Ətraflı axtarış
Baxanların
6164
İnternetə qoyma tarixi: 2010/11/10
Sualın xülasəsi
Məntiq baxımından maliki məzhəbində olduğum halda qiyamətdə nicat tapmağımın ehtimalı daha artıq deyildirmi? Çünki mən Əli (əleyhis-salam)-ı sevməkdən əlavə, sair səhabələri də sevirəm, bu halda hər qrup nicat əhli olsa, mən də nicat əhli olacağam.
Sual
Məntiq baxımından maliki məzhəbində olduğum halda qiyamətdə nicat tapmağımın ehtimalı daha artıq deyildirmi? Çünki mən Əli (əleyhis-salam)-ı sevməkdən əlavə, sair səhabələri də sevirəm, bu halda hər qrup nicat əhli olsa, mən də nicat əhli olacağam.
Qısa cavab

Məntiq elmi baxımından danılmaz bir məsələdir ki, nicat və səadətə səbəb olan ehtimallara əməl etmək xəta və azğınlıq əmsalını azaldır. Bu prinsip təkcə məntiqdə deyil, həm də fiqhi bəhslərdə özünəməxsus yerə malikdir. O cümlədən “əsalətul-ehtiyat” (ehtiyatın ilkinliyi) prinsipini qeyd etmək olar. Yəni iki iş arasında tərəddüddə qaldığımız zaman ehtiyatı əsas götürməliyik. Əgər mümkün olsa, hər iki tərəfə əməl etməli, bundan qeyri hallarda isə gerçəkliyə daha yaxın olan surəti (versiyanı) seçməliyik. Misal üçün, bir şəxs cümə günü zöhr zamanı günorta namazının, yoxsa cümə namazının vacib olmasında şəkk edərsə, Allahın əmrinə əməl etməyə dair xatircəmlik əldə etmək üçün hər ikisini əncam verir.

Bu o zaman mümkündür ki, ehtimal verilən və aralarında tərəddüddə olunan işlər bir-biri ilə ziddiyyətli, təzadlı olmasın. Əks halda, onların hər ikisinə əməl etmək əqli cəhətdən qeyri-mümkün olacaqdır. Misal üçün, bir nəfər deyir ki, “hal-hazırda həm gecədir, həm də gündüz”, yaxud “həm işıqlıqdır, həm də qaranlıq”. Çünki, gecənin və qaranlığın gerçəkliyi aydınlığın və gündüzün gerçəkliyi ilə tamamilə ziddir və qaranlıq işığın olmamasıdır. Aydındır ki, bir şeyin vahid anda həm mövcud olması, həm də olmaması mümkün deyildir.

Sualın fərz olunduğu halda da demək lazımdır ki, Əli (əleyhis-salam)-a məhəbbət bəsləmək sair səhabələrə məhəbbətlə zidd olmasa da, Əli (əleyhis-salam)-la onun müxaliflərinə – hətta səhabə olsalar da belə – eyni zamanda və qəlbən məhəbbət bəsləmək və onların hamısını eyni səviyyədə sevmək necə mümkün ola bilər?! Məgər bir-birinə zidd olan iki ideya və təfəkkürü eyni zamanda qəbul edib sevmək mümkündürmü?!

Ətreaflı cavab

Qəti məntiqi qanunlara əsasən, insanın nicata çatmasını mümkün edən şeylərə eyni zamanda əməl etmək ehtimal verilən zərərlərin dəf olunub aradan qaldırılması ilə nəticələnəcəkdir. Misal üçün, bir şəxs cümə günü günorta zamanı cümə namazınınmı, yoxsa zöhr namazının vacib olmasını bilmir. Belə olan halda Allahın vacib etdiyi qəti hökmə və onun nicatına səbəb olan şeylərə əməl etmək üçün hər ikisini yerinə yetirir: həm zöhr namazını qılır, həm də cümə namazını.

Bu məntiqi əməl fiqhi əsaslarda “əsalətul-ehtiyat” adlı bir prinsipdir. [1] Bu prinsip gerçək ilahi hökmün tələbinə əməl etməməkdən irəli gələn ehtimali zərəri dəf etmək üçündür.

