Ətraflı axtarış
Baxanların
6094
İnternetə qoyma tarixi: 2012/04/10
Sualın xülasəsi
Şəxsi (xüsusi) və növi (ümumi) məhdəviyyət dedikdə məqsəd nədir?
Sual
Şəxsi (xüsusi) və növi (ümumi) məhdəviyyət dedikdə məqsəd nədir?
Qısa cavab

“Növi məhdəviyyət”ə etiqad “imam Məhdi” (əleyhis-salam) adlı xüsusi bir şəxsin olmadığına inanan və məhdəviyyət məsələsini hər bir əsrdə kamil insanda qərarlaşan bir məqam hesab edən etiqaddır. Bu etiqada görə o şəxs bəşər övladlarından hər biri ola bilər. Bunun müqabilində “şəxsi məhdəviyyət” termini də bu mənayadır ki, vədəsi verilən Məhdi yalnız konkret və müəyyən bir şəxsdən – on ikinci imamdan ibarətdir, sair insanlardan heç biri belə bir məqama malik deyildir.

Sözlərindən növi məhdəviyyətə etiqad bəsləməsi sezilən və belə sözlərinə istinad edilən ariflərdən çoxu da eyni halda on ikinci İmamın “Məhdi” olmasına inanmışlar.

Bu məsələ barəsində əlavə izah və təhlil üçün ətraflı cavaba müraciət edin.

Ətreaflı cavab

Şəxsi və növi məhdəviyyət barəsində müxtəlif nəzəriyyələr

Növi məhdəviyyət xüsusi və konkret şəkildə “imam Məhdi” (əleyhis-salam)  adlı bir şəxsin olmadığına inananların etiqadıdır. Onlar “vədəsi verilən Məhdi” ünvanı ilə on ikinci imamın şəxsən özünü inkar etməklə, məhdəviyyəti hər bir əsrdə kamil insanın vasitəsi ilə və hər bir bəşər övladından ola bilməsi mümkün olan bir məqam hesab edirlər.

Bunun müqabilində şəxsi məhdəviyyət termini xüsusi şəkildə bu nəzəriyyələrdən ibarətdir: vədəsi verilən Məhdi yalnız xüsusi və konkret şəxsə həsr olunur. Şiələrin etiqadına əsasən o, on ikinci imamdan ibarətdir, ondan başqa insanlardan heç biri belə məqama malik deyildir.

Birinci nəzəriyyə əhli-sünnətin və bəzi sufilərin etiqadı ünvanı ilə irəli çəkilir. Lakin onların sözlərini hərtərəfli şəkildə araşdırmaq lazımdır. Çox hallarda başqa yerlərdə şəxsi məhdəviyyətə də etiqad və iqrar etmələri mümkündür. Belə olan halda üçüncü bir nəzəriyyə əmələ gətir. Həqiqətdə ariflərdən bir çoxunun (o cümlədən Mövləvi və s.nin) sözü olan bu etiqad növi məhdəviyyəti qəbul etməklə eyni zamanda, mütləq (qeydsiz-şərtsiz) bir imam ünvanı ilə on ikinci imamın şəxsi məhdəviyyətinə də etiqaddır. Yəni onlar kamil arifləri də tuli məqamda və ikinci dərəcəli diri imam Hadi (hidayət edən) və Məhdi (hidayət olunan) imam hesab edirlər.

Bu zaman üçüncü nəzəriyyə ilə yalnız zahirdə fərqli olan dördüncü bir nəzəriyyəni də qeyd etmək olar. O da hər bir əsrdə on ikinci imamın və mütləq Məhdinin güzgüsü hesab olunan kamil bir arifin olduğuna inanmaqla eyni zamanda, şəxsi məhdəviyyətə də inanmaqdan ibarətdir – onlara Məhdi adı, yaxud “diri imam” aid edilməsə belə. Mövləvi kimi şəxslər tərəfindən irəli sürülən bu əqidənin əvvəlki nəzəriyyələrlə fərqi Məhdi və ya imam kəlməsinin kamil və vasil ariflərə aid edilməsidir. Belə ki, onların arasında bəhsin əsil qoyuluşunda sözdə və termində ixtilafdan başqa əməldə əsaslı fərq görünmür. Bu nəzəriyyəni bir çox şiə alimlərinin sözlərindən də əldə etmək olar.

