Ətraflı axtarış
Baxanların
7554
İnternetə qoyma tarixi: 2011/05/17
Sualın xülasəsi
Nə üçün ölü müctəhidə təqlid etmək caiz deyildir?
Sual
Nə üçün ölü müctəhidə təqlid etmək caiz deyildir?
Qısa cavab

Ölü müctəhidə təqlid etməyi caiz bilməyən fəqihlər bir çox dəlillərə istinad etmişlər. Həmin dəlillərdən agah olmaq üçün gərək fiqhi kitablara müraciət olunsun. Amma bu sual digər şəkildə də irəli çəkilə bilər. O da bundan ibarətdir ki, bu qrup müctəhidin nəzərindən belə bir hökmün faydası və həqiqətdə onun fəlsəfəsi nədir?

Bu sualın cavabında bir neçə məsələyə işarə edirik:

1. Dini tələbələrin ictihad məqamına çatmaq məqsədi ilə elm öyrənməkləri elmi-dini hövzələrin qalıb davam etməsinə səbəb olur.

2. Keçmişdəki böyük alimlər bir çox məsələlərə cavab verib şəri problemləri həll etsələr də, lakin bir çox şəri məsələ qalmışdır və bunlar gələcəkdəki müctəhidlərin vasitəsi ilə cavablandırılır.

3. Müsəlmanlar şəxsi və ictimai həyatlarında, dünyada daxili və xarici işlərlə əlaqədar hər gün çoxlu yeni-yeni məsələlərlə qarşılaşırlar. Onlar bu barədə öz vəzifələrinin nə olmasından agah deyildirlər. Bu kimi hallarda gərək diri müctəhidlər və fəqihlər camaatın vəzifəsinin nə olduğunu aydınlaşdırsınlar.

4. Bir çox məsələlər və mövzular günbəgün dəyişilir. Yalnız diri müctəhid zaman və məkan şəraitlərinə diqqət yetirməklə dəyişən mövzunu aydınlaşdıra, ehtiyac duyulan hökmü bəyan edə bilər.

5. İslam elmləri də sair elmlərlə çiyin-çiyinə irəliləməkdədir.

Ətreaflı cavab

Şiə fəqihlərindən bir çoxu[1] ibtidai olaraq ölü müctəhidə təqlidi caiz bilmir və buyururlar ki, ölü müctəhidə təqlid etmək yalnız “təqliddə qalmaq” şəraitində səhihdir. Yəni müəyyən bir müctəhidin sağlığında ona təqlid edənlər onun vəfatından sonra da diri müctəhidin fətvası və icazəsi ilə ona təqliddə qala bilərlər.

Bizim fəqihlərimiz mərcəyi-təqlidin şərtlərindən biri kimi onun diri olmasını şərt etmiş və ölü müctəhidə təqlidi (ibtidaən) caiz bilməmişlər. Bu barədə onların özlərinin xüsusi fiqhi dəlilləri vardır. Bu dəlillər fiqhə aid olan ixtisasçı bəhslərdə irəli çəkilir. Onun burada bəyan olunması bu məqalənin çərçivəsindən xaricdir. Amma sualda qeyd olunan məsələ digər şəkildə də irəli çəkilə bilər. O da bundan ibarətdir ki, həmin fəqihlərin nəzərindən belə bir hökmün fəlsəfəsi və faydası nədir?

Bu suala cavab vermək məqamında yalnız bu İslam hökmünün bəzi faydalarına işarə edirik:

1. Bu nəzəriyyə dini-elmi hövzələrinin canlı qalmasına, onların günbəgün inkişaf edib rövnəqlənməsinə səbəb olur. Çünki bu nəzəriyyəyə əsasən, ictihad yolu açıq olduğu üçün, yeni şəriət alimlərinin tərbiyə olunması ilə bu sahədə (elmiyyə hövzələrində) yeni-yeni müctəhidlərin və mərcəyi-təqlidlərin yetişməsinə səbəb olur.

2. Keçmiş dövrlərdə mövcud olan şəri problemlərin, çətinliklərin və məsələlərin bir çoxu həmin dövrdəki şəriət alimlərinin tərəfindən cavablandırılmışdır. Lakin o məsələlərin bir çoxu hələ də qalır və gələcək nəsillərin müctəhidi tərəfindən cavablandırılmalıdır. Hətta dünyada elmin inkişafı ilə o zamanlar həll olunmuş bəzi məsələlərə də keçmişdəkilərə nisbətən daha yaxşı və ətraflı cavablar verilməsi mümkündür.

