Ətraflı axtarış
Baxanların
8753
İnternetə qoyma tarixi: 2011/08/23
Sualın xülasəsi
Bu ayə hansı mənadadır: “(Allah) dilədiyini zəlalətə salar, dilədiyini isə doğru yola yönəldər.”?
Sual
Bu ayə hansı mənadadır: “(Allah) dilədiyini zəlalətə salar, dilədiyini isə doğru yola yönəldər.”? Bu ayə insanın ixtiyarının olmaması və yaradılışında məcbur olduğuna dəlalət edirmi?
Qısa cavab

   Kəlam elmində isbat olunub ki, insan öz işlərində ixtiyar sahibidir  Qurandan öyrəndiklərimiz  bu mənanı inkar etmir, əksinə, təsdiq edir. Amma Quranın bəzi ayələrini bəziləri təfsir etdiyini nəzərə alaraq, ayələri məna etdikdə həqiqi mənanı ələ gətirməkdən ötrü bu qanunu nəzərə almaq lazımdır. Zəlalət (zillətə salmaq) kəlməsi Quranda bəzən Allaha, bəzən Şeytana  bəzən  digərlərinə nisbət verilmişdir. Diqqət etmək lazımdır ki, Allahın kimisə zəlalətə salması hansı şəraitdə, necə  kimlər üçündür? Allahın kimisə zəlalətə salması ibtidai olmayıb, əslində, o kəslərdən ötrüdür ki, onlar özləri öz ixtiyarları ilə zəlalətə düşmələrinə şərait yaradıblar. Allah-Taala Bəqərə surəsinin 26- ayəsində buyurur: Allah bununla (bu məsəllə) bir çoxlarını zəlalətə salır, bir çoxlarını isə doğru yola yönəldir. Allah yalnız fasiqləri zəlalətə düçar edir.”[i] Ayənin zahirindən belə nəzərə gələ bilər ki, hidayət  zəlalət məcburi bir məsələ olub yalnız Allah-Taalaya aiddir. Halbuki, ayənin son cümləsi belə bir həqiqəti açıqlayır ki, hidayət  zəlalətin sərçeşməsini insanın öz əməllərində axtarmaq lazımdır.



[i] إِنَّ اللَّهَ لاَ یَسْتَحْیِی أَن یَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُواْ فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَـذَا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ کَثِیراً وَیَهْدِی بِهِ کَثِیراً وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِینَ

Ətreaflı cavab

 Allah-Taala Quran-Məciddə bir neçə yerdə hidayət  zəlalət məsələsinə müxtəlif açıqlamalar vermişdir. Əvvəlcədən onu da qeyd etmək lazımdır ki, Quranın bəzi ayələrini təklikdə təfsir  məna etmək olmaz, bəlkə  bundan ötrü bu mövzuda olan digər ayələrə  baxmaq lazımdır  bununla da, əsl həqiqi mənanı ələ gətirmək olar. İndi  bir neçə oxşar ayəyə diqqət edək:

   Nəhl surəsinin 93- ayəsində oxuyuruq: “Əgər Allah istəsəydi sizi (eyni dində olan) tək bir ümmət edərdi. (Allah) dilədiyini zəlalətə salar, dilədiyini isə doğru yola yönəldər. Sözsüz ki, etdiyiniz əməllərə görə sorğu-sual olunacaqsınız![1]

Kəhf surəsinin 17-ci ayəsində yenə  oxuyuruq: Allahın doğru yola saldığı kəs doğru yoldadır. Allahın yoldan çıxartdığı (zəlalətə saldığı) kimsəyə isə əsla doğru yolu göstərən bir dost (rəhbər) tapa bilməzsən![2]

 Əraf surəsinin 186- ayəsində oxuyuruq: “Allah kimi doğru yoldan sapdırsa, ona yol göstərən olmaz. (Allah) onla öz azğınlıqla içində şaşqın bir vəziyyətdə qoyar!”[3]

 Nəhayət, yenə  Zumər surəsinin 36-37-ci ayəsində oxuyuruq: Allahın yoldan çıxartdığı kimsəyə heç kəs yol göstərə bilməz. Allahın doğru yola saldığı kimsəni də heç kəs yoldan çıxarda bilməz.”[4]

Məşhur təfsirçi Əllamə Təbatəbai özünün Əl-Mizan təfsir kitabında Nəhl surəsinin 93- ayəsində yazır: “Məqsəd budur ki, Allah-Taalanın qüdrəti var ki, bütün insanları hidayət  zəlalətdə olmaları cəhətdən bir səviyyədə yaratsın. Həmçinin, ayədə bəzilərinin zəlalət  bəzilərinin hidayət olunmasında məqsəd ibtidai zəlalət  hidayət deyildir, bəlkə  bu məcazi mənadadır. Çünki, istər zəlalətə düşənlər, istərsə  hidayət olunmuşlar hamısı bünövrədən özləri bunu seçmişlər. Allahın zəlalətə salmaq istədiyi insan o kəsdir ki, onun özü əvvəlcədən zəlalət yolunu seçmiş  artıq Allah-Taalaya tərəf qayıtmaq fikri yoxdur. Yəni, belə insan əvvəldən özü günah yoluna düşmüş  tövbə etmək fikri  yoxdur. Həmçinin, Allahın hidayət etdiyi kimsə o şəxsdir ki,  özü bünövrədən fitrətini əldən verməmiş  düzgün yola hərəkət edir. Belə insan həmişə itaətdədir  əgər ondan bəzən günah  baş versə tez tövbə edir. Həmişə düzgün yolda olub, bu yolu özünə əsas  qərar verir  ilahi yolda möhkəm dayanır. AyədəkiSözsüz ki, etdiyiniz əməllərə görə sorğu-sual olunacaqsınız! – cümləsi isə o şübhəni aradan aparır ki, bəziləri belə düşünə bilər ki, Allah-taalanın kimisə hidayət  zəlalətə salması insanın ixtiyarını əlindən alması mənasındadır. Əgər belə olarsa insanın ixtiyarı  iradəsi əlindən alınarsa, onun ardınca peyğəmbərlik  risalət  öz mənasını itirir. Bütün bu şübhələrə ayənin son qisməti ilə cavab verilir ki, belə nəticəyə gəlmək lazım deyil, çünki, biz ixtiyar  iradəsi olan insandan sual-cavab edəcəyik  hələ sual-cavab məsələsi yerində qalır. Yəni, hidayət  zəlalətin Allah-Taalanın əlində olması sizin ixtiyar  iradənizi aradan aparmır. Çünki, Allah-Taala bünövrədən  insanın öz hərəkət  ixtiyarı olmadan heç kimi hidayət  zəlalətə salmır. Allahın kimisə zəlalətə salması əslində, o kəsin  cəzalanmasıdır. Yəni, hər kəs özü öz yolunu zəlalət seçsə  o yolda addımlasa, həmçinin hər kəs öz hidayət yolunu seçsə  o yolda irəliləsə, başqa sözlə desək, kim hansı yolu seçsə Allah-Talla da ona o yolda kömək edər  hər kəs öz yolunda öz ixtiyarı ilə hərəkət edər.[5]

Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar