Please Wait
7198
Кишинин ирсинин гадынынкындан чох олмасынын сәбәбләриндән бири гадынын аилә хәрҹләринин кишинин өһдәсиндә олмасыдыр. Јәни, киши өз хәрҹләрини өдәмәкдән әлавә гадынын вә ушагларынын да јашајыш хәрҹләрини өдәмәлидир. Башга тәрәфдән, киши меһријјәни верән, гадын исә аландыр.
Әслиндә демәк олар ки, гадынын ирс вә меһријјәсиндән әлә ҝәтирдији нә варса онун хәзинәси сајылыр. Һалбуки, кишинин ирсдән әлә ҝәтирдији мал өзүнә, гадын вә өвладларына хәрҹләнир. Бундан әлавә, исламда малијјат вә саир дә кишинин өһдәсиндәдир ки, бу да бир нөв малын хәрҹләнмәсидир. Мәсәлән, ҹиһад јолундакы хәрҹләр вә ја әҝәр аиләдән кимсә һансыса ҹинајатә вә гәтлә мүртәкиб олса, хәсарәт вә ган баһасынын өдәнилмәси вә саир кишинин өһдәсиндәдир. Һалбуки, бу ишләрин һеч бириндә гадынын мәсулијјәти јохдур. Заһирдә кишини ирс сәһминин гадынынкындан чох олмасына бахмајараг, әслиндә, ҹәмијјәтдә сәрвәтләрин бәһрәсиндән кишинин пајы гадынынкындан гат-гат аздыр. Диҝәр ҹәһәтдән кишинин артыг ҝөтүрдүјү бу ирс гаршысында даһа чох мәсулијјәтләри вардыр. Сөзүн гысасы, кишинин ирсинин гадын ирси илә фәргләнмәсинин әсас сәбәбләри онларын һәр биринин һүгуг вә тәклифләринин бир нөв таразлашдырылмасы вә әдаләтә риајәт олунмасы үзүндәндир.
Суалын ҹавабыны ачыгламаздан әввәл бир мәсәләјә ишарә етмәк лазымдыр ки, кишинин гадынын пајына нисбәт ирсинин ики гат олмасы гануну һәмишә вә күлли дејил, бәлкә дә шәриәтдә ганун вар ки, бәзән гадын вә киши ирс апармагда бәрабәрдирләр. Мәсәлән, дүнјадан ҝетмиш шәхсин атасы вә анасы һәр икиси ејни сәвијјәдә ирс апарырлар вә онларын арасында фәрг јохдур.
Гәдимдән белә бир суал ирәли сүрүлүр ки, нәјә ҝөрә гадынын ирс пајы кишинин ирс пајынын јарысы гәдәрдир вә бу бир нөв кишиләрин хејринә ајры-сечкилик дејилми? Рәвајәтләрдән бириндә имам Садигдән (әлејһиссалам) сорушулур ки, гадынын зәиф вә еһтијаҹы даһа чох олдуғу һалда кишинин ирс пајынын јарысы гәдәр ирс апармасынын сәбәби нәдир? Һалбуки, киши физики ҹәһәтдән гадындан ҝүҹлү вә гүдрәтлидир вә мәсәлә әксинә олмалыдыр. Имам (әлејһиссалам) суалын ҹавабында бујурур: “Она ҝөрә ки, кишинин вәзифәси ағырдыр вә өһдәсиндә чох мәсулијјәтләр вар. Киши ҹиһад етмәли, бу саһәдә верҝиләри өдәмәли, өзүнүн хәрҹиндән әлавә гадынын вә өвладларынын јашајыш хәрҹләрини өдәмәлидир. Һәмчинин, киши евиндә вә гоһумлары арасында ағсаггал кими дә таныныр. Өз өвладларынын вә ја гоһумларынын (әҝәр онларын диҝәр јахын һамиси олмаса) төрәтдикләри ҹинајәтләрин зәрәрини дә өһдәсинә алмалыдыр (ган баһасы вә саир). Һалбуки, гадынын бүтүн бу ишләрин һеч бириндә ваҹиб вәзифәси јохдур.[1]
Имам Садигдән (әлејһиссалам) башга бир рәвајәтдә нәгл олунур ки, кишинин гадына меһријјә вермәси бир нөв ирсдә олан әскиклијин әвәзини чыхыр.[2]
Ислам аләминдә гадынын ирс мәсәләсиндә баш верән дәјишикликләр әслиндә гадынларын хејринә олан бир ингилаб иди. Ҹаһилијјәт дөврүндә кишинин һәјат јолдашы вә гызлары үмумијјәтлә ирсдән мәһрум идиләр вә дүнјадан ҝедәнин бүтүн вар-јоху онун оғланларына чатырды. Амма, ислам ҹаһилијјәт ганунуну батил етди[3] вә гадыны да ирс апаранларын сырасында гәрар вериб, она әввәлдән өз малына мүстәгил шәкилдә малик олмаг вә хәрҹ етмәк һүгугуну верди. Бу елә бир ганун иди ки, Авропа өлкәләриндә ики әср бундан әввәл тәһәггүг тапмышдыр.