3. Elmiyyə hövzələrində təfsir, fiqh, üsul və s. elmilərin tədris və təlimini nəzərə almaqla, bu elmlər digər elmlərlə çiyin-çiyinə inkişaf edir və təkamülə doğru gedir.

4. Müsəlmanlar hər gün öz şəxsi və ictimai həyatlarında, özlərinin daxili və xarici işlərində yeni-yeni məsələlərə qarşılaşır, yalnız zamanın tələblərinə agah olan fəqih alim onların vəzifəsini aydınlaşdıra bilər. Ümumiyyətlə, rəvayətlərdə qeyd olunduğu kimi, müctəhidə müraciət etməyin səbəbi məhz həmin məsələdir. İmam Zaman (əleyhis-salam) buyurmuşdur:

وَ اَماَّ الْحَوٰادِثُ الْوٰاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهٰا اِلیٰ رُوٰاةِ حَدِیثِنٰا

“Sizin üçün qarşıya çıxan yeni məsələlərdə bizim hədislərimizi rəvayət edənlərə (fəqihlərə)  müraciət edin.[2]

Bu hədisdə deyilən “həvadisul-vaqiə” hər bir zamanda, hər bir əsrdə, ilbəil, hətta günbəgün qarşıya çıxan yeni şəri məsələlərdir və yalnız öz zəmanəsinin tələblərinə agah olan diri fəqih bu kimi məsələləri həll edib lazımınca cavab verə bilər. Fəqihlərin kitablarının araşdırılması göstərir ki, yeni məsələlər camaatın ehtiyaclarına uyğun olaraq və tədrici şəkildə fiqhə daxil olur və fəqihlər də onlara cavab verilər. Uzun və mütəmadi illər boyu fiqh elminin inkişafı müxtəlif əsrlərin fəqihləri tərəfindən hasil olunmuşdur.

5. Keçmiş dövrlərdə mövcud olan mövzulardan bir çoxu dəyişilmiş və başqa mövzulara çevrilmişdir. Yalnız diri müctəhid yeni mövzuların hökmünü dəlillərdən (Quran və hədisdən) çıxararaq bəyan edə bilər.[3]



[1] Bizim nəzərimizcə, əvvəla, ibtidaən ölü müctəhidə təqlid etmək caiz və əgər meyit ələm olarsa, ona təqlid etmək vacibdir. İkincisi, ictimai məsələlərdə yalnız rəhbərə təqlid etmək lazımdır və ictimai işlərdən qeyrilərində rəhbərdən başqasına da təqlid etmək olar.

[2] “Ehticac”, Təbərsi, 2-ci cild, səh. 283

[3] Əlavə məlumat üçün bax: “Dəh qoftar”, Ustad Şəhid Mutəhhəri, “İslamda ictihad prinsipi barədə söhbət”