Bu o yerlərdə mümkündür ki, nəzərdə tutulan iki məsələnin arasında zatən ziddiyyət və təzad olmasın; yaxud biri ümumi və ya xüsusi şəkildə digərinin ziddi olmasın.

Amma əgər belə olarsa, yəni iki mətləbin arasında həqiqi mənada təzad və ziddiyyət olarsa, onların bir yerdə cəm edilməsi qeyri-mümkün olacaqdır. Çünki hər birinin vücudu digərinin vücudunu inkar edir. Misal üçün, bir şəxs cihadın vacibliyini bilir, amma elə bir şəraitdə qərarlaşmış olur ki, siyasi şantajların və zəhərli təbliğatların nəticəsində haqq cəbhəsini ayırd edib seçə bilmir. Belə bir şəxs cihadın qəti hökmünə əməl edərək günün bir hissəsində “a” cəbhəsində döyüşərək “b” cəbhəsindən bir dəstə adamı öldürə bilər, amma günün digər yarısında bunun əksinə əməl edə bilməz. Çünki yuxarıdakı fərz əsasında onun haqq cəbhəsində vuruşmasına baxmayaraq, haqq cəbhəsi ilə müxalifəti və batil amilləri ilə yanaşı olması da qətidir.

Yuxarıdakı sualın cavabında deyirik: Sizin maliki və ələvi fiqhi barəsindəki təsəvvürünüz nədir?! Əgər elmlərin fiqhi barəsindəki təsəvvürünüz imam Malik ibni Ənəsin etiqadlı olduğu şeylərdirsə, cavab bir cürdür, bundan başqa hallarda isə tamamilə başqa cürdür.

O (İmam Malik) sair şiələr kimi Əli (əleyhis-salam)-ı “möminlərin əmiri və müsəlmanların imamı” ünvanı ilə qəbul edir. Hətta ona mənsub edilən şerdə deyib ki, “Ali-Əli (Əli övladları) Allahın şiələridir.” [2] O, “və mən yutiillah” (“Nisa”, 69) ayəsinin təfsirində yazır: “(Bu ayədə deyilən) şəhidlər Əli (ibni Əbitalib), Cəfər (Təyyar), Həmzə (Peyğəmbərin əmisi), Həsən və Hüseyn (əleyhimussalam)-dır. Çünki onlar şəhidlərin sərvəri və ağalarıdırlar.” [3]

Malik ibni Ənəs təkcə Əli (əleyhis-salam)-a məhəbbət bəsləmirdi; o, Əlinin ailəsini də Allahın yer üzündəki insanlar arasından seçdiyi şəxslər hesab edirdi. Buna görə də İmam Sadiq (əleyhis-salam) barəsində demişdir: “Mənim gözlərim zöhd, ibadət və təqvada Cəfər ibni Məhəmməd (əleyhis-salam)-dan da fəziləti bir şəxs görməmişdir.” [4]

İmam Malik ibni Ənəsin özü imam Əli (əleyhis-salam)-ı tərifləməkdən əlavə, onun düşmənləri ilə düşməndir və onu sevənləri də sevir. Hətta o həzrətin fiqhi üslublarının əksinə ictihad edənləri məzəmmət edir. Buna görə də o, Əbu Hənifənin barəsində deyir: “İslam dünyasında müsəlmanların halına Əbu Hənifə qədər zərərli olan bir şəxs dünyaya gəlməmişdir!” [5]

İmam Malikin sözlərinə diqqət yetirməklə deməliyik ki, onun fiqhi əsas etibarı ilə Əli (əleyhis-salam)-a düşmənçiliklə müxalifdir. Digər tərəfdən də, bəhsin əvvəlində qeyd etdik ki, bir-biri ilə uyğun və eyni səviyyədə olan şeyləri bir-birinə qovuşdurmaq (hər ikisini cəm etmək) xəta ehtimalını azaldır və gerçəkliyə çatmaq ehtimalını artırır.

Amma əgər nəzərdə tutulan işlər məntiqi cəhətdən zidd olan şeylərdəndirsə, nəinki insanın hidayətinə səbəb olmur, hətta o iki şeyin arasında uyğunluq yaratmaq da qeyri-mümkündür.