Заһирдә гадынын ирсинин кишијә нисбәт ики дәфә аз олмасына бахмајараг әҝәр диггәт олунса гадынын ирсинин кишинин пајындан ики дәфә артыг олдуғу ашкарланыр. Бу Ислам дининин гадынларын һүгугларынын мүдафиәсинин нәтиҹәсидир.
Кишинин өһдәсинә гојулмуш вәзифәләр сәбәб олур ки, әмәлдә онларын ҝәлирләринин јарысы гадынлара хәрҹ олунсун. Киши өз һәјат јолдашыны еһтијаҹы олдуғу гәдәр доландырмалы, ону мәскән, палтар, јемәк вә саир лазым олан шејләрлә тәмин етмәлидир. Бундан әлавә, өзүнүн вә өвладларынын да хәрҹләрини өдәмәлидир. Һәтта әҝәр гадынын шәни тәләб етсә ки, онун үчүн хидмәтчи тутулсун, гадынын өзүнүн бу ишә имканы олдуғу һалда хәрҹи кишинин өһдәсиндәдир.[4]
Бу изаһла мәлум олур ки, гадынын ирс пајынын чох олмасы буну тәләб едир ки, киши илә гадынын сәрвәтләри бәрабәр сәвијјәдә олмалыдыр, һалбуки бу арада әҝәр етираз олса гадын тәрәфиндән јох, әксинә, киши тәрәфиндән олмалыдыр.[5]
Бунун гаршысында кишинин өһдәсиндә олан бүтүн вәзифәләриндә гадынын һеч бир хәрҹ етмәјә мәсулијјәти јохдур. О ҹүмләдән, палтар, јемәк вә саир .... кими ишләрин һеч бириндә гадынын өһдәсиндә һеч бир вәзифә јохдур. Она ҝөрә дә әмәлдә мал вә сәрвәтдә гадынын пајы кишинин пајындан чохдур.Тәфсир Нүмунә китабында бу һагда ајдын бир нүмунә гејд олунмушдур ки, ону бу бәһсдә ачмаг мәсәләјә даһа јахшы ајдынлыг верәр. О да будур ки, әҝәр дүнја сәрвәтләринин ҹәми 30 милјард манатдырса вә ирс кими гадынларла (гадын вә гызларла) кишиләр арасында бөлүнмәли олса, бу мигдардан 20 милјард манат кишиләрә, 10 милјард манат исә гадынлара дүшәр. Гадынлар адәт үзрә аилә һәјаты гурур вә онларын хәрҹи кишиләрин өһдәсиндә олур. Бу ҹәһәтдән, гадынлар өз он милјардыны өзүндә сәрмајә кими сахлајыб, кишинин 20 милјардына шәрик олурлар. Чүнки, кишинин пајы һәјат јолдашынын вә өвладларынын хәрҹинә сәрф олунур. Бәс белә олан һалда кишин пајындан он милјард манат гадына вә өвладларынын хәрҹинә сәрф олунур. Бу он милјарды гадынын әввәлдән олан он милјардына әлавә етдикдә әслиндә бирликдә гадынын пајы ијирми милјард маната чатыр.[6]
Бүтүн бу мәтләбләри нәзәрә алараг гадынын ирс пајынын кишинин пајынынын јарысы гәдәр олмасынын сәбәбләрини үч гисмдә ачыгламаг олар:
