‌شناسند و نمی‌دانند که ایشان همان حضرت مهدی موعود(عج) هستند تا وقتی که زمان ظهور فرا برسد و ایشان خود را به عنوان امام و پیشواى شیعیان جهان، به مردم معرّفى خواهند كرد؛ زیرا امر غیبت و ظهور حضرت مهدی به اراده و فرمان الهی است و هر گاه خدای تعالی اراده فرماید واقع خواهد شد.
غیبت امام علاوه بر حفظ جان امام مهدی(عج) علت‌ها و حکمت‌های دیگری نیز دارد از جمله:
1. ایجاد زمینه اجرای احکام الهی در جامعه،
2. امیدبخشیدن به مؤمنان و منتظران،
3. تربیت و خودسازى؛ در روایات زیادی بیان شده است که امام زمان(عج) در دوران غیبت به‌طور مداوم مراقب حال پیروان خویش است.
4. پاسدارى آیین خدا در جلو گیری از آمیختن آن با سلیقه‌ها و افكار شخصى،
5. امام زمان(عج) در زمان غیبت مانند خورشید پشت ابر است که مردم از برکات و هدایت‌های پنهان و آشکار امام زمان(عج) بهره‌مند هستند.[14]
نواب اربعه
در عصر غیبت صغری، نوّاب اربعه که چهار نفر از بهترین و شایسته‌ترین یاران و اصحاب امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) و امام مهدی(ع) بودند یکی پس از دیگری برای واسطه‌شدن بین مردم و امام غایب‌شان از طرف امام مهدی(ع) برگزیده شدند، اگرچه در طول تاریخ مدعیان نیابت و نمایندگی از جانب حضرت مهدی(عج) زیاد بوده‌اند، اما عدالت، تقوا، کرامات و لیاقت و کاردانی و نیز تعابیر ارزشمند موجود در کلام دیگر امامان درباره این چهار نفر هیچ‌گونه ابهام و شک و تردیدی را برای افراد جویای حقیقت باقی نمی‌گذارد، و فرق بین آنان و مدعیان دروغین مانند آفتاب روشن خواهد گشت.
این چهار نفر عبارت بودند از: عثمان بن سعید عمری، محمد بن عثمان عمری، حسین بن روح نوبختی، و علی بن محمد سمری.
آنچه نیابت نواب اربعه را اثبات و آنان را از مدعیان کاذب تمییز می‌دهد تأیید و توثیق آنان از طرف امام معصوم(ع)، گزارش این نیابت در منابع معتبر و همچنین صدور کرامات زیادی از طرف آنان است که موجب گشته تا به راست‌گویی آنان اطمینان حاصل شود و تا امروز نیز کسی نتوانسته است خلاف آن‌را ثابت کند.[15]
وظیفه نواب اربعه در زمان غیبت
وظیفه «نایب» انجام همه کارهایی است که بر عهده «منوب عنه» است، مگر آن مواردی را که منوب عنه استثنا کرده است.
نواب اربعه جانشینان خاص امام زمان(عج)، در عصر غیبت صغری از هر نظر مورد اعتماد آن‌حضرت بوده، و هر آنچه را که وظیفه امام زمان(عج) بود، اما به واسطه غیبت مصلحت نبود که به صورت مستقیم خود انجام دهند، از طریق نواب اربعه انجام می‌شد؛ مانند هدایت و سرپرستی شیعیان، ایجاد ارتباط بین امام(ع) و شیعیان و رساندن پیام‌های امام به آنان، پاسخ‌گویی به سؤال‌ها و شبهه‌های فرهنگی و دینی آنان، اداره مسائل مالی دستگاه شیعه، حفظ وحدت، ایجاد دل گرمی برای شیعیان، قضاوت در اختلافات آنان و به طور کلی انجام وظایف امامت در تمام امور دین و دنیا.
عوامل ظهور امام زمان(عج)
عوامل ظهور به چیزهایی گفته می‌شود که زمینه ظهور امام زمان(عج) را فراهم میکند، و از علل ظهور آن‌حضرت محسوب می‌گردند.
در این‌باره باید گفت؛ هر چند عامل اصلی ظهور امام زمان «اراده الهی» است، ولی آنچه که انسان‌ها به عنوان زمینه‌سازی ظهور، می‌توانند انجام دهند، از بین بردن موانعی است که موجب غیبت آن‌حضرت شده و نیز ایجاد آمادگی در خود است. این آمادگی نیز با انجام وظایف و تکالیفی که بر عهده آنها است به‌ویژه تکالیف زمان غیبت؛ مثل: انتظار فرج، دعا، صبر، خودسازی، رشد فكری، اجتماعی به دست می‌آید. البته این آمادگی باید متناسب با پذیرش حكومت جهانی باشد؛ یعنی عمومیت داشته و گسترده باشد و افكار عمومی برای تأیید و پشتیبانی ایشان مهیا باشند.[16]
تعداد یاران امام زمان(عج) هنگام ظهور
در منابع اسلامی، آمارهای گوناگونی از یاران امام مهدی(عج) ارائه شده است که ممکن است برخی از آنها ناظر به گروه خاصی از این یاوران باشد، اما امروزه روایات 313 نفر از شهرت بیشتری برخوردار است. این افراد متعلق به منطقه جغرافیایی خاصی نیستند. البته این آمار تمام پیروان حضرتشان نبوده، بلکه تنها شامل افرادی است كه حضرت با كمک آنان حركتش را آغاز کرده و به نوعی از فرماندهان و مدیران برتر حکومت مهدوی می‌باشند.
در ضمن، روایاتی وجود دارد که بر اساس آنها، شماری از بانوان نیز در جرگه یاوران خاص حضرت مهدی(عج) بوده و در این قیام، حضوری فعال دارند.[17]
خصوصیات و ویژگی‌های یاران امام زمان(عج)
سربازان و یاران امام مهدی(عج) در مرحله نخست؛ مانند دیگر مؤمنان پارسا، دارای ایمان و عمل صالح می‌باشند. آنان علاوه بر این خصوصیت، اما دارای امتیازات و ویژگی‌های خاصی هستند که آنها را از مؤمنان دیگر برجسته می‌سازد، آن‌گونه که امام عـلی(ع) فرمود نـه از نسل‌های گذشته کسی از آنان پیشی گرفته و نه از آیندگان کسی به مقام والای آنها می‌رسد: «لَمْ یَسْبِقْهُمُ الاْوَّلُونَ وَ لا یُدْرِکُهُمُ الآخِرُونَ».[18]
امام صادق(ع) در روایتی ویژگی‌های کلی و برنامه‌های کسانی را که می‌خواهند از یاران امام زمان(عج) باشند، چنین بیان کردهاند: «ثُمَّ قَالَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْینْتَظِرْ وَ لْیعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ»؛[19] هرکس خوشحال می‌شود و دوست دارد که در شمارِ یاران حضرت مهدی(عج) باشد، باید سه ویژگی داشته باشد:
1. منتظر بودن: انتظار فرج ویژگی نخست یاران امام مهدی(عج) است. البته انتظار به معنای حقیقی آن.
2. با ورع بودن: دومین ویژگی یاران امام زمان(عج) تهذیب نفس و خودسازی است. دوری از گناه، تقوا و دوری از مکروهات و شبهات.
3. داشتن اخلاق نیکو: اخلاق نیکو و کریمانه از دیگر ویژگی‌های یاران و سربازان امام زمان است.
این صفاتی که فطرت، به خوبی آنها شهادت می‌دهد و امامان معصوم(ع) از آنها مدح و تمجید کردهاند، باید در سربازان امام عصر(عج) وجود داشته باشد.
از روایات فوق و مجموع دیگر روایات، برداشت می‌شود که ویژگی‌هایی که گفته شد، از اصول اولیه‌ای است که یاران امام زمان(عج) باید از آن برخوردار باشند، اما در روایات پراکنده دیگر، گاه به ویژگی‌ها ظاهری و صفات خاصی برخورد می‌کنیم که ممکن است ناظر به برخی یاران حضرتشان باشد: مانند جوان بودن، یک رنگ و یک لباس بودن، نیرومند بودن.[20]
روز ظهور امام زمان(عج)
ظهور امام زمان(عج) و علائم قطعی و غیر قطعی آن، از مباحثی است که روایات و گفتارهای زیادی پیرامون آن وجود دارد. طبیعی است که در مورد برخی از آنها نمی‌توان به صورت قطعی نظر داد. یکی از این مباحث، روز وقوع ظهور می‌باشد که روایات و همچنین اعتقادات پیرامون آن مختلف است؛ برخی روایات، جمعه و روایات دیگری شنبه را روز ظهور می‌دانند. البته ظهور در جمعه از شهرت بیشتری میان مردم برخوردار است، ولی با این‌حال، روایات پیرامون روز شنبه نیز وجود دارد و به لحاظ سندی و دلالی اگر از روایات روز جمعه قوی‌تر نباشند، ضعیف‌تر نیستند.[21]
ظهور صغری
ظهور صغری اصطلاحی است که در مقابل غیبت صغری مطرح شده و منظور از آن، این است که هم‌چنان‌که امام زمان(عج) قبل از غیبت کبری دارای غیبت صغری بودند، در مورد ظهور هم قبل از ظهور کبری که ظهوری جهانی است دارای ظهور صغری هستند که در آن برخی مقدمات ظهور کبری فراهم می‌شود. البته، چنین اصطلاحی، منشأ روایی ندارد.[22]
مدت حکومت امام زمان
پیرامون این موضوع دست کم، دو دسته روایات وجود دارد که در ظاهر با هم اختلاف دارند.