Bu ziddiyyətin (paradoksun) daha artıq aydın olması üçün bir misal çəkirik. Bir-birinə zidd olan iki şeyi eyni zamanda qəbul etmək bir şəxsin “indi həm gündüzdür, həm də gecə” deməsinə oxşayır. Bu sözün nəticəsi bu olacaqdır ki, hasil olan şey nə gündüz olsun, nə də gecə. Çünki gündüzün gerçəkliyi gecənin gerçəkliyini inkar edir, başqa sözlə desək, gecə elə gündüzün olmamasıdır.

Sualın fərz olunduğu məsələ də həmin qəbildəndir: Əli (əleyhis-salam)-a məhəbbət səhabəyə məhəbbətlə ziddiyyətli olmasa da, [6] amma görəsən, Əli (əleyhis-salam)-la onun müxaliflərinə qarşı vahid anda qəlbən və eyni səviyyədə məhəbbət bəsləmək – hətta səhabə olsalar da belə – necə mümkün ola bilər?! Necə mümkün ola bilər ki, bir-birinə zidd olan iki ideya və təfəkkürü sevmiş olar?! Əli (əleyhis-salam)-ın israr edib onu izlədiyi gerçəklik müxaliflərinin izlədiyi şeylərdən tamamilə başqadır.

MƏNBƏLƏR:

1. “Rövzətul-vaizin”, Məhəmməd ibni Fəttal Nişapuri, vəfat tarixi: 508-ci h.q, “Mənşurati Rəzi” çapxanası, Qum

2. “Mənaqibu Ali Əbitalib”, İbni Şəhraşub, “Heydəriyyə” çapxanası, Nəcəf, 1956-cı miladi il

3. “Tarixu Bağdad ov Mədinətus-salam”, Əbu Bəkr Əhməd ibni Xətib Bağdadi, Mustafa Əbdul-Qadirin təhqiqi, Məhəmməd Əli Beyzunun nəşri, 1-ci çap, 1417-ci h.q ili

4. “Əl-mucəzu fi usulil-fiqh”, Şeyx Cəfər Sübhani, “İmam Sadiq (əleyhis-salam)” müəssisəsinin nəşri, 2-ci çap, 1420-ci h.q ili

 



[1] “Əl-mucəzu fi usulil-fiqh”, səh. 343

[2] “Rövzətul-vaizin”, səh. 187

[3] “Mənaqibu Ali Əbi Tatlib”, 2-ci cild, səh. 283

[4]   “Rövzətul-vaizin”, səh. 401

[5] “Tarixi Bağdad”, 13-cü cild, səh. 396

[6] Bax: Görünüş: “Səhabə şiə nəzərindən”, sual 841 (sayt 1072)