а) Меһријјә; Ниҝаһ заманы кишинин өһдәсинә дүшән вәзифәләрдән бири гадынын меһријјәсидир. Гадын һәр заман истәсә киши онун меһријјәсини онун ихтијарында гојмалыдыр. Белә олмаса гадынын кишинин гаршысында һеч бир вәзифәси јохдур вә өзүнү кишинин ихтијарында гојмаја да биләр. Демәли јашајышын илк ҝүнүндән киши шәри ҹәһәтдән гадынын меһријјәсини өһдәсинә алыр вә Әһли-Бејтин (әлејһимуссалам) сөзләриндә гадынын ирсинин аз олмасынын сәбәбләриндән биринин һәмин мәсәлә илә бағлы олмасына ишарә олунмушдур.[7]
б) Нәфәгә; Аилә һәјатында киши, өз хәрҹләриндән әлавә һәјат јолдашынын вә өвладларынын да аиләдә лазым олан хәрҹләрини өһдәсинә алмалыдыр. Ҝејим, јемәк вә диҝәр хәрҹләрин өдәнилмәси кишинин өһдәсиндәдир. Гадынын һәтта, чохлу сәрвәти дә олса, бүтүн бу хәрҹләрин гаршысында өзүнә вә өвладларына хәрҹ етмәкдә һеч бир вәзифәси јохдур. Бәлкә дә әҝәр истәсә евдә ҝөрдүјү ади ишләр мүгабилиндә о ҹүмләдән, ушаға сүд вермәк, јемәк һазырламаг вә саир ишләрдә кишидән музд да тәләб едә биләр.
д) Кишинин хүсуси вәзифәләри; Кишинин өһдәсиндә ағыр мәсулијјәтләр вә вәзифәләр вар ки, гадынлар ондан азаддырлар. Мәсәлән, Аллаһ јолунда ҹиһад, бу јолда хәрҹләр вә саир гејд етмәк олар. Неҹә ки, Гуран ајәләриндә Аллаһ јолунда дөвләтлә ҹиһад ҹанла ҹиһаддан мүгәддәмдир. Киши ҹиһад јолунда олан бүтүн хәрҹләри өзү өдәмәлидир.[8] Һәмчинин, јахын гоһумларын ҹинајәтләринин хәрҹи вә ган баһасы оларса киши она да шәрикдир. Һалбуки гадын бүтүн бунлардан азаддыр.
Диггәт олунса мәлум олур ки, гадынын зәрәринә вә кишинин хејиринә вә ја әксинә кишинин зәрәринә вә гадынын хејиринә ганун тәтбиг олунмасында, Ислам нә кишини тәрәфиндә дајаныр вә нә дә гадынын, бәлкә дә, Ислам дининин әсас һәдәфи инсанларын, истәр киши вә истәрсә дә гадын олсун, Ислам ганунлары васитәси илә әсл сәадәтә чатмаларыдыр.[9] Һәр һалда, Ислам кишинин вазифәсини, мәсулијјәтләрини вә игтисади вәзијјәтини нәзәр алмагла мүхтәлиф сәрвәтләрин, о ҹүмләдән, ирсин бөлүнмәсиндә һөкм вермишдир вә бу гисмәтдә һеч бир ајры-сечкилик ола билмәз. Диҝәр тәрфдән, Исламда гадын вә киши һаггында олан ганунлар топлусу тәләб едир ки, киши вә гадынын һәр бириси һаггында бәзи мәсәләләрдә, о ҹүмләдән, ирс мөвзусунда хүсуси ганунлар гојулсун вә бу да һеч вахт Исламын мәдәни ганунларынын зәиф вә ирадлы олмасына дәлил ола билмәз. Сонда белә бир суал гаршыја чыха биләр ки, әҝәр гадынын хәрҹлыри кишинин өһдәсиндәдирсә, онда гадынын сәрвәт топламасына нә еһтијаҹ вар?