1. روایات دسته اوّل بیشتر از منابع اهل سنت نقل شده است،[23] و بر اساس آن مدّت حکومت حضرت متفاوت (بیست، سی و چهل سال) گزارش شده است.
2. دسته دوم فقط از منابع شیعی نقل شده است و بر اساس آن مدّت حکومت حضرت را هفتاد سال گزارش کردهاند.[24]
مسجد جمکران
مسجدهایی چون مسجد سهله و مسجد جمکران مزین به نام بابرکت آن حضرت است. [25] یکی از مکان‌های مقدس و منتسب به امام زمان(عج) مسجد مقدس جمکران است که در شهر قم قرار دارد. این مسجد بیش از یک هزار سال پیش به فرمان آن‌حضرت(عج) تأسیس گردید و گزارش شده که این فرمان در بیداری فردی بوده که اقدام به بنای مسجد کرده است و نه آنکه او خواب‌نما شده باشد. این مسجد جلوه‌گاه عنایات و کرامات امام زمان و میعادگاه منتظران و شیفتگان قائم آل محمد(ص) است.[26]
آخر الزمان
آخر الزمان دوره پایانی دنیا و مرتبط با بعثت پیامبر(ص) و ظهور منجی موعود است.
در مورد تاریخ این دوران نظریات مختلفی مطرح می‌شود، ولی به طور کلی می‌توان آن‌را به قسمت واپسین روزگار که به قیامت متصل می‌شود تعریف نمود. اصطلاح آخر الزمان در روایات اسلامی در دو معنا به کار رفته است:
نخست؛ آن قسمت از زمان که از آغاز نبوت پیامبر اسلام(ص) تا وقوع قیامت را شامل می‌شود. در بعضی روایات، پیامبر اسلام(ص) به پیامبر آخر الزمان توصیف شده است.
دوم؛ در بسیاری از روایات اسلامی اصطلاح آخر الزمان عبارت از زمانی است که در آن منجی بشریت(مهدی موعود) ظهور میکند و رویدادهای خاصی در سه مقطع زمانی یاد شده در زیر روی می‌دهد:
الف) آزمون‌های سخت و فتنه‌های آخر الزمان،
ب) ظهور منجی و جدال بین حق و باطل،
ج) غلبه حق بر باطل،
در روایات برای این دوران نشانه‌هایی بیان شده است که به علائم آخر الزمان معروف است، و از این لحاظ ظهور موعود به قیامت تشبیه شده است.[27]
امام زمان(عج) در ادیان دیگر
ادیان و مکاتب معروف به‌ویژه ادیان الهی به طور مشترک مژده ظهور مردی را داده‌اند که دارای ارزش‌های فراوان است و در سایه حکومت عالمگیر او عدالت و امنیت و صلح در سراسر جهان برقرار می‌شود و اثری از ظالمان و مستکبران نمی‌ماند. او داد ستم‌دیدگان را از متجاوزان می‌ستاند و روزگار بر وفق مراد مستضعفان خواهد بود. او بر کرسی عدالت تکیه می‌دهد و تمام جهانیان در کمال رضایت‌مندی با هم به برادری و برابری خواهند زیست.
با این حال تفاوت‌هایی که در این زمینه وجود دارد بسیار است. هویت منجی در بعضی ادیان پیامبر آن آیین و در بعضی دیگر مبهم و نامعلوم و متناقض است. شخصیت، ویژگی‌ها، زنده بودن، زمان ظهور، حضور و جلوه منجی موعود، و انتظار او، اسامی و القاب و خیلی دیگر از جمله مسائلی هستند که مورد اتفاق نیستند.[28]
شهادت
درباره چگونگی پایان عمر امام زمان(عج) دو دسته روایت وجود دارد که دسته‌ای پایان عمر آن‌حضرت را با مرگ طبیعی، و دسته‌ای دیگر با شهادت می‌داند. البته درباره اینکه قاتل حضرت چه کسی است، روایت و دلیل قابل قبولی در دست نیست.
همچنین به دلیل معتبری که بیانگر فاصله زمانی پس از امام زمان تا وقوع قیامت باشد دست نیافتیم. هر چند احتمال طولانی بودن این مدت قوی‌تر است. از مسلّمات شیعه است که بعد از ظهور امام زمان رجعت واقع می‌شود و برخی از ائمه(ع) به زندگی این دنیا بر می‌گردند و حکومت خواهند کرد و برخی از مردگان نیز زنده می‌شوند.[29]
منابع تاریخی و روایی تصریح دارند که امام عسکری(ع) فقط یک فرزند داشت که نامش مهدی(عج) است.[2]
شیخ مفید در این‌باره می‌نویسد: امام پس از حضرت عسکری، فرزندش امام زمان(عج) است كه نام و كنیه‌اش مساوى با نام و كنیه رسول خدا(ص) بوده، پدرش به غیر از او در باطن و ظاهر فرزندى نداشت.[3]
ادله تاریخی و روایی ولادت و حیات حضرت مهدی(عج) فراوان است؛ برای نمونه، به چند سند تاریخی اشاره می‌شود:
1. گروهی از دانشمندان نامدار اهل سنت؛ مهدی(عج) را از اولاد فاطمه(س) می‌دانند که در پس پرده غيبت زندگی می‌كند و روزی به امر خداوند ظهور خواهد كرد.[4]
2. امام عسكری(ع) قبل از ولادت امام مهدی(عج) از ولادت فرزندش خبر داده بود، از جمله به عمه‌اش «حكیمه خاتون» فرمود: «در شب پانزدهم شعبان فرزندم مهدی از نرگس خاتون متولد می‌شود».[5]
ابراهیم بن ادریس می‌گوید: امام عسكری(ع) گوسفندی را برای من فرستاد و فرمود: «این را به جهت ولادت فرزندم "مهدی" عقیقه كن، خودت و خانواده‌ات بخورید».[6]
3. امام عسكری(ع) افزون بر این‌كه قبل از ولادت امام مهدی به آن بشارت داده و بعد از تولد نیز خبر آن را به برخی خواص گفت، برای افزایش ایمان و اطمینان شیعیان، فرزندش امام مهدی را به تعدادی نشان داد؛ احمد بن اسحاق می‌گوید: امام عسكری(ع)، كودک سه ساله‌ای را به من نشان داد و فرمود: «ای احمد! اگر تو نزد خدا و پیشوایان گرامی نبودی، فرزندم را نشانت نمی‌دادم. بدان! این كودک هم‌نام و هم‌كنیه رسول خدا است و همان كسی است كه زمین را پر از عدل و داد خواهد كرد».[7]
4. از جمله دلایل ولادت و وجود حضرت(عج)، گواهی نواب اربعه است که بزرگان شیعه به دلیل تأیید و توثیقشان از طرف ائمه قبلی، به آنان اعتماد کامل داشتند.[8]
چهره ظاهری امام زمان(عج)
امام زمان(عج) بعد از شهادت پدرشان هنگامی که برای نماز بر پیکر پاک پدر حاضر شدند، مردم حضرتشان را دیدند که طفلی گندم‌گون، با موهای مجعد و دندان‌های فاصله‌دار بودند.[9]
در مورد قیافه و شكل و شمایل ظاهری حضرت به طور كلی دو دسته روایت وجود دارد:
الف) روایاتی كه مطلق است و سن را بیان نمی‌كنند و فقط جوان بودن حضرت را متذكر می‌شود؛
ب) روایاتی كه علاوه بر تأكید بر جوانی، سن و سال را هم مشخص می‌كند.
لازم است در مورد سن و چهره ظاهری حضرت، نکاتی چند را متذکر شویم:
می‌دانیم كه سن حضرت بیش از هزار سال است و روایاتی كه سن ایشان را بین 30 تا 40 سال بیان كرده، منظور این است كه در زمان ظهور چهره و سیمای نورانی حضرت در این سن است و اختلاف سن در این موضوع موجب تضاد نمی‌شود؛ زیرا این اعداد نشانگر سن انسان كامل و جوان است.[10]
امام زمان(عج)، ازدواج و فرزند
زندگانى شخصى حضرت مهدى(عج) از جمله مسائلى است كه نمی‌توان در آن به سادگى به علم و یقین رسید. با این وجود، در اینکه آیا امام زمان(عج) زن و فرزند دارد، سه احتمال وجود دارد:
1. امام(عج) اساساً ازدواج نكرده است.
2. ازدواج كرده اما فرزند ندارد.
3. آن‌حضرت ازدواج كرده و فرزند هم دارد.
داشتن همسر و فرزند اگر چه محتمل است و غیبت آن‌حضرت این لازمه را در پى ندارد كه حتماً باید سنت الهى ازدواج ترک گردد، اما در روایات نمی‌توان به دلیل قانع كننده‌اى در این باب برخورد كرد. شاید بتوان گفت: همان‌طور که تقدیر الهى بر این تعلق گرفته كه وجود نازنین آن‌حضرت در پس پرده غیبت باشد، بر این هم تعلق گرفته كه به جهت مصالحى این مسئله در پرده ابهام باشد.[11]
خوراک و پوشاک امام زمان(عج)
امام مهدی مانند دیگران زندگى می‌كند و از زندگى معمولى و عادى برخوردار است. و آنچه در روایات به چشم می‌خورد این است كه آن‌حضرت از غذا و لباس به حداقل اكتفا می‌نماید.[12]
امام زمان(عج) و مكان زندگى
در زمینه محل زندگی امام عصر با سه دسته روایت مواجه هستیم:
دسته اوّل از روایات كه محل خاصى را براى سكونت آن‌حضرت معرفى نمی‌كنند. اگر چه بعضى از روایات این دسته، جایگاه آن‌حضرت را بیابان‌ها و كوه‌ها می‌دانند.
دسته دوم، زندگى به صورت ناشناس در بین مردم را طرح می‌كنند.