Rəvayətlərdə ümumi mənaya olan məhdəviyyət

Bir çox rəvayətlərdə “Məhdi” ümumi şəkildə bəyan olunur. O cümlədən, imamların xüsusi səhabələri “Məhdiyyun” (Məhdilər) kimi adlandırılmışlar.[1]

Bəzi rəvayətlərdə Məhdini şəkkə salan bir ünvanla qeyd edirlər: اَلْمَهْدِيُّ مَنْ هُدِيَ yəni, “hər kəs Pərvərdigarın hidayətindən hər hansı dərəcədə bəhrələnmiş olsa, onu Məhdi adlandırmaq olar.”[2]

Bəzi rəvayətlərdə on ikinci imamdan başqa digər məhdilərə də işarə olunur. Onlardan bəzilərini qeyd edirik:

Əbu Bəsir imam Sadiq (əleyhis-salam)-a dedi: “Mən atanızın “Qaimdən sonra on iki Məhdi olacaqdır!” deyə buyurduğunu eşitmişəm.” Həzrət buyurdu: “Bəli, düz buyurmuşdur! On iki Məhdi; nəinki on iki imam. Onlar bizim şiələrimizdən olan bir dəstədir ki, camaatı bizim vilayətimizə və haqqımızı tanımağa dəvət edəcəklər.”[3]

Başqa rəvayətdə Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-dən belə nəql olunur: “Ya Əli! Məndən sonra on iki imam, onlardan sonra da on iki Məhdi gələcəkdir. Ey Əli! Sən on iki imamın birincisisən.”[4]

Deməli, Məhdi termininin həm məsum imamlara, həm də xüsusi şiələrə aid edilməsi əvvəlcədən şiə rəvayətlərində olmuşdur.

Növi məhdəviyyətə inananların tədqiqi

Qeyd olunduğu kimi, bəzən sözlərindən növi məhdəviyyətə inandıqları başa düşülən adamlardan bəziləri on ikinci imamın konkret şəkildə və şəxsən vədəsi verilən Məhdi olması ilə əlaqədar (xüsusi və) şəxsi məhdəviyyətə də etiqadlı olmuşlar. Bununla eyni zamanda, təsəvvür edildiyinin əksinə olaraq onlar növi məhədəviyyət əqidəsini şəxsi məhdəviyyətlə müxalifət kimi icad etməmişlər. Məsələn, Mövləvinin sözlərinə əsas etibarı ilə növi məhdəviyyət nəzəriyyəsi kimi istinad edirlər. O, “Məsnəvi” kitabında növi məhdəviyyətə; yəni hər bir zamanda və hər bir irqdən və tayfadan ola bilən diri imamın, yaxud kamil arifin hazır olduğuna inanır, digər tərəfdən, “Divani şəms” kitabında və bir çox başqa yerlərdə imamların adını bir-bir zikr etdikdən sonra on ikinci imamı “vədəsi verilən Məhdi” ünvanı ilə təqdim edir. Həmin mətləbin oxşarını İbni Ərəbinin kitablarında da görmək olar.[5]

Həmin məsələnin oxşarı irfan elmində və ariflərin arasında məhdəviyyət bəhsləri ilə əlaqədar irəli çəkilən xüsusi və ümumi imamət və vilayət məsələsində də mövcuddur. Nəzəri irfanda vilayət bəhsində olan bu iki nəzəriyyəni (xüsusi və ümumi vilayət və ya imamət) bir-biri ilə təzadlı hesab etmək olmaz. Ümumi vilayətə inananları xüsusi vilayəti inkar edənlər; və ya əksinə hesab etmək olmaz. Bizim nəzərimizə görə, ümumi vilayətə və ümumi məhdəviyyətə etiqad nəinki xüsusi vilayəti və şəxsi məhdəviyyəti inkar edir, üstəlik onları dəstəkləyir və onunla əlaqədar maariflərin daha yaxşı düşünülməsinə səbəb olur.