Ҹавабында демәк олар ки, гадынын меһријјәси вә ирс пајы онун бир нөв ҝәләҹәк сәрмајәси сајылыр ки, әҝәр өз һәјат јолдашындан ајрылса вә ја һәјат јолдашы дүнјасыны дәјишсә, онунла јашајышыны бир мүддәт азад вә әминијјәтлә тәмин едә билсин.[10]
Амма гадынын јашајыш харҹларинин кишинин өһдәсиндә олмасынын сәбәбләриндән бири будур ки, гадын һеч бир гәм-гүссә чәкмәдән өвлад тәрбијәси илә мәшғул олсун вә ҹәмијјәтә сағлам өвладлар тәһвил версин. Бунунла да аиләнин нуру вә әсли сајылан арамчылыг вә һәрарәти горуја билсинләр.
Сонда әзиз охуҹуларын диггәтинә чатдырырыг ки, Ислам нөгтеји-нәзәриндән әҝәр һансыса гызын, ја гадынын даһа чох һимајәт олунмасына еһтијаҹ варса вә бу зәруридирсә, бу һалда хүсуси ганунла онлардан игтисади ҹәһәтдән хүсуси һимајәт етмәк лазымдыр. Бу мәнада ки, әҝәр ата гызынын даһа чох һимајәт олунмасыны зәрури сајарса өз һәјаты дөврүндә мал-дөвләтинин бир һиссәсини она һәдијјә едә биләр, јахуд мал-дөвләтинин үчдә бир һиссәсиндән өз гызы үчүн ирс кими хүсуси сәрвәт вәсијјәт едә биләр.
[1] Һүрр Амули, Вәсаил-шијә, ҹ.26; сәһ.93, Алул-бејт; Шејх Туси, Тәһзибул-әһкам, ҹ.9; сәһ.174,275; нашир Дарул-кутубул-исламијјәт; Әл-Кафи, ҹ.7; сәһ.85
[2] Шејх Сәдуг, Иләлуш-шәраје, ҹ.2; сәһ.57, нашир, Дарул-кутубул-Исламијјәт.
[3] Әбул-Фәтһ Рази, Тәфсир Рөвзу-ҹинан, ҹ.10; сәһ.57, Гүдис Рәзәви адына тәһгигат мүәссиссәси чапы.
[4] Мәрјәм Савәҹи, Исламда вә аиләдә гадынын һүгуглары, сәһ.113; икинҹи чап, нашир Мүҹәррәд, 1371-ҹи шәмси или.
[5] Мәһәммәд Һүсејн Фәзлуллаһ, Ислам һүгугунда гадынын ролу вә мәгамы, Әбдулһади Фәгиһзадәнин тәрҹүмәси, нашир Дадҝөстәр, сәһ.23.
[6] Мәкарим Ширази, Насир, Тәфсир Нүмунә, ҹ.3; сәһ.288, нашир, Дарул-кутубул-исламијјәт.
[7] Мәһәммәд ибн Рза, Әл-Гумми Мәшһәди, Кәнзул-дәгаиг, ҹ.3; сәһ.343; Мәдәнијјәт назирлијинин чапы.
[8] Гази Тәбатәбаи, Гадынын әриндән ирс апармасы һаггында тәһгиг, нашир Миһән, сәһ.143, 1353-ҹү шәмси или.
[9] Мүтәһһәри Муртәза, Исламда һөкумәтиндә гадынын һүгугу, сәһ.253; нашир, Фәрһән Ислами, биринҹи чап, 1353-ҹү шәмси или.
[10] Талигани Сејјид Мәһуд, Гуранын нурундан, ҹ.6; сәһ.90, нашир Теһран, Ширкәт саһами интишарат.