دسته سوم از منطقه خاصى؛ مثل «مدینه» یا كوه «رضوى» در مدینه و یا «مكه» و «ذى طوى» در پیرامون آن، نام می‌برند.
در این‌باره باید گفت: این دسته از روایات هیچ‌گونه تنافى با هم ندارند؛ زیرا زندگى آن‌حضرت به شیوه عادى و معمولى است. چه مانعى وجود دارد كه در بیشتر اوقات به صورت ناشناس در مدینه یا مكه باشد و در مواردی از مردم دورى گزیده و در كوه‌ها و بیابان‌ها به سر برد.[13]
فلسفه غیبت امام مهدی(عج)
منظور از غیبت امام دوازدهم(عج) پنهان شدن آن‌حضرت در غار و زندگی دور از مردم نیست، بلكه آن‌حضرت در بین مردم زندگی و رفت و آمد می‌کنند، و مانند دیگر افراد جامعه، یک زندگى عادى دارند، حضرت مردم را می‌بینند و آنها را می‌شناسند مردم نیز حضرت را می‌بینند، اما ایشان را نمی‌شناسند و نمی‌دانند که ایشان همان حضرت مهدی موعود(عج) هستند تا وقتی که زمان ظهور فرا برسد و ایشان خود را به عنوان امام و پیشواى شیعیان جهان، به مردم معرّفى خواهند كرد؛ زیرا امر غیبت و ظهور حضرت مهدی به اراده و فرمان الهی است و هر گاه خدای تعالی اراده فرماید واقع خواهد شد.
غیبت امام علاوه بر حفظ جان امام مهدی(عج) علت‌ها و حکمت‌های دیگری نیز دارد از جمله:
1. ایجاد زمینه اجرای احکام الهی در جامعه،
2. امیدبخشیدن به مؤمنان و منتظران،
3. تربیت و خودسازى؛ در روایات زیادی بیان شده است که امام زمان(عج) در دوران غیبت به‌طور مداوم مراقب حال پیروان خویش است.
4. پاسدارى آیین خدا در جلو گیری از آمیختن آن با سلیقه‌ها و افكار شخصى،
5. امام زمان(عج) در زمان غیبت مانند خورشید پشت ابر است که مردم از برکات و هدایت‌های پنهان و آشکار امام زمان(عج) بهره‌مند هستند.[14]
نواب اربعه
در عصر غیبت صغری، نوّاب اربعه که چهار نفر از بهترین و شایسته‌ترین یاران و اصحاب امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) و امام مهدی(ع) بودند یکی پس از دیگری برای واسطه‌شدن بین مردم و امام غایب‌شان از طرف امام مهدی(ع) برگزیده شدند، اگرچه در طول تاریخ مدعیان نیابت و نمایندگی از جانب حضرت مهدی(عج) زیاد بوده‌اند، اما عدالت، تقوا، کرامات و لیاقت و کاردانی و نیز تعابیر ارزشمند موجود در کلام دیگر امامان درباره این چهار نفر هیچ‌گونه ابهام و شک و تردیدی را برای افراد جویای حقیقت باقی نمی‌گذارد، و فرق بین آنان و مدعیان دروغین مانند آفتاب روشن خواهد گشت.
این چهار نفر عبارت بودند از: عثمان بن سعید عمری، محمد بن عثمان عمری، حسین بن روح نوبختی، و علی بن محمد سمری.
آنچه نیابت نواب اربعه را اثبات و آنان را از مدعیان کاذب تمییز می‌دهد تأیید و توثیق آنان از طرف امام معصوم(ع)، گزارش این نیابت در منابع معتبر و همچنین صدور کرامات زیادی از طرف آنان است که موجب گشته تا به راست‌گویی آنان اطمینان حاصل شود و تا امروز نیز کسی نتوانسته است خلاف آن‌را ثابت کند.[15]
وظیفه نواب اربعه در زمان غیبت
وظیفه «نایب» انجام همه کارهایی است که بر عهده «منوب عنه» است، مگر آن مواردی را که منوب عنه استثنا کرده است.
نواب اربعه جانشینان خاص امام زمان(عج)، در عصر غیبت صغری از هر نظر مورد اعتماد آن‌حضرت بوده، و هر آنچه را که وظیفه امام زمان(عج) بود، اما به واسطه غیبت مصلحت نبود که به صورت مستقیم خود انجام دهند، از طریق نواب اربعه انجام می‌شد؛ مانند هدایت و سرپرستی شیعیان، ایجاد ارتباط بین امام(ع) و شیعیان و رساندن پیام‌های امام به آنان، پاسخ‌گویی به سؤال‌ها و شبهه‌های فرهنگی و دینی آنان، اداره مسائل مالی دستگاه شیعه، حفظ وحدت، ایجاد دل گرمی برای شیعیان، قضاوت در اختلافات آنان و به طور کلی انجام وظایف امامت در تمام امور دین و دنیا.
عوامل ظهور امام زمان(عج)
عوامل ظهور به چیزهایی گفته می‌شود که زمینه ظهور امام زمان(عج) را فراهم میکند، و از علل ظهور آن‌حضرت محسوب می‌گردند.
در این‌باره باید گفت؛ هر چند عامل اصلی ظهور امام زمان «اراده الهی» است، ولی آنچه که انسان‌ها به عنوان زمینه‌سازی ظهور، می‌توانند انجام دهند، از بین بردن موانعی است که موجب غیبت آن‌حضرت شده و نیز ایجاد آمادگی در خود است. این آمادگی نیز با انجام وظایف و تکالیفی که بر عهده آنها است به‌ویژه تکالیف زمان غیبت؛ مثل: انتظار فرج، دعا، صبر، خودسازی، رشد فكری، اجتماعی به دست می‌آید. البته این آمادگی باید متناسب با پذیرش حكومت جهانی باشد؛ یعنی عمومیت داشته و گسترده باشد و افكار عمومی برای تأیید و پشتیبانی ایشان مهیا باشند.[16]
تعداد یاران امام زمان(عج) هنگام ظهور
در منابع اسلامی، آمارهای گوناگونی از یاران امام مهدی(عج) ارائه شده است که ممکن است برخی از آنها ناظر به گروه خاصی از این یاوران باشد، اما امروزه روایات 313 نفر از شهرت بیشتری برخوردار است. این افراد متعلق به منطقه جغرافیایی خاصی نیستند. البته این آمار تمام پیروان حضرتشان نبوده، بلکه تنها شامل افرادی است كه حضرت با كمک آنان حركتش را آغاز کرده و به نوعی از فرماندهان و مدیران برتر حکومت مهدوی می‌باشند.
در ضمن، روایاتی وجود دارد که بر اساس آنها، شماری از بانوان نیز در جرگه یاوران خاص حضرت مهدی(عج) بوده و در این قیام، حضوری فعال دارند.[17]
خصوصیات و ویژگی‌های یاران امام زمان(عج)
سربازان و یاران امام مهدی(عج) در مرحله نخست؛ مانند دیگر مؤمنان پارسا، دارای ایمان و عمل صالح می‌باشند. آنان علاوه بر این خصوصیت، اما دارای امتیازات و ویژگی‌های خاصی هستند که آنها را از مؤمنان دیگر برجسته می‌سازد، آن‌گونه که امام عـلی(ع) فرمود نـه از نسل‌های گذشته کسی از آنان پیشی گرفته و نه از آیندگان کسی به مقام والای آنها می‌رسد: «لَمْ یَسْبِقْهُمُ الاْوَّلُونَ وَ لا یُدْرِکُهُمُ الآخِرُونَ».[18]
امام صادق(ع) در روایتی ویژگی‌های کلی و برنامه‌های کسانی را که می‌خواهند از یاران امام زمان(عج) باشند، چنین بیان کردهاند: «ثُمَّ قَالَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْینْتَظِرْ وَ لْیعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ»؛[19] هرکس خوشحال می‌شود و دوست دارد که در شمارِ یاران حضرت مهدی(عج) باشد، باید سه ویژگی داشته باشد:
1. منتظر بودن: انتظار فرج ویژگی نخست یاران امام مهدی(عج) است. البته انتظار به معنای حقیقی آن.
2. با ورع بودن: دومین ویژگی یاران امام زمان(عج) تهذیب نفس و خودسازی است. دوری از گناه، تقوا و دوری از مکروهات و شبهات.
3. داشتن اخلاق نیکو: اخلاق نیکو و کریمانه از دیگر ویژگی‌های یاران و سربازان امام زمان است.
این صفاتی که فطرت، به خوبی آنها شهادت می‌دهد و امامان معصوم(ع) از آنها مدح و تمجید کردهاند، باید در سربازان امام عصر(عج) وجود داشته باشد.