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • İlahi kitabda hər rətb və yabis var, kitabdan məqsəd, mövcud Quandırmı? Rətb və yabisdən məqsəd nədir? Onlar necə varlıqdır?
    6342 Təfsir 2010/11/10
    Bəzi ayələrdə "kitabi mubin" qeyd olunub və ondan məqsəd Qurani kərim olmasına baxmayaraq, amma bu ayə və buna oxşar ayələrdə ki, ilahi elmin sənədini açıqlayırlar, "kitabi mubindən" məqsəd, varlıqlar yaranmamışdan qabaq, ilahi elmin mərhələsidir ki, onun özü digər kitab və lövhələrə şamildir, onun keyfiyyət və miqdarı, bizə məlum deyil.
  • Qəbrdə müsəlman və qeyri-müsəlman üçün sual-cavab necədir?
    9442 Qədim kəlam 2014/05/20
    Bərzəx sözü ərəbcədən lüğətdə pərdə və iki əşyanın arasında qərar tutan maneəyə deyilir; amma məşhurlar kalamında bərzəx dünya ilə Axirət arasında Allah-taala tərəfindən yaradılmış bir aləmdir. İnsanın ölümündən sonrakı ilk mənzili də oradır. Bərzəx aləmindən məqsəd həmin qəbr aləmidir. Elə bir aləm ki, insan ölümdən sonra Qiyamətə ...
  • منظور از «ادبار النجوم» در قرآن چه زمانی از شبانه‌روز است؟
    1512 Təfsir 2022/11/01
    خدای متعال در بخش پایانی سوره‌ی طور، به بیان احوال مشرکان و عذاب اخروی آنها پرداخته و پس از آن به پیامبر(ص) دستور می‌دهد تا در اجرای فرامین الهی صبر پیشه کند و به عبادت و تسبیح و تقدیس او بپردازد. در آیه ...
  • Modern dünyada dinin yol göstərməsi necə təsəvvür olunur?
    7189 Təzə kəlam 2011/06/12
    "Din" kəlməsi bütün dinlərə istər səmavi olsun istərsə də olmasın, təhrif olmuş olsun və yaxud təhrif olmamış (İslam) olsun, şamil olur. Bizim əqidəmiz budur ki, İslam dini yalnız buna malikdir ki, bütün dövr və əsrlərdə müsbət yol göstərməyə malikdir; Çünki İslam bütün dinlərin sonuncusu və ən kamil İlahi ...
  • Deyilir: Əgər niyyət pak olsa bəsdir və dua və ziyarətə daha ehtiyac yoxdur; bu doğrudurmu?
    9737 Əməli əxlaq 2010/11/10
    Bu şeytanın insanları dua, ziyarət və digər əməllərdən uzaqlaşdırmaq üçün olan bir hiyləsidir, çünki dua və təvəssül imamların vasitəsi və Allahın bir başa olan əmri ilə insanların öhdəsinə qoymuşdur. İnsanlara nümunə və qəlblərinin saf olmasına dualar səbəb olub məsum imamlarla daha çox əlaqə yaratmağa səbəb olmuşdur. Bütün ...
  • Haram yoldan əldə edilmiş və sahibi də məlum olmayan pulun xumsu ödənməlidirmi?
    6494 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/15
    Haram yol ilə əldə edilən pul əldə edənin şəxsi malikiyyətində deyil. Öz əsas maliki və ya maliklərinə qaytarılmalıdır. Əgər bu mümkün deyilsə, Maliki məchul malın hökmündədir. Və xumsu yoxdur. Bəlkə o pulun bütövü Camiuş- şərait bir mərcəi təqlidin ixtiyarında olmalıdır və ya onun icazəsi ilə sahibinin niyyətinə ...
  • Төвбә сурәсинин ики сон ајәсинин сәнәд вә әһвалаты нәдир?
    6853 Təfsir 2010/04/22
    Үмуми олараг суалда гејд олунан “сәнәд”дән мәгсәдин нә олдуғу там ајдын дејил вә заһири белә олан суалларын мүәјјән ҹавабы јохдур. Амма, ола биләр бу сөздән мәгсәд, ајәнин назил олма сәбәби вә ја тәфсири олсун. Јахуд, Гуранын охунушларында олан бәзи ихтилафлара ҝөрә мәсум Имамлардан ...
  • Bəni İsrailin dana pərəstişinin cəzası hikmətli idi?
    6925 Təfsir 2012/04/17
    Təfsirçilər bu ayədə Allahın öldürmək əmrindən məqsədində üç ehtimal veriblər: 1. Bu əmr, imtahan əmri olub və onların tövbəsiylə bu əmr onlardan götürülübdür. 2. Bu ayədə qətldən məqsəd şeytani vəsvəsələri və nəfsani şəhətlər kəsməkdir. 3. Ayədə qətldən məqsəd, həqiqi qətldir yəni bir- birinizi öldürüb həlak ...
  • Fəlsəfə, irfan, ağıl və hikmət arasındakı fərq nədir?
    14299 İslam fəlsəfəsi 2012/04/19
    Fəlsəfə – ən xüsusi mənada varlıq aləmindəki gerçəklikləri dərk etmək üçün zehni, əqli və istidlal yönlü səylər mənasınadır. Hikməti fəlsəfədən fərqli bir məsələ hesab etdiyimiz halda o, fəlsəfədən yüksəkdədir və ilahi və lədünni mənşəyə malikdir. Quranda da “ilahi bir əta və nemət” kimi qeyd olunmuşdur. Belə ki, ...
  • Müsəlmanlar arasında müxtəlif firqələrin yaranmasının səbəbləri nədir?
    10696 Qədim kəlam 2010/12/07
    Müxtəlif məzhəblərin yaranmasında, çoxlu səbəblər var. məsələn, bir dəstənin peyğəmbər (s)- in həzrət Əli (ə)- nin imamlığı barəsində olan vəsiyyət və əmrlərinə diqqət etməmələri, digər dinlərin ardıcıllarinin müsəlmanların içinə yol tapması və mədəniyyət cəhətdən onlarla qarışmaları, islamın əsl təlimlərindən və Əli- beyt (ə)- in maarifindən uzaq düşmək bir əsrə yaxın ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164847 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164435 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119909 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113977 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111163 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94257 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54933 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54704 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46349 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45943 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...