یکی از شهدای کربلا و از کسانی که در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسید،[1] عبدالله بن یقطر (بقطر[2])[3] بن ابی عقب اللیثی[4] است.

 بر اساس گزارش‌های فراوان از منابع کهن، وی برادر رضاعی سید الشهداء(ع) بود،[5] اما در ارتباط با این‌که چگونه این برادری به وجود آمد و ماجرای دایه امام حسین(ع) چه بود، با جست‌وجویی که داشتیم به گزارش معتبری در این زمینه دست نیافتیم. البته در برخی کتاب‌های متأخر با استدلال به این‌که بر اساس روایات، امام حسین(ع) جز از مادرش فاطمه‌ زهرا(س) و جز از سرانگشتان پیامبر اسلام(ص) [6] تغذیه نشده بود، این احتمال مطرح شده است که شاید مادر عبدالله بدون آن‌که به امام(ع) شیر دهد، تنها وظیفه نگه‌داری از حضرتشان (که هم سن فرزندش بود) را بر عهده داشت و از همین‌رو آن دو مانند دو برادر رضاعی بودند.[7] این احتمال اگرچه ممکن است قرین با واقعیت باشد، اما در منابع کهن - تا آن‌جا که ما جست‌وجو کردیم - بدان اشاره نشده است.

به هر حال، عبدالله بن یقطر در جریان حرکت امام حسین(ع) یکی از نامه‌رسانان حضرتشان بود،[8] و زمانی که امام(ع) به منطقه‌ی حاجر در «بطن الرمه» رسید، قیس بن مسهر صیداوی و یا به نقل دیگر، برادر رضاعی‌اش عبدالله بن یقطر را با پیامی به سوی مردم کوفه فرستاد و این زمانی بود که هنوز خبر شهادت مسلم به حضرتشان نرسیده بود؛[9] او در قادسیه به دست حصین بن نمیر دستگیر شد و وی را به نزد ابن زیاد بردند؛ ابن زیاد به او گفت: «به منبر برو و حسین و پـدرش را دشنام بده، آن‌گاه بیا تا درباره‌ات تصمیم بگیرم». عبداللّه به منبر رفت و عبیداللّه، یزید و پـدرانشان را دشنام داد و مردم را به یارى امام حسین(ع) فرا خواند. عبیداللّه دستور داد او را از بام قصر به زیر افکندند؛ استخوان‌هایش خرد شد.[10] هنوز نیمه‌جانى داشت که شخصى به نام عبدالملک بن عمیر و یا عمر ازدی سر ایشان را از تن جدا کرد.[11] امام حسین(ع) در منطقه «زُباله» (یکی از مناطق مسیر حرکت امام حسین به سوی عراق) بود که خبر شهادت عبداللّه بن یقطر به او رسید.[12] قبل از این هم در منطقه «زرود» خبر شهادت مسلم و هانى را دریافت کرده بود؛[13] لذا در این‌جا بود که حضرت نوشته‌اى را داد تا براى اصحابش بخوانند. بخشى از آن نوشته به این شرح است: بسم اللّه الرحمن الرحیم، خبر دلخراشى به من رسیده است، خبر شهادت مسلم بن عقیل، هانى بن عروه و عبداللّه بن یقطر! شیعیان ما دست از یارى ما کشیده‌اند و تنهایمان گذاشته‌اند؛ هرکس بخواهد بازگردد هیچ ایرادى بر او نیست».[14] در برخی از گزارش‌های تاریخی عبدالله اولین شهید در راه امام حسین(ع) معرفی شده است.[15]

در زیارت امام حسین(ع) در نیمه شعبان این‌گونه از وی تجلیل شده است: «السَّلَامُ‏ عَلَى‏ عَبْدِ اللَّهِ‏ بْنِ‏ یقْطُرَ رَضِیعِ‏ الْحُسَین‏».[16]

[1]. «شهدای قیام عاشورا»، 28614.

[2]. ابو مخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطف، محقق، مصحح، یوسفی غروی، محمد هادی‏، ص 163، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417ق.

[3]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق، عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج 5، ص 8، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.

[4]. قطب الدین راوندی، سعید بن عبد اللّٰه، الخرائج و الجرائح، ج 2، ص 550، قم، مؤسسه امام مهدی(عج) ، چاپ اول، 1409ق.

[5]. شیخ مفید، الاختصاص، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، محرمی زرندی، محمود، ص 83، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق.

[6]. «سیر شدن امام حسین (ع) با مکیدن انگشت پیامبر (ص)»، 43009.

[7]. سماوی، شیخ محمد بن طاهر، ابصار العین فی أنصار الحسین(ع)‏، ص 93، قم، دانشگاه شهید محلاتی‏، چاپ اول، 1419ق.

[8]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الابواب(رجال طوسی)، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، ص 103، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1427ق.

[9]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 70، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.

[10]. برای اطلاع بیشتر رجوع شود به:  (اولین شهید در راه حرکت امام حسین(ع) به کوفه). 49137.

[11]. الابواب(رجال طوسی)، ص 103.

[12]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج‏2، ص 75، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.

[13]. خوارزمی‏، موفق بن احمد، مقتل الحسین(ع)، ج ‏1، ص 327، قم، انوار الهدی‏، چاپ دوم، 1423ق.

[14]. البلاذری، أنساب ‏الأشراف، تحقیق، سهیل زکار و ریاض زرکلى، ج ‏3، ص 169، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق، 1996م.

[15]. «اولین شهید در راه حرکت امام حسین(ع) به کوفه»، 49137.

[16]. ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، گردآورنده، آخوندی، محمد، ج 2، ص 714، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1367ش.