 


[1]

السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا شِيعَةَ اللَّهِ وَ شِيعَةَ رَسُولِهِ وَ شِيعَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا طَاهِرُونَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا مَهْدِيُّونَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَبْرَار

“Salam olsun sizə, ey Allah şiələri, Rəsulunun şiələri; ey Əmirə-mö’minin Əlinin, Həsənin, Hüseynin (əleyhimus-salam) şiələri! Salam olsun sizə, ey pak insanlar! Salam olsun sizə, ey məhdiyyun (hidayət olunanlar)! Salam olsun sizə, ey yaxşı insanlar!” Əllamə Məclisi, "Biharul-ənvar", 98-ci cild, səh. 330, “Vəfa” müəssisəsi, Beyrut

[2] Kuleyni, “Kafi”, 3-cü cild, səh. 310, "Darul-kutubil-islamiyyə"

[3] "Biharul-ənvar", 53-cü cild, səh. 115 və 145, “Vəfa” müəssisəsi; “Kəmalud-din”, 2-ci cild, səh. 358, "Darul-kutubil-islamiyyə":

قُلْتُ لِلصَّادِقِ ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ سَمِعْتُ مِنْ أَبِيكَ أَنَّهُ قَالَ يَكُونُ بَعْدَ الْقَائِمِ ع اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً فَقَالَ قَدْ قَالَ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً وَ لَمْ يَقُلْ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ لَكِنَّهُمْ قَوْمٌ مِنْ شِيعَتِنَا يَدْعُونَ النَّاسَ إِلَى مُوَالَاتِنَا وَ مَعْرِفَةِ حَقِّنَا

[4] “Biharul-ənvar", 36-cı cild, səh. 269, 53-cü cild, səh. 147; “Əssiratul-mustəqim”, 2-ci cild, səh. 152; “Qeybət”, Şeyx Tusi, səh. 150:

فَأَمْلَى رَسُولُ اللَّهِ ص وَصِيَّتَهُ حَتَّى انْتَهَى إِلَى هَذَا الْمَوْضِعِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّهُ سَيَكُونُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ مِنْ بَعْدِهِمْ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً فَأَنْتَ يَا عَلِيُّ أَوَّلُ الِاثْنَيْ عَشَرَ الْإِمَام

[5] O, “Fütuhatu Məkkiyyə” kitabında yazır:

اِنَّ أَسْعَدَ النَّاسِ بِالْمَهْدِيِّ أَهْلُ الْكُوفَةِ

“Camaata arasında Məhdi olmaq üçün ən səadətlilər Kufə əhlidir.” İbni Ərəbi, Muhyiddin, “Fütuhatu Məkkiyyə”, 2-ci cild, səh. 443, “Darus-sadir”, Beyrut. Bu sözlər şəxsi məhdəviyyətə də dəlalət edir.