از روایات فوق و مجموع دیگر روایات، برداشت می‌شود که ویژگی‌هایی که گفته شد، از اصول اولیه‌ای است که یاران امام زمان(عج) باید از آن برخوردار باشند، اما در روایات پراکنده دیگر، گاه به ویژگی‌ها ظاهری و صفات خاصی برخورد می‌کنیم که ممکن است ناظر به برخی یاران حضرتشان باشد: مانند جوان بودن، یک رنگ و یک لباس بودن، نیرومند بودن.[20]
روز ظهور امام زمان(عج)
ظهور امام زمان(عج) و علائم قطعی و غیر قطعی آن، از مباحثی است که روایات و گفتارهای زیادی پیرامون آن وجود دارد. طبیعی است که در مورد برخی از آنها نمی‌توان به صورت قطعی نظر داد. یکی از این مباحث، روز وقوع ظهور می‌باشد که روایات و همچنین اعتقادات پیرامون آن مختلف است؛ برخی روایات، جمعه و روایات دیگری شنبه را روز ظهور می‌دانند. البته ظهور در جمعه از شهرت بیشتری میان مردم برخوردار است، ولی با این‌حال، روایات پیرامون روز شنبه نیز وجود دارد و به لحاظ سندی و دلالی اگر از روایات روز جمعه قوی‌تر نباشند، ضعیف‌تر نیستند.[21]
ظهور صغری
ظهور صغری اصطلاحی است که در مقابل غیبت صغری مطرح شده و منظور از آن، این است که هم‌چنان‌که امام زمان(عج) قبل از غیبت کبری دارای غیبت صغری بودند، در مورد ظهور هم قبل از ظهور کبری که ظهوری جهانی است دارای ظهور صغری هستند که در آن برخی مقدمات ظهور کبری فراهم می‌شود. البته، چنین اصطلاحی، منشأ روایی ندارد.[22]
مدت حکومت امام زمان
پیرامون این موضوع دست کم، دو دسته روایات وجود دارد که در ظاهر با هم اختلاف دارند.
1. روایات دسته اوّل بیشتر از منابع اهل سنت نقل شده است،[23] و بر اساس آن مدّت حکومت حضرت متفاوت (بیست، سی و چهل سال) گزارش شده است.
2. دسته دوم فقط از منابع شیعی نقل شده است و بر اساس آن مدّت حکومت حضرت را هفتاد سال گزارش کردهاند.[24]
مسجد جمکران
مسجدهایی چون مسجد سهله و مسجد جمکران مزین به نام بابرکت آن حضرت است. [25] یکی از مکان‌های مقدس و منتسب به امام زمان(عج) مسجد مقدس جمکران است که در شهر قم قرار دارد. این مسجد بیش از یک هزار سال پیش به فرمان آن‌حضرت(عج) تأسیس گردید و گزارش شده که این فرمان در بیداری فردی بوده که اقدام به بنای مسجد کرده است و نه آنکه او خواب‌نما شده باشد. این مسجد جلوه‌گاه عنایات و کرامات امام زمان و میعادگاه منتظران و شیفتگان قائم آل محمد(ص) است.[26]
آخر الزمان
آخر الزمان دوره پایانی دنیا و مرتبط با بعثت پیامبر(ص) و ظهور منجی موعود است.
در مورد تاریخ این دوران نظریات مختلفی مطرح می‌شود، ولی به طور کلی می‌توان آن‌را به قسمت واپسین روزگار که به قیامت متصل می‌شود تعریف نمود. اصطلاح آخر الزمان در روایات اسلامی در دو معنا به کار رفته است:
نخست؛ آن قسمت از زمان که از آغاز نبوت پیامبر اسلام(ص) تا وقوع قیامت را شامل می‌شود. در بعضی روایات، پیامبر اسلام(ص) به پیامبر آخر الزمان توصیف شده است.
دوم؛ در بسیاری از روایات اسلامی اصطلاح آخر الزمان عبارت از زمانی است که در آن منجی بشریت(مهدی موعود) ظهور میکند و رویدادهای خاصی در سه مقطع زمانی یاد شده در زیر روی می‌دهد:
الف) آزمون‌های سخت و فتنه‌های آخر الزمان،
ب) ظهور منجی و جدال بین حق و باطل،
ج) غلبه حق بر باطل،
در روایات برای این دوران نشانه‌هایی بیان شده است که به علائم آخر الزمان معروف است، و از این لحاظ ظهور موعود به قیامت تشبیه شده است.[27]
امام زمان(عج) در ادیان دیگر
ادیان و مکاتب معروف به‌ویژه ادیان الهی به طور مشترک مژده ظهور مردی را داده‌اند که دارای ارزش‌های فراوان است و در سایه حکومت عالمگیر او عدالت و امنیت و صلح در سراسر جهان برقرار می‌شود و اثری از ظالمان و مستکبران نمی‌ماند. او داد ستم‌دیدگان را از متجاوزان می‌ستاند و روزگار بر وفق مراد مستضعفان خواهد بود. او بر کرسی عدالت تکیه می‌دهد و تمام جهانیان در کمال رضایت‌مندی با هم به برادری و برابری خواهند زیست.
با این حال تفاوت‌هایی که در این زمینه وجود دارد بسیار است. هویت منجی در بعضی ادیان پیامبر آن آیین و در بعضی دیگر مبهم و نامعلوم و متناقض است. شخصیت، ویژگی‌ها، زنده بودن، زمان ظهور، حضور و جلوه منجی موعود، و انتظار او، اسامی و القاب و خیلی دیگر از جمله مسائلی هستند که مورد اتفاق نیستند.[28]
شهادت
درباره چگونگی پایان عمر امام زمان(عج) دو دسته روایت وجود دارد که دسته‌ای پایان عمر آن‌حضرت را با مرگ طبیعی، و دسته‌ای دیگر با شهادت می‌داند. البته درباره اینکه قاتل حضرت چه کسی است، روایت و دلیل قابل قبولی در دست نیست.
همچنین به دلیل معتبری که بیانگر فاصله زمانی پس از امام زمان تا وقوع قیامت باشد دست نیافتیم. هر چند احتمال طولانی بودن این مدت قوی‌تر است. از مسلّمات شیعه است که بعد از ظهور امام زمان رجعت واقع می‌شود و برخی از ائمه(ع) به زندگی این دنیا بر می‌گردند و حکومت خواهند کرد و برخی از مردگان نیز زنده می‌شوند.[29]
[2]. انصارى زنجانى خوئینى، اسماعیل، الموسوعة الكبرى عن فاطمة الزهراء (ع)، ج 7، ص 121، قم، دلیل ما، 1428ق.
[3]. شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج2، ص 339، قم، كنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413 ق.
[4]. ر. ک: ابن صباغ مالكی، على بن محمد، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 1091، قم، دار الحدیث، چاپ اوّل، 1422ق؛ «روایات مهدوى در منابع حدیثی اهل سنت»، 64958؛ «دیدگاه اهل سنت درباره حضرت مهدی و تفاوت‌های آن با نگاه شیعه»، 1425؛ «دلایل عقلی و نقلی زنده بودن امام زمان(عج)»، 1369.
[5]. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 424 و 426 ـ 427، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1395ق.
[6]. طوسی، محمد بن الحسن، كتاب الغيبة للحجة، ص 245 – 246، قم، دار المعارف الإسلامية، چاپ اول، 1411ق.
[7]. كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 384.
[9]. قطب الدين راوندى، سعيد بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، ج 3، ص 1102، قم، مؤسسه امام مهدى(عج)، چاپ اول، 1409ق.
[14]. ر. ک: «علت غیبت امام عصر(عج)»، 1777.
[16]. ر. ک: «عوامل ظهور امام زمان (عج)»، 535.
[18]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج 2، ص 581، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1409ق.
[19]. ابن أبی زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبة، محقق، غفارى، على اكبر، ص 200، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، 1397ق.
[22]. ر. ک: «ظهور صغری»، 10069.
[23]. آنچه در منابع شیعی آمده از منابع اهل سنت گزارش شده است.
[24]. ر. ک: «مدت حکومت امام زمان»، 39318.
[27]. ر. ک: «آخر الزمان در اسلام»، 23633؛ «آخر الزمان در مسیحیت و یهود»، 23634؛ «آخر الزمان در دین زرتشت»، 23635.
[28]. ر. ک: «امام زمان (عج) و ادیان»، 1428.
[29]. ر. ک: «شهادت امام زمان»، 3072.
DİLİNDƏ NƏŞR
hadisələr
K2_WRITTEN_BY
امیر حسین صادقی یکتا
زندگی‌نامه حضرت امام حسن عسکری(ع)
14.11.2018
باسمه تعالی
زندگی‌نامه حضرت امام حسن عسکری(ع)
امام حسن عسكرى(ع) در روز جمعه هشتم ربيع الثانی[1] سال 232 هجری قمری[2] به دنیا آمد. پدرش امام دهم حضرت امام هادی(ع) است. در مورد نام مادر آن‌حضرت که ام ولد[3] نیز بوده گزارش‌های مختلفی وجود دارد. در برخی از منابع، نام او؛ «حدیث»، «سَوسَن»،[4] یا «سليل»[5] ذکر شده است.
