1-                   Ҝөндәрилмиш дин илаһи елчиләрин сајы гәдәрдир.

2-                   Ҝөндәрилмиш дин бәшәријјәтин илаһи фәрман вә ҝөстәришләрә еһтијаҹлы олмасыны ҝөстәрир.

3-                   Ҝөндәрилмиш динин танынмасы јолу мөтәбәр нәглдир. Әҝәр әгли јолла бир шеј әлдә едиләрсә вә бу мәсәлә нәгли јолун дәлилләринә охшар оларса, ону да гәбул етмәк олар. Белә дәлили, әслиндә нәгли дәлилин мүгәддимәси кими һесаб етмәк олар.

4-                   Ҝөндәрилмиш динин пејғамы, пејғәмбәрләр васитәсилә инсанлара чатдырылдығындан, онда илаһи елчиләрин мәнәви мәгамларынын сәҹијјәви хүсусијјәтләри, о дөврүн инсанларынын хүсусијјәтләри вә имканлары, һәмчинин, заман вә мәкан шәраитинә бағлыдыр.

Изаһлы ҹаваб:

1) Динләрин һәгиги тарихи, Гуран вә онда олан тарихи фактлар вә дәлилләр һәгигәтдә Аллаһ тәрәфиндән ҝөндәрилмиш динләрин сајынын илаһи елчиләрин сајы илә бирбаша бағлы олдуғуна шаһиддир. Бу бәһсдә илаһи елчидән мәгсәд “шәриәт саһиби вә тәблиғә мәмур олунан пејғәмбәр” нәзәрдә тутулур.[1]

2) Аллаһ тәрәфиндән ҝөндәрилмиш дин бәшәријјәтин илаһи ҝөстәришләрә еһтијаҹы олмасыны ҝөстәрир. Мәһз буна ҝөрә дә мүхтәлиф заман вә мәканларын тәләбләринә ујғун олараг бу илаһи пејғәмбәр тәзәләнир.[2] Доғрудур ки, ҝөндәрилмаиш динин көкү вә әсли өзлүјүндә фитрәтдән ҝәлән диндир вә дин өз-өзлүјүндә заман вә мәкана табе дејилдир, амма Аллаһ тәрәфиндән ҝөндәрилмиш дин һәр бир әср, заман вә мәкана ујғун олараг јени инсан нәсилләрини нәзәрә алыр вә хүсуси мәфһумларла бүтүн дүнјаја шамил олур. Башга тәрәфдән, ҝөндәрилмиш динин өз-өзлүјүндә олан динин бир гисмини вә ја һамысыны өзүндә нүмајиш етдирмәси дә мүмкүндүр.

3) Аллаһ тәрәфиндән ҝөндәрилмиш динин танынмасы јолу - мөтәбәр нәглдир. Әҝәр һәр һансы бир шеј әгли јолла әлә ҝәләрсә вә бу мәсәлә нәгли јолун дәлилләринә охшар олса ону да гәбул етмәк олар. Белә дәлили, әслиндә нәгли дәлилин мүгәддимәси кими гәләмә вермәк олар. Әлбәттә, әглин тәкликдә, өз-өзлүјүндә наәгли дәлилин мәтләбләрини ашкарламыш олмасы чох узаг нәзәрә ҝәлир. Јәни, әгл өз-өзлүјүндә илаһи елчијә нәјин һәвалә едилмәси вә инсанлара нә чатдырмасыны сонрадан бәзи амилләрин нәтиҹәсиндә о ҝөстәришин бизә јетишмәмәсини кәшф етмәси чох узаг нәзәр ҝәлир.

Һәр һалда әҝәр белә бир һадисә баш вермиш олса, онда бу да әглин ашкарладығы мәсәләни Аллаһ тәрәфиндән ҝөндәрилмиш динин дәлили илә мүнасиб олмасыны тутушдуруб нәгли дәлилин әтрафында истифадә етмәк олар.

4) Аллаһ тәрәфиндән ҝөндәрилмиш динин пејғамы, пејғәмбәрләр васитәсилә инсанлара чатдырылдығындан, онда, илаһи елчиләрин мәнәви мәгамларынын хүсусијјәтләри, о дөврүн инсанларынын ҝөстәриҹиләри вә имканлары, һәмчинин, заман вә мәкан шәраитинә бағлылығы вар. Пејғәмбәрин мәнәви мәгамы нә гәдәр јүксәк сәвијјәдә олса, һәгиги диндән (јәни, Аллаһ јанында лөвһи мәһфузда олан диндән) вәһј јолу илә она даһа чох һидајәт јоллары алмаг да бир о гәдәр мүнасиб олар. Һәмчинин, о пејғәмбәрин динләјиҹиләри олан инсанларын мәдәни-маариф сәвијјәси вә истедадлары нә гәдәр јүксәк олса заман вә мәкан бахымындан онлар да һәгиги диндән (јәни, Аллаһ јанында лөвһи мәһфузда олан диндән) даһа чох бәһрәләнәҹәкләр.

Әлавә мүталиә үчүн бах:

1. Меһди Һадәви Теһрани, “Вилајәт вә дәјанәт”, Мүәссисеји фәрһәнҝије ханеји хирәд”. Гум, Икинҹи чап, 1380-ҹи шәмси или.