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • “Yüsif” və “Məryəm” surələrində hansı peyğəmbər “siddiq” ləqəbi ilə adlandırılmışdır?
    5244 Təfsir 2012/03/14
    Quranda adı gələn peyğəmbərlərdən yalnız həzrət İbrahim və İdris (əleyhiməs-salam) “Siddiq” adlandırılmışdır. Əlbəttə, Məryəm (əleyha salam) da “Siddiqə” ləqəbi almışdır. Amma Siddiqin mənası təkcə bu şəxslərə həsr olunmur. Həm Əhli-beyt, həm də əhli-sünnət tərəfindən nəql olunur ki, Əmirəl-möminin Əli (əleyhis-salam)-ın ləqəblərindən biri “Siddiqi Əkbər”dir (ən böyük doğruçu). ...
  • Nə üçün ideanın bəzi cisimlərini kənar etmək olmaz?
    5312 Təzə kəlam 2011/05/30
    İdeanın lüğətdə mənası, əqidə tanımaq deməkdir. Amma əqidənin özünə və düşüncə tərzinə də deyilir. Amma termində bəzi vaxtlar ümumi olaraq əməl və nəzəriyyə düşüncələrinə şamil olmasında istifadə olunur və bəzi yerlərdə isə xüsusi olaraq dünya görüşü qarşısında istifadə olunur. İkinci surətdə, ideya silsiləvari bir nəzəriyyəyə şamil olur ki, ...
  • Üveys Qərəninin həyat və şəxsiyyətini bəyan edin: Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in müharibədə dişi sındıqdan sonra onun öz dişinin sındırması düzdürmü?
    11867 تاريخ بزرگان 2012/04/19
    Məşhur zahidlərdən və tabeinlərin böyük şəxsiyyətlərindən olan Üveys ibni Amir Muradi Qərəninin (künyəsi Əbu Əmrdir) zahidliyi, təqvası və gözəl əxlaqı dillər əzbəri idi. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in dövründə ona iman gətirmiş, lakin o həzrəti ziyarət edə bilməmişdi. Anasının əmrinə itaət edərək Mədinəyə gəlmiş, amma Peyğəmbər (səlləllahu ...
  • Qiymətli daş- qaşlı üzüyün hansı fayda və savabı vardır?
    15298 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/05/19
    Əqiq, firuzə, yaqut və ... üzüklərdən istifadə etmək, o halda ki, üzük qızıl olmasın kişilər üçün eybi yoxdur bəlkə rəvayətlərdə olduğu kimi savabı vardır və namazın savab və fəziulətinin daha çox olmasına belə səbəb olur ...
  • Nə üçün bildirçinin yeyilməsi halaldır?
    8000 پرندگان 2012/05/19
    Şahin kimi yırtıcı olan və caynaqlara sahib quşalar və həmçinin uçan zaman qanadlarını düz tutmaq hərəkət edirtməkdən az olan hər quşun əti haramdır. Həmçinin bütün növ qarğalar, hətta sağsağan ətinin yeyilməsi ehtiyate vacibə əsasən haramdır. Amma qanadlarının hərəkəti düz saxlamasından çox olan hər bir quşun ...
  • Dinlə elm arasında necə uyğunluq yaratmaq olar?
    6124 Din fəlsəfəsi 2011/06/27
    Din və elmi iki zidd yol hesab edənlər ilahi dinləri, xüsusilə aydın İslam dinini düzgün tanımamışlar. Bundan əlavə diqqət etməmişlər ki, dinin təsir dairəsi elm və texnologiyanın təsir dairəsindən tam surətdə fərqlidir və təsir dairələrinin fərqliliyi, ziddiyət anlamına gəlmir. Din üç hissədə: İnsanın özü ilə əlaqəsi, insanın başqaları ilə rabitəsi ...
  • Qüsl edə bilməyən vaxt, nə etmək lazımdır?
    6095 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/05
    Sizin vəzifəniz, cənabət qüslünün əvəzinə təyəmmüm etməkdir. Yəni cənabət qüslünün əvəzinə təyəmmüm edirsiz və sübh namazını qılırsız. Sonrakı namazlar üçün qüsl edirsiniz. İzah etməliyik ki, bu məsələ sübh namazına məxsus deyil, əksinə digər vaxtlarda da belədir. Yəni əgər bir nəfər cənabətli olsa və ...
  • İmam Zamanını (əc) zühuru göydən gələn uca bir səsəmi bağlıdır? Ondan əvvəl zühur olacaqmı?
    5237 نشانه های ظهور 2015/06/29
    İmam Zamanın (əc) qəti zühur əlamətlərindən biri Qədr gecəsi bütün göy aləmini uca bir səsin bürüməsidir. Rəvayətlərə görə bu səs “seyhə” və ya “səs” adlanır və mübarək ramazan ayının 23-cü Qədr gecəsi və cümə axşamı ilə üst-üstə düşür.[1] Bütün dünya əhli öz qulaqları ilə ...
  • Kişilər üçün sırğadan istifadə etmək caizdirmi?
    10689 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/11/24
    Kişilərin bəzək əşyalarından istifadəsinin caiz olmasında islamın ümumi və külli qanunu iki şeydən ibarətdir:1. Qızıl növündən olmasın; Çünki qızıldan hazırlanan bəzək əşyasından istifadə etmək kişi üçün hər bir halda  – istər zinət üçün olsun, istərsə də olmasın, haramdır.
  • Din olmadan mənəviyyata çatmaq olarmı?
    7103 Nəzəri əxlaq 2011/11/24
    Son zamanlarda irəli çəkilən “yeni mənəviyyat” bizim bir müsəlman ünvanı ilə zehnimizdə təsvir olunan mənəviyyatla tamamilə fərqlidir. Bizim nəzərimizdə mənəviyyatın dinlə qırılmaz əlaqəsi vardır. Dini mənəviyyat maddi aləmin fövqündə olan həqiqətlərdən söhbət açan maarifə və dini göstərmələrin məcmusuna əməl etmək əsasında hasil olur. İnsan o həqiqətlərin əsasında ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    160369 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    146567 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    115651 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    106865 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    89247 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    88517 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    52172 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    41688 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    40880 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    40532 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...