بنابر نقلی، پیامبر اسلام(ص) در سخنی با امام علی(ع) از ولادت تمام امامان و از جمله امام یازدهم خبر داده و حضرتشان را چنین توصیف فرمود: «خداوند تبارک و تعالى در صلب امام هادی نطفه‌اى قرار داد كه او را نزد خود "حسن" ناميد و او را همچون نورى در شهرها قرار داد، در زمين، خليفه و مايه عزّت امّت جدّش نمود و هادى و راهنماى شيعيانش كرده نزد پروردگارش او را شفيع آنان نمود. خداوند او را مايه نقمت و عذاب مخالفان قرار داد و براى دوستانش و كسانى كه او را امام خود بدانند، حجّت و برهان گرداند».[6]
امام حسن عسکری(ع)، پدر و پدربزرگشان به «ابن الرضا» نیز معروف بودند.[7]
آن‌حضرت در سال 234 ق و در حالی که دوسال بیشتر نداشتند به همراه پدر با فراخوان متوكّل، به سامرّا رفتند و بالاجبار تا آخر عمر بابرکتشان در همان شهر سکونت گزیدند.[8]
امام حسن عسکری(ع) با نرجس (یا حکیمه) (دختر یشوعا، پسر قیصر روم که مادرش از اولاد حواریّون و نسبش به شمعون وصیّ حضرت عیسی می‌رسد) ازدواج نمود.[9]
امام حسن عسکری (ع) تنها یک فرزند داشت که او همان حضرت مهدی منتظر(عج) و آخرین امام شیعیان می‌باشد.[10]
امامت امام حسن عسکری(ع)
حضرت امام هادى(ع) به یکی از اصحاب خود چنین نوشت: «ابو محمد فرزند من از نظر خلقت و آفرينش، سالم‌ترين افراد آل محمد، و حجتش از همه محكم‌تر، و بزرگ‌ترين فرزند و جانشين من بوده، و رشته امامت و احكام نزد او است، و تو آنچه از من می‌پرسيدى از او بپرس».[11]
شاهويه بن عبدالله می‌گويد: امام دهم(ع) نامه‌ای بدین مضمون برایم نگاشتند كه؛ «تو خواستی از امام پرسش كنى و نگران اين موضوع هستى، ولی نگران نباش! خداوند مردم را پس از هدايت، سرگردان نمی‌كند ... اينک امام شما بعد از من فرزندم ابومحمد است ...». [12]
شهادت امام حسن عسکری(ع)
طبرسی(548 ق) می‌گوید: «بیشتر علماى شیعه بر اين اعتقاد هستند كه حضرت مسموم شده است[13] و همچنين پدرش و جدّش و همه امامان ديگر به شهادت رسيده‌اند.[14] و در اين‌باره به آنچه از امام صادق(ع) و امام رضا(ع) روايت شده استدلال كرده‌اند که فرمودند: به خدا سوگند! هيچ‌كدام از ما نيست جز اين‌كه شهيد می‌شود».[15]
حضرتشان در روز جمعه هشتم ربيع الاول 260 ق به شهادت رسید.[16]
بعد از آن بود که شیعیان برای اقامه نماز در خانه آن‌حضرت جمع شدند و جعفر برادر امام یازدهم، خود را برای پیش‌افتادن در نماز آماده می‌کرده که ناگاه حاضران ديدند که نوجوانى آمده و دامن جعفر را گرفته و او را از كنار پدر دور كرد و خود بر ایشان نماز خواند و مردم نیز با او خواندند و سپس محل را ترک کرده و ناپديد شد و مردم نفهميدند كه از كدام سو رفت.[17]
سبب شهادت امام حسن عسکری(ع)
فرزند عبيدالله بن خاقان می‌گويد: روزی برای پدرم که وزير معتمد بود خبر آوردند که امام حسن(ع) بیمار است. پدرم با عجله خبر را به خليفه داد. خليفه به پنج نفر از معتمدانش – از جمله نحرير خادم - دستور داد که خانه حضرت را زیر نظر داشته باشند و طبيبی را مقرّر کرد که هر صبح و شام از احوال ایشان آگاه شود. بعد از دو روز خبر آوردند که بیماری آن‌حضرت شدیدتر شده است. پدرم نزد حضرتشان رفته و به پزشگان دستور داد که از آنجا دور نشوند و از قاضی القضات نیز خواست که ده نفر از دانشمندان سرشناس را پيوسته نزد امام(ع) نگهدارد.[18]
تمام اینها صحنه‌سازی‌هایی بود که مرگ آن حضرت را طبیعی جلوه دهند.
به هر حال، امام به شهادت رسید و در همان شهر سامرا و در همان خانه‌اى پدرشان در آن دفن شده بود به خاک سپرده شد.[19]
سیره عملی امام حسن عسکری(ع)
جوانمردی ایشان تا اندازه‌ای بود که حتی به مخالفان نیازمند خود نیز کمک می‌کردند. محمّد بن علی بن ابراهیم بن موسی بن جعفر(ع) نقل میکند: زمانی به تهی‌دستی مبتلا شده و زندگی برایمان دشوار شده بود. روزی پدرم(که واقفی بود و بعد از امام هفتم(ع) فردی را به امامت نمی‌پذیرفت) به من گفت: نزد امام عسکری(ع) برویم؛ زیرا او را به جوانمردی توصیف می‌کنند. به پدرم گفتم: مگر او را می‌شناسی؟! گفت: نه! راه که می‌رفتیم، پدرم گفت: کاش ایشان پانصد درهم به من بدهد تا دویست درهم آن‌را صرف پوشاک و دویست درهم را صرف پرداخت بدهی‌ها و صد درهم دیگر را هم برای مخارج زندگی به مصرف برسانم. من هم با خود گفتم: کاش سیصد درهم نیز به من می‌داد تا صد درهم را برای پوشاک و صد درهم را برای مخارج زندگی و با صد درهم دیگر مرکبی تهیه می‌کردم! وقتی به حضورشان رسیدیم، ایشان از پدرم پرسیدند چرا تاکنون نزد ما نیامده‌ای؟ پدرم گفت: با این وضع خجالت می‌کشیدم خدمت برسم! وقتی خواستیم مرخص شویم، همان مقدار پول که آرزویش را داشتیم، به ما دادند ... به پدرم گفتم: آیا دلیلی روشن‌تر از این برای امامت ایشان می‌خواهی؟ پدر گفت: من به آیین خود عادت کردم!![20]
سیره سیاسی امام حسن عسکری(ع)
امام عسكرى(ع) با وجود تمام محدوديت‌ها و كنترل‌هايى كه از طرف دستگاه خلافت به عمل می‌آمد، يک سلسله فعاليت‌هاى مخفیانه سياسى را رهبرى می‌كرد كه از چشم جاسوسان دربار به دور می‌ماند:
«داود بن اسود»، خدمتگزار امام(ع) كه مأمور هيزم‌كشى و گرم كردن حمام خانه بود، می‌گويد: حضرتشان به من فرمود: «اين چوب را بگير و نزد عثمان بن سعيد ببر و به او بده»، من چوب را گرفته روانه شدم، در راه به يک نفر سقّا برخوردم، قاطر او راه مرا بست. سقّا از من خواست حيوان را كنار بزنم. من چوب را بلند كرده و به قاطر زدم. چوب شكست، وقتى محل شكستگى آن‌را نگاه كردم، چشمم به نامه‌هايى افتاد كه در داخل چوب بود! به سرعت چوب را زير بغل گرفته و برگشتم در حالی که سقا مرا به باد فحش و ناسزا گرفت.
وقتى به در خانه امام رسيدم، «عيسى» خدمتگزار امام، كنار در به استقبالم آمد و گفت: آقا و سرورت می‌گويد: چرا قاطر را زدى و چوب را شكستى؟ گفتم: نمی‌دانستم داخل چوب چيست؟ امام فرمود: «چرا كارى می‌كنى كه مجبور به عذر خواهى شوى؟ مبادا بعد از اين چنين كارى كنى، اگر شنيدى كسى به ما ناسزا هم می‌گويد، راه خود را بگير و برو و با او مشاجره نكن. ما در شهر و ديار بدى به سر می‌بريم، تو فقط كار خود را بكن و بدان که گزارش كارهايت به ما می‌رسد».
اين قضيه نشان می‌دهد كه امام(ع)، اسناد، نامه‌ها و نوشته‌هايى را كه سرّى بوده، در ميان چوب، جاسازى كرده و براى عثمان بن سعيد، كه شخص بسيار مورد اعتماد و رازدارى بوده، فرستاده است و اين كار را به عهده مأمور حمام كه كارش هيزم آوردن و چوب شكستن و امثال اينها بوده و طبعاً سوء ظن كسى را جلب نمی‌كرده واگذار كرده است، ولى بر اثر بی‌احتياطى او، نزديک بوده اين راز فاش شود.[21]
امام عسكرى(ع) در مدت كوتاه امامت خويش با سه نفر از خلفاى عباسى كه هر يک از ديگرى ستمکارتر بودند، معاصر بود، اين سه تن عبارتند از:
1. المعتزّ
2. المهتدى
3. احمد المعتمد[22]
خلفاى عباسى كه روز نخست به نام طرفدارى از علويان و به عنوان گرفتن انتقام آنان از بنى اميه قيام كردند، آنچه را كه قبلاً به مردم وعده داده بودند، ناديده گرفته و مانند خلفاى بنى اميه و بلكه بدتر از آنان ستمگرى و خود كامگى را آغاز كردند.
امام حسن و تربیت شاگردان شایسته
امام حسن عسکری(ع) همانند سایر امامان معصوم(ع) در زمینه تربیت شاگرد اهتمام خاصی داشت. چنانکه شیخ طوسی، بیش از صد نفر از یاران و شاگردان آن‌حضرت را یاد کرده است. [23]
امام حسن عسکری(ع) و نوشتن کتاب
حضرت عسکری(ع) علاوه بر تربیت شاگردان و تشویق نویسندگان، خود نیز دست به قلم برده و کتاب‌ها و نامه‌های فراوانی را برای توسعه علم و دانش و هدایت و راهنمایی جامعه از خود به یادگار گذاشته است که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
یک. «تفسیر القرآن» که حسن بن خالد برادر محمد بن خالد آن‌را نقل کرده است. گفتنی است؛ امروزه کتابی با عنوان «تفسیر الامام العسکری(ع)» موجود است که عالمان رجال و حدیث بر آن نقدها دارند و آن‌را غیر از نوشته اصلی می‌دانند.[24]
دو. کتاب «المنقبة» که مشتمل بر بسیاری از احکام و مسائل حلال و حرام است.[25]
سه. نامه‌ها.
امام حسن عسکری(ع) برای گسترش فرهنگ تشیع، توسعه علم و دانش، و هدایت و سازندگی، نامه‌های فراوانی به شهرها نوشته است؛ مانند: نامه آن‌حضرت به شیعیان قم[26] که متن آن در کتاب‌ها ثبت و ضبط شده است. همچنین نامه‌ای که امام به «علی بن بابویه»،[27] «اسحاق بن اسماعیل نیشابوری»[28] نوشته است.