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Din vahiddir yoxsa çoxlu?
    6922 Təzə kəlam 2011/02/14
    Əgər dindən məqsəd, Allah tərəfindən nazil olub və peyğəmbərlər (ə) vasitəsi ilə camaata çatdırılan əqaid, əxlaq və qanunlar toplusu olarsa, bu halda din vahid bir şeydir və dinlərin fərqi zaman və məkanların tələbinə əsasən fərdi və tayfa xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq cüzi göstərişlərdə dəyişilir. Əgər dindən məqsəd, dünyadakı mövcud dinlər ...
  • Һәр бир мүсәлманын илк әввәлдә билмәли олдуғу етигады нәдир?
    7720 Qədim kəlam 2010/09/29
    Һәр бир инсан кәлмеји-шәһадәтини јәни, “Әшһәду ән ла илаһә илләллаһ вә әшһәду әннә Мәһәммәдән рәсулуллаһ” (шәһадәт верирәм ки, Аллаһдан башга танры јохдур вә Мәһәммәд Аллаһын елчисидир) – демәклә мүсәлман олур вә бүтүн Ислам ганунлары онун үчүн тәтбиг олунур. Бәдәни пак вә һимајәсиндә олан һәдди булуға чатмајан ...
  • İsmət məqamı ixtiyaridir, yoxsa icbari?
    6266 Din fəlsəfəsi 2012/01/18
    Peyğəmbərlərin və məsumların (əleyhimus-salam) ismət məqamına malik olmaları şiə məzhəbinin mühüm etiqadlarından biri hesab olunur. Siz onun ətraflı izahına baxmaq üçün həmin saytın bu suallarına müraciət edə bilərsiniz: sual 1738 (sayt 1885), sual 1740 (sayt 2139) və sual 3026 (sayt 4594)
  • Sair səma cisimlərində və kürələrdə canlı varlıqların olması barəsində İslamın nəzəri nədir?
    8786 Təfsir 2011/07/28
    Başqa göy cisimlərində və ya kəhkəşanlarda canlı və yaxud ağıllı varlıqların olub-olmaması bəşəriyyəti maraqlandıran suallardan biridir, lakin indiyə qədər onlara lazımi cavab tapmamışlar. Quranın bəzi ayələrində asimanda canlı varlıqların olmasına işarə edilir. O cümlədən:
  • Dindən qaçan şəxsi necə hidayət etmək olar?
    5773 Əməli əxlaq 2011/07/28
    Belə insanlara ən yaxşı yol göstərmə aşağıdakılardan ibarətdir:1. Ona başa salmaq və soruşmaq lazımdır ki, Allah-taalanın bizə bəxş etdiyi bu qədər nemətlər – başda insanın xilqəti olmaqla ...
  • Hal-hazırdakı və keçmişdəki mərcəyi-təqlidlərin baş yarmaq barəsindəki fətvalarını bəyan edin.
    8729 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/07/28
    İmam Hüseyn (əleyhis-salam)-a əzadarlıq məsum imamlar (əleyhimus-salam) və din rəhbərləri tərəfindən həmişə təkid edilmiş, bu mərasim tarix boyu davam etmişdir. Bəzi şəhərlərdə, məntəqələrdə və ölkələrdə İmam Hüseyn (əleyhis-salam)-a və onun vəfalı səhabələrinə əzadarlıq üslublarından biri də baş yarmaqdan ibarətdir. ...
  • Aya Şərab satılan ve verilen yerde işləməyin işkalı var?
    7916 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/04/17
    Sualda fiqhi hökmünüzü bilmək istədiyinizə görə, zəriridir ki, mərcəi təqlidlərin dərtərlərindən cavab alacağıq və qısa müddətdə sizə gondərəcəyik. Alınan cavablar belədir: Həzrəti Ayətullahul üzma Sistaninin dəftərxanası: O surətdəki siz özünüz şərab və digər haramlarda işləməyəsiniz və sırf halal qismətdə işləyinizin manei yoxdur.
  • Uxdud səhabələri kim idi?
    7491 Təfsir 2012/03/14
    “Uxdud” böyük çala, yaxud xəndək mənasınadır. Bu ayədə odla doldurulan böyük çala nəzərdə tutulur ki, mömin şəxsləri oraya salıb yandırmış və ağır işgəncə ilə qətlə yetirmişlər. Bu hadisənin nə zaman baş verməsi, hansı qövmə aid olması, eləcə də bunun xüsusi və konkret bir hadisə, yoxsa ...
  • Teyyul- ərz nədir?
    13940 Nəzəri irfan 2011/06/19
    Teyyul ərzin həqiqəti barəsində bir çox nəzəriyyələr verilmişdir ki, onlardan biri İbni ərəbinin "edam və yaratmaq (və ya hazır etmək) nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə əsasında, şəxs özünü ilk yaranış yerindən "edam" və istədiyi yerdə "icad" hazır edir. Başqa bir nəzəriyyəyə görə Təyyul- ərz bədənin ən tez bir zamanda köçürülməsidir ...
  • Allahın vücudunun sonsuz olması digər varlıqların mövcudluğu ilə ziddiyyətli deyildirmi?
    8065 İslam fəlsəfəsi 2012/06/23
    Allah-taalanın sonsuz olmasının mənası budur ki, Onun müqəddəs zatı hər bir cəhətdən sonsuzdur, bütün sonlara malikdir, fərz olunan hər bir cəhətdə qeyri-məhduddur. Elə bir yer yoxdur ki, Allah orada hazır olmasın. Elə bir zaman yoxdur ki, onda mövcud olmasın, elə bir kamal yoxdur ki, Allah ona malik ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164708 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163839 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119771 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113724 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110649 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94083 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54853 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54200 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46175 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45785 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...