امام حسن عسکری(ع) و تناقض قرآن
اسحاق كندى كه از فيلسوف‌هاى زمان خود بود. وی بی‌آنكه كسى را متوجه نمايد، شروع به نوشتن كتابى به نام تناقض القرآن نمود و مدّت‌ها مشغول نوشتن آن بود.
يكى از شاگردان او خدمت امام حسن عسكرى(ع) رسيد. حضرت عسكرى(ع) فرمودند: «يک مرد توانا ميان شما وجود ندارد که استادت را از سرگرم شدن به قرآن باز دارد؟» او گفت: ما از شاگردان اين مرد هستيم چطور می‌توانيم در اين مورد يا كار ديگرى بر او اعتراض نمائيم؟! امام(ع) فرمودند: «می‌توانى آنچه به تو می‌آموزم به او برسانى؟» جواب داد: آرى. فرمود: «می‌روى پيش او خيلى به او محبت می‌كنى و در كارى كه اشتغال دارد به او كمک خواهى كرد. وقتى به تو انس گرفت و با او نزديک شدى، می‌گویى يک سؤال برايم پيش آمده اگر اجازه می‌دهى بپرسم؟ او خواهد گفت: سؤالت را بپرس. به او بگو: گمان كرده‌اى اگر قرآن پيش تو بيايد و بگويد منظورم از اين سخن غير آن چيزى است كه تو گمان كرده‌اى [و با خود خيال می‌كنى متناقض است]، او در جواب تو خواهد گفت: ممكن است؛ زيرا مرد فهميده‌اى است وقتى بشنود می‌پذيرد. وقتى اين كار را كردى بگو: شايد غير آنچه تو خيال كرده‌اى از سخن خود خواسته باشد، در اين صورت تو كلام او را در غير معناى مراد متكلم معنا كرده‌اى».
شاگرد پيش استاد كندى رفت و خيلى به او محبت نمود تا بالأخره اين سؤال را كرد. مرد كندى گفت: باز حرف خود را برايم تكرار كن. براى مرتبه دوم گفت. استاد كندى به فكر فرو رفت و فهميد چنين چيزى در لغت امكان دارد و جايز است.[29]
امام حسن عسکری(ع) و امام بعد از او
ابو الاديان می‌گويد: من در خدمت امام عسکری(ع) كار می‌كردم و نوشته‌هاى او را به شهرها می‌بردم هنگامی که آن‌حضرت در بستر بیماری بود به خدمت امام رسیدم، ایشان نامه‌هایى نوشت و فرمود: «اينها را به مدائن برسان. چهارده روز سفرت طول می‌كشد و روز پانزدهم وارد سامرا می‌شوى در حالی که از منزل من صدای شیون می‌شنوى و مرا روى تخته غسل می‌بينى».
ابو الاديان می‌گويد: عرض كردم اگر این اتفاق برای شما بیفتد امام بعد از شما چه کسی خواهد بود؟
امام(ع) فرمود: «هر كس جواب نامه‌هاى مرا از تو خواست او بعد از من امام است».
ابو الاديان: نشانه‌اى بيفزائيد.
امام(ع): «هر كس بر من نماز خواند او قائم بعد از من است».
ابو الاديان: نشانه‌ای دیگر بيفزائيد.
امام(ع): «هر كس به آنچه در کیسه وجود دارد خبر داد او قائم بعد از من هست».
ابو الاديان: هيبت آن‌حضرت مانع شد كه من بپرسم در کیسه چيست؟
من نامه‌ها را به مدائن رساندم و جواب آنها را گرفتم و چنانچه فرموده بود روز پانزدهم به سامرا برگشتم و در خانه‌اش صدای شیون بود و تعدادی از شیعیان مشغول غسل دادن ایشان بودند، ناگهان ديدم جعفر برادر امام بر در خانه است و شيعه گرد او جمع هستند و او را تسليت می‌دهند و به امامت تهنيت می‌گويند. با خود گفتم: اگر امام اين است پس امامت باطل است؛ زيرا می‌دانستم كه جعفر شراب می‌نوشد و قمار می‌كند و طنبور هم می‌زند من نزديک او رفتم و تسليت گفتم و تهنيت دادم و چيزى از من نپرسيد سپس عقيد بيرون آمد و گفت: يا سيدى برادرت كفن شده است برخيز و بر او نماز بخوان، جعفر بن على با شيعيان او كه اطرافش بودند وارد حياط شد و وقتى وارد صحن خانه شديم جنازه حسن بن على بر روى تابوت كفن كرده بود، جعفر جلو ايستاد كه بر برادر نماز بخواند چون خواست الله اكبر گويد يک كودكى گندم‌گون و مجعد مو و پيوسته دندان از اطاق بيرون آمد و رداء جعفر را عقب كشيد و گفت: «اى عمو! من سزاوارترم كه به جنازه پدرم نماز گزارم عقب بايست». جعفر با روى درهم و رنگ زرد عقب ايستاد و آن كودک جلو ايستاد و بر او نماز خواند و امام حسن عسکری(ع) در كنار قبر پدرش به خاک سپرده شد. سپس آن کودک گفت: «اى بصرى! جواب نامه‌ها را بياور كه با تو است»، آنها را به وى دادم و با خود گفتم: اين دو نشانه. سپس نزد جعفر رفتم كه داشت ناله و فرياد می‌كرد و از دست آن كودک می‌ناليد، حاجز وشاء گفت: يا سيدى كيست آن كودک تا ما بر او اقامه دليل كنيم؟ گفت: به خدا سوگند! من تا كنون نه او را ديدم و نه او را می‌شناسم. ما هنوز نشسته بوديم كه چند نفر از قم آمدند و از حسن بن على(ع) پرسش كردند و دانستند كه از دنیا رفته است، گفتند: چه کسی جانشین اوست؟ به جعفر بن على اشاره كردند بر او سلام كردند و او را تسليت دادند و به امامت تهنيت گفتند و اظهار داشتند كه نامه‌ها و اموالى با ما است، بگو: نامه‌ها از كيست و چقدر مال در این کیسه‌ها است؟ جعفر از جا پريد و جامه‌هاى خود را تكانيد و گفت از ما علم غيب می‌خواهيد؟! خادمى از ميان خانه بيرون شد و به آنها گفت: نامه‌هایى كه با شما است از فلان و فلان است و در هميان هزار اشرفى است. آنها نامه‌ها و اموال را به دست او سپردند و گفتند: آن کسی كه تو را براى خاطر اينها فرستاده است او امام است.[30]
امام حسن عسكرى(ع) در روز جمعه هشتم ربيع الثانی[1] سال 232 هجری قمری[2] به دنیا آمد. پدرش امام دهم حضرت امام هادی(ع) است. در مورد نام مادر آن‌حضرت که ام ولد[3] نیز بوده گزارش‌های مختلفی وجود دارد. در برخی از منابع، نام او؛ «حدیث»، «سَوسَن»،[4] یا «سليل»[5] ذکر شده است.
بنابر نقلی، پیامبر اسلام(ص) در سخنی با امام علی(ع) از ولادت تمام امامان و از جمله امام یازدهم خبر داده و حضرتشان را چنین توصیف فرمود: «خداوند تبارک و تعالى در صلب امام هادی نطفه‌اى قرار داد كه او را نزد خود "حسن" ناميد و او را همچون نورى در شهرها قرار داد، در زمين، خليفه و مايه عزّت امّت جدّش نمود و هادى و راهنماى شيعيانش كرده نزد پروردگارش او را شفيع آنان نمود. خداوند او را مايه نقمت و عذاب مخالفان قرار داد و براى دوستانش و كسانى كه او را امام خود بدانند، حجّت و برهان گرداند».[6]
امام حسن عسکری(ع)، پدر و پدربزرگشان به «ابن الرضا» نیز معروف بودند.[7]
آن‌حضرت در سال 234 ق و در حالی که دوسال بیشتر نداشتند به همراه پدر با فراخوان متوكّل، به سامرّا رفتند و بالاجبار تا آخر عمر بابرکتشان در همان شهر سکونت گزیدند.[8]
امام حسن عسکری(ع) با نرجس (یا حکیمه) (دختر یشوعا، پسر قیصر روم که مادرش از اولاد حواریّون و نسبش به شمعون وصیّ حضرت عیسی می‌رسد) ازدواج نمود.[9]
امام حسن عسکری (ع) تنها یک فرزند داشت که او همان حضرت مهدی منتظر(عج) و آخرین امام شیعیان می‌باشد.[10]
امامت امام حسن عسکری(ع)
حضرت امام هادى(ع) به یکی از اصحاب خود چنین نوشت: «ابو محمد فرزند من از نظر خلقت و آفرينش، سالم‌ترين افراد آل محمد، و حجتش از همه محكم‌تر، و بزرگ‌ترين فرزند و جانشين من بوده، و رشته امامت و احكام نزد او است، و تو آنچه از من می‌پرسيدى از او بپرس».[11]
شاهويه بن عبدالله می‌گويد: امام دهم(ع) نامه‌ای بدین مضمون برایم نگاشتند كه؛ «تو خواستی از امام پرسش كنى و نگران اين موضوع هستى، ولی نگران نباش! خداوند مردم را پس از هدايت، سرگردان نمی‌كند ... اينک امام شما بعد از من فرزندم ابومحمد است ...». [12]
شهادت امام حسن عسکری(ع)
طبرسی(548 ق) می‌گوید: «بیشتر علماى شیعه بر اين اعتقاد هستند كه حضرت مسموم شده است[13] و همچنين پدرش و جدّش و همه امامان ديگر به شهادت رسيده‌اند.[14] و در اين‌باره به آنچه از امام صادق(ع) و امام رضا(ع) روايت شده استدلال كرده‌اند که فرمودند: به خدا سوگند! هيچ‌كدام از ما نيست جز اين‌كه شهيد می‌شود».[15]
حضرتشان در روز جمعه هشتم ربيع الاول 260 ق به شهادت رسید.[16]
بعد از آن بود که شیعیان برای اقامه نماز در خانه آن‌حضرت جمع شدند و جعفر برادر امام یازدهم، خود را برای پیش‌افتادن در نماز آماده می‌کرده که ناگاه حاضران ديدند که نوجوانى آمده و دامن جعفر را گرفته و او را از كنار پدر دور كرد و خود بر ایشان نماز خواند و مردم نیز با او خواندند و سپس محل را ترک کرده و ناپديد شد و مردم نفهميدند كه از كدام سو رفت.[17]
سبب شهادت امام حسن عسکری(ع)
فرزند عبيدالله بن خاقان می‌گويد: روزی برای پدرم که وزير معتمد بود خبر آوردند که امام حسن(ع) بیمار است. پدرم با عجله خبر را به خليفه داد. خليفه به پنج نفر از معتمدانش – از جمله نحرير خادم - دستور داد که خانه حضرت را زیر نظر داشته باشند و طبيبی را مقرّر کرد که هر صبح و شام از احوال ایشان آگاه شود. بعد از دو روز خبر آوردند که بیماری آن‌حضرت شدیدتر شده است. پدرم نزد حضرتشان رفته و به پزشگان دستور داد که از آنجا دور نشوند و از قاضی القضات نیز خواست که ده نفر از دانشمندان سرشناس را پيوسته نزد امام(ع) نگهدارد.[18]
تمام اینها صحنه‌سازی‌هایی بود که مرگ آن حضرت را طبیعی جلوه دهند.
به هر حال، امام به شهادت رسید و در همان شهر سامرا و در همان خانه‌اى پدرشان در آن دفن شده بود به خاک سپرده شد.[19]
سیره عملی امام حسن عسکری(ع)
جوانمردی ایشان تا اندازه‌ای بود که حتی به مخالفان نیازمند خود نیز کمک می‌کردند. محمّد بن علی بن ابراهیم بن موسی بن جعفر(ع) نقل میکند: زمانی به تهی‌دستی مبتلا شده و زندگی برایمان دشوار شده بود. روزی پدرم(که واقفی بود و بعد از امام هفتم(ع) فردی را به امامت نمی‌پذیرفت) به من گفت: نزد امام عسکری(ع) برویم؛ زیرا او را به جوانمردی توصیف می‌کنند. به پدرم گفتم: مگر او را می‌شناسی؟! گفت: نه! راه که می‌رفتیم، پدرم گفت: کاش ایشان پانصد درهم به من بدهد تا دویست درهم آن‌را صرف پوشاک و دویست درهم را صرف پرداخت بدهی‌ها و صد درهم دیگر را هم برای مخارج زندگی به مصرف برسانم. من هم با خود گفتم: کاش سیصد درهم نیز به من می‌داد تا صد درهم را برای پوشاک و صد درهم را برای مخارج زندگی و با صد درهم دیگر مرکبی تهیه می‌کردم! وقتی به حضورشان رسیدیم، ایشان از پدرم پرسیدند چرا تاکنون نزد ما نیامده‌ای؟ پدرم گفت: با این وضع خجالت می‌کشیدم خدمت برسم! وقتی خواستیم مرخص شویم، همان مقدار پول که آرزویش را داشتیم، به ما دادند ... به پدرم گفتم: آیا دلیلی روشن‌تر از این برای امامت ایشان می‌خواهی؟ پدر گفت: من به آیین خود عادت کردم!![20]
سیره سیاسی امام حسن عسکری(ع)
امام عسكرى(ع) با وجود تمام محدوديت‌ها و كنترل‌هايى كه از طرف دستگاه خلافت به عمل می‌آمد، يک سلسله فعاليت‌هاى مخفیانه سياسى را رهبرى می‌كرد كه از چشم جاسوسان دربار به دور می‌ماند:
«داود بن اسود»، خدمتگزار امام(ع) كه مأمور هيزم‌كشى و گرم كردن حمام خانه بود، می‌گويد: حضرتشان به من فرمود: «اين چوب را بگير و نزد عثمان بن سعيد ببر و به او بده»، من چوب را گرفته روانه شدم، در راه به يک نفر سقّا برخوردم، قاطر او راه مرا بست. سقّا از من خواست حيوان را كنار بزنم. من چوب را بلند كرده و به قاطر زدم. چوب شكست، وقتى محل شكستگى آن‌را نگاه كردم، چشمم به نامه‌هايى افتاد كه در داخل چوب بود! به سرعت چوب را زير بغل گرفته و برگشتم در حالی که سقا مرا به باد فحش و ناسزا گرفت.
وقتى به در خانه امام رسيدم، «عيسى» خدمتگزار امام، كنار در به استقبالم آمد و گفت: آقا و سرورت می‌گويد: چرا قاطر را زدى و چوب را شكستى؟ گفتم: نمی‌دانستم داخل چوب چيست؟ امام فرمود: «چرا كارى می‌كنى كه مجبور به عذر خواهى شوى؟ مبادا بعد از اين چنين كارى كنى، اگر شنيدى كسى به ما ناسزا هم می‌گويد، راه خود را بگير و برو و با او مشاجره نكن. ما در شهر و ديار بدى به سر می‌بريم، تو فقط كار خود را بكن و بدان که گزارش كارهايت به ما می‌رسد».
اين قضيه نشان می‌دهد كه امام(ع)، اسناد، نامه‌ها و نوشته‌هايى را كه سرّى بوده، در ميان چوب، جاسازى كرده و براى عثمان بن سعيد، كه شخص بسيار مورد اعتماد و رازدارى بوده، فرستاده است و اين كار را به عهده مأمور حمام كه كارش هيزم آوردن و چوب شكستن و امثال اينها بوده و طبعاً سوء ظن كسى را جلب نمی‌كرده واگذار كرده است، ولى بر اثر بی‌احتياطى او، نزديک بوده اين راز فاش شود.[21]
امام عسكرى(ع) در مدت كوتاه امامت خويش با سه نفر از خلفاى عباسى كه هر يک از ديگرى ستمکارتر بودند، معاصر بود، اين سه تن عبارتند از:
1. المعتزّ
2. المهتدى
3. احمد المعتمد[22]
خلفاى عباسى كه روز نخست به نام طرفدارى از علويان و به عنوان گرفتن انتقام آنان از بنى اميه قيام كردند، آنچه را كه قبلاً به مردم وعده داده بودند، ناديده گرفته و مانند خلفاى بنى اميه و بلكه بدتر از آنان ستمگرى و خود كامگى را آغاز كردند.
امام حسن و تربیت شاگردان شایسته
امام حسن عسکری(ع) همانند سایر امامان معصوم(ع) در زمینه تربیت شاگرد اهتمام خاصی داشت. چنانکه شیخ طوسی، بیش از صد نفر از یاران و شاگردان آن‌حضرت را یاد کرده است. [23]
امام حسن عسکری(ع) و نوشتن کتاب
حضرت عسکری(ع) علاوه بر تربیت شاگردان و تشویق نویسندگان، خود نیز دست به قلم برده و کتاب‌ها و نامه‌های فراوانی را برای توسعه علم و دانش و هدایت و راهنمایی جامعه از خود به یادگار گذاشته است که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
یک. «تفسیر القرآن» که حسن بن خالد برادر محمد بن خالد آن‌را نقل کرده است. گفتنی است؛ امروزه کتابی با عنوان «تفسیر الامام العسکری(ع)» موجود است که عالمان رجال و حدیث بر آن نقدها دارند و آن‌را غیر از نوشته اصلی می‌دانند.[24]
دو. کتاب «المنقبة» که مشتمل بر بسیاری از احکام و مسائل حلال و حرام است.[25]
سه. نامه‌ها.
امام حسن عسکری(ع) برای گسترش فرهنگ تشیع، توسعه علم و دانش، و هدایت و سازندگی، نامه‌های فراوانی به شهرها نوشته است؛ مانند: نامه آن‌حضرت به شیعیان قم[26] که متن آن در کتاب‌ها ثبت و ضبط شده است. همچنین نامه‌ای که امام به «علی بن بابویه»،[27] «اسحاق بن اسماعیل نیشابوری»[28] نوشته است.
امام حسن عسکری(ع) و تناقض قرآن
اسحاق كندى كه از فيلسوف‌هاى زمان خود بود. وی بی‌آنكه كسى را متوجه نمايد، شروع به نوشتن كتابى به نام تناقض القرآن نمود و مدّت‌ها مشغول نوشتن آن بود.
يكى از شاگردان او خدمت امام حسن عسكرى(ع) رسيد. حضرت عسكرى(ع) فرمودند: «يک مرد توانا ميان شما وجود ندارد که استادت را از سرگرم شدن به قرآن باز دارد؟» او گفت: ما از شاگردان اين مرد هستيم چطور می‌توانيم در اين مورد يا كار ديگرى بر او اعتراض نمائيم؟! امام(ع) فرمودند: «می‌توانى آنچه به تو می‌آموزم به او برسانى؟» جواب داد: آرى. فرمود: «می‌روى پيش او خيلى به او محبت می‌كنى و در كارى كه اشتغال دارد به او كمک خواهى كرد. وقتى به تو انس گرفت و با او نزديک شدى، می‌گویى يک سؤال برايم پيش آمده اگر اجازه می‌دهى بپرسم؟ او خواهد گفت: سؤالت را بپرس. به او بگو: گمان كرده‌اى اگر قرآن پيش تو بيايد و بگويد منظورم از اين سخن غير آن چيزى است كه تو گمان كرده‌اى [و با خود خيال می‌كنى متناقض است]، او در جواب تو خواهد گفت: ممكن است؛ زيرا مرد فهميده‌اى است وقتى بشنود می‌پذيرد. وقتى اين كار را كردى بگو: شايد غير آنچه تو خيال كرده‌اى از سخن خود خواسته باشد، در اين صورت تو كلام او را در غير معناى مراد متكلم معنا كرده‌اى».
شاگرد پيش استاد كندى رفت و خيلى به او محبت نمود تا بالأخره اين سؤال را كرد. مرد كندى گفت: باز حرف خود را برايم تكرار كن. براى مرتبه دوم گفت. استاد كندى به فكر فرو رفت و فهميد چنين چيزى در لغت امكان دارد و جايز است.[29]
امام حسن عسکری(ع) و امام بعد از او
ابو الاديان می‌گويد: من در خدمت امام عسکری(ع) كار می‌كردم و نوشته‌هاى او را به شهرها می‌بردم هنگامی که آن‌حضرت در بستر بیماری بود به خدمت امام رسیدم، ایشان نامه‌هایى نوشت و فرمود: «اينها را به مدائن برسان. چهارده روز سفرت طول می‌كشد و روز پانزدهم وارد سامرا می‌شوى در حالی که از منزل من صدای شیون می‌شنوى و مرا روى تخته غسل می‌بينى».
ابو الاديان می‌گويد: عرض كردم اگر این اتفاق برای شما بیفتد امام بعد از شما چه کسی خواهد بود؟
امام(ع) فرمود: «هر كس جواب نامه‌هاى مرا از تو خواست او بعد از من امام است».
ابو الاديان: نشانه‌اى بيفزائيد.
امام(ع): «هر كس بر من نماز خواند او قائم بعد از من است».
ابو الاديان: نشانه‌ای دیگر بيفزائيد.
امام(ع): «هر كس به آنچه در کیسه وجود دارد خبر داد او قائم بعد از من هست».
ابو الاديان: هيبت آن‌حضرت مانع شد كه من بپرسم در کیسه چيست؟
من نامه‌ها را به مدائن رساندم و جواب آنها را گرفتم و چنانچه فرموده بود روز پانزدهم به سامرا برگشتم و در خانه‌اش صدای شیون بود و تعدادی از شیعیان مشغول غسل دادن ایشان بودند، ناگهان ديدم جعفر برادر امام بر در خانه است و شيعه گرد او جمع هستند و او را تسليت می‌دهند و به امامت تهنيت می‌گويند. با خود گفتم: اگر امام اين است پس امامت باطل است؛ زيرا می‌دانستم كه جعفر شراب می‌نوشد و قمار می‌كند و طنبور هم می‌زند من نزديک او رفتم و تسليت گفتم و تهنيت دادم و چيزى از من نپرسيد سپس عقيد بيرون آمد و گفت: يا سيدى برادرت كفن شده است برخيز و بر او نماز بخوان، جعفر بن على با شيعيان او كه اطرافش بودند وارد حياط شد و وقتى وارد صحن خانه شديم جنازه حسن بن على بر روى تابوت كفن كرده بود، جعفر جلو ايستاد كه بر برادر نماز بخواند چون خواست الله اكبر گويد يک كودكى گندم‌گون و مجعد مو و پيوسته دندان از اطاق بيرون آمد و رداء جعفر را عقب كشيد و گفت: «اى عمو! من سزاوارترم كه به جنازه پدرم نماز گزارم عقب بايست». جعفر با روى درهم و رنگ زرد عقب ايستاد و آن كودک جلو ايستاد و بر او نماز خواند و امام حسن عسکری(ع) در كنار قبر پدرش به خاک سپرده شد. سپس آن کودک گفت: «اى بصرى! جواب نامه‌ها را بياور كه با تو است»، آنها را به وى دادم و با خود گفتم: اين دو نشانه. سپس نزد جعفر رفتم كه داشت ناله و فرياد می‌كرد و از دست آن كودک می‌ناليد، حاجز وشاء گفت: يا سيدى كيست آن كودک تا ما بر او اقامه دليل كنيم؟ گفت: به خدا سوگند! من تا كنون نه او را ديدم و نه او را می‌شناسم. ما هنوز نشسته بوديم كه چند نفر از قم آمدند و از حسن بن على(ع) پرسش كردند و دانستند كه از دنیا رفته است، گفتند: چه کسی جانشین اوست؟ به جعفر بن على اشاره كردند بر او سلام كردند و او را تسليت دادند و به امامت تهنيت گفتند و اظهار داشتند كه نامه‌ها و اموالى با ما است، بگو: نامه‌ها از كيست و چقدر مال در این کیسه‌ها است؟ جعفر از جا پريد و جامه‌هاى خود را تكانيد و گفت از ما علم غيب می‌خواهيد؟! خادمى از ميان خانه بيرون شد و به آنها گفت: نامه‌هایى كه با شما است از فلان و فلان است و در هميان هزار اشرفى است. آنها نامه‌ها و اموال را به دست او سپردند و گفتند: آن کسی كه تو را براى خاطر اينها فرستاده است او امام است.[30]
[1]. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج 2، ص 131، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1417ق؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج 4، ص 422، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1379ق.
[2]. شیخ مفيد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 313، كنگره شيخ مفيد، چاپ اول، قم، 1413 ق.
[3]. یعنی مادر فرزند، و آن کنیزی است که از مولای خود آبستن شود.
[4]. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، كافي، ج 1، ص 503، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407ق؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 313.
[5]. امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، ج 2، ص40، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1403ق.
[6]. شیخ صدوق، عيون أخبار الرضا(ع)، ج 1، ص 62، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.
[7]. إعلام الورى بأعلام الهدى، ج 2 ص 131.
[8]. حسنی، هاشم معروف، سیرة الائمة الاثنی عشر(ع)، ج 3، ص 481، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ اول، 1382ق.
[9]. ابن ابى الثلج بغدادى، محمد بن احمد، تاريخ أهل البيت نقلا عن الأئمة(ع)، ص 125، قم، مؤسسه آل البيت(ع)، چاپ اول، 1410ق؛ خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، ص 334، بیروت، البلاغ، 1419ق؛ ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص 208 – 214، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1411ق.
[10]. الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 339.
[11]. همان.
[12]. همان، ص 320.
[13]. إعلام الورى بأعلام الهدى، ج 2، ص 131؛ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص 424، قم، بعثت، چاپ اول، 1413ق.
[14]. همان؛ و نیز ر. ک: دلائل الامامة، ص 424؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج 4، ص422.
[15]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 585، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق؛ إعلام الورى بأعلام الهدى، ج 2، ص 132؛ مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 2، ص 209.
[16]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 313؛ إعلام الورى بأعلام الهدى، ج 2، ص 131.
[17]. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 475، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1395ق.
[18]. کتاب الغیبة، ص 218 – 219؛ قمى، عباس، منتهى الآمال فی تواريخ النبی و الآل، ج3، ص 1940، قم، دليل ما، 1379ش.
[19]. الكافی، ج 1، ص 503.
[20]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 326.
[21]. مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4 ص 427.
[22]. إعلام الورى بأعلام الهدى، ج 2، ص 131.
[23]. ر. ک: طوسى، محمد بن حسن، رجال، ص 397 - 403، قم، مؤسسة النشر الاسلامي، چاپ اول، 1415ق.
[24]. آقا بزرگ تهرانى، الذريعة إلى تصانيف الشيعة، ج 2، ص 432، قم، اسماعيليان، 1408ق.
[25]. همان، ج 23، ص 149.
[26]. مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4، ص 425.
[27]. شیخ صدوق، محمد بن على، صفات الشيعة، ص 6، تهران، انتشارات زرارة، چاپ سوم، 1380ش.
[28]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، ص 484، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
[29]. مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4، ص 424.
[30]. كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 474 – 476.
DİLİNDƏ NƏŞR
hadisələr
K2_WRITTEN_BY
امیر حسین صادقی یکتا
İmam Hüseynin aşura günü suyu rədd etməsi
01.12.2012
1). İlkin surətdə bunu qeyd edək ki, Peyğəmbər (s) və İmamlar (ə) gündəlik həyatlarının tənzimlənməsində və hər hansı bir ictimai çətinliklərdə İlahi möcüzələrdən, qeybi köməklərdən və xariqul- adə qüvvələrindən istifadə etməmişdirlər. Onlar bu qüvvələrdən yalnız Allahın izni ilə və insanların doğru yola yönəlmələri üçün istifadə etmişdirlər.
2). İmam Baqir (ə) buyurmuşdur: "İsmi- əzəmin (Allahın sirli və böyük adları) yetmiş üç hərfi vardır. "Asəf ibni Bərxiya bunlardan yalnız birini bilirdi. Bi bir hərf səbəb oldu ki, o Bil Qeysin təxtini gətirə bilsin. Amma biz İmamlar (ə) onun yetmiş ikisini bilirik".[1]
DİLİNDƏ NƏŞR
hadisələr
Yazan
مدیریت سایت
İslam quest saytının yeni versiyası yarandı
01.07.2012
İslam quest saytı böyük İslam Peyğəmbərinin (s) besət bayramında üç dildə (fars, ərəb və ingilis dillərində) yaradılmışdır.
Bu saytın açılmasında məqsəd İslama aid suallara cavab vermək olmuşdur.
Bu saytda ilk məlumatlar imanlı və bilikli İran yeniyetmə və cavanları tərəfindən irəli sürülmüşdür.
DİLİNDƏ NƏŞR
xəbər
Yazan
مدیریت سایت
