Please Wait
11370
Динин әсас мәрһәләләри бунлардан ибарәтдир:
а) Өз-өзүнә олан дин: Илаһи бир гүввә вә ирадә илә инсанын доғру јола һидајәтиндән өтрү батиндә олан бир гүввә, өз-өзлүјүндә олан диндир. Башга сөзлә десәк, өз-өзлүјүндә олан дин, инсанын илк јаранышы илә ахирәти арасында олан бир јолдур.
б) Ҝөндәрилмиш дин: Аллаһ-таала тәрәфиндән инсанларын сәадәт вә хошбәхтлијә һидајәт олунмаларындан өтрү илаһи пејғәмбәрләр васитәсилә ҝөндәрилән тәлимләр “ҝөндәрилмиш дини” тәшкил едир. Башга сөзлә десәк, әслиндә, ҝөндәрилмиш динин ја бир гисми, ја да һамысы вәһј јолу илә инсанларын һидајәтиндән өтрү пејғәмбәрләрин ихтијарында гојулмуш һәгиги диндир. (јәни, Аллаһ јанында лөвһи мәһфузда олан диндән)
Дин үчүн дөрд мәрһәлә тәсәввүр олунур. Онларын әсаслары бунлардыр:
а) Өз-өзүнә олан дин: Илаһи бир гүввә вә ирадә илә инсанын доғру јола һидајәтиндән өтрү батиндә олан бир гүввә, өз-өзүнә олан диндир. Башга сөзлә десәк, бу дин, инсанын илк јаранышы илә ахирәти арасында олан бир јолдур. Гуранын бәјанына әсасән, инсанын илк јарадылышында инсан елмсиз олур: “Аллаһ сизи аналарынызын бәтнләриндән һеч бир шеј билмәдијиниз (дәрк етмәдијиниз) һалда чыхартды.”[1]
Инсанын јаранышындан олан мәгсәд исә башга ајәдә белә бәјан олунур: ”Мән ҹинләри вә инсанлары јалныз Мәнә ибадәт етмәк үчүн јаратдым!” Јәни, сонсуз мәрифәт үчүн јаратмышдыр. Чүнки мәрифәтин нәтиҹәси ибадәтдир вә һәр кәс өзүнүн мәрифәти мигдарында ибадәт едир.
Сәдрул-Мүтәллиһин бу ајәнин тәфсириндә јазыр: Ҹинләри вә инсанлары јалныз мәрифәт (аҝаһлыг) әлдә етмәкдән өтрү јаратдым![2] Аллаһ-таала Өзү сонсуз олдуғуна ҝөрә инсана вердији мәрифәт дә сонсуз дәрәҹәјә гәдәр ирәлиләјә биләр. Өзлүјүндә олан дин, әслиндә бәшәрин һидајәтиндән өтрү Лөвһи-мәһвуздан ҝөтүрүлмүш бир нүсхәсидир ки, илк јаранышындан сонуна гәдәр ону әһатә едир. Бу да ејни һәгигәт вә әслиндә сүбута маликдир.
б) Ҝөндәрилмиш дин: Аллаһ-таала тәрәфиндән инсанларын сәадәтә, хошбәхтлијә һидајәт олмаларындан өтрү илаһи пејғәмбәрләр васитәси илә ҝөндәрилән тәлимләр мәҹмусу “ҝөндәрилмиш дини” тәшкил едир. Башга сөзлә десәк, әслиндә ҝөндәрилмиш динин ја бир гисми, ја да һамысы вәһј јолу илә инсанларын һидајәтиндән өтрү пејғәмбәрләрин ихтијарында гојулмуш - өзлүјүндә јаранан диндир. (јәни, Аллаһ јанында лөвһи мәһфузда олан дин)
Доғрудур ки, бу адлар танынмаз галыб, лакин тарихдә баш верән һадисәләр вә динин һәгигәтинә вармаг динин мәрһәләли олмасына ајдын шәкилдә дәлаләт едир. Аллаһ-таала инсаны хәлг едәндә онун әввәлинә вә ахырына аҝаһ иди. Инсанын сәадәт вә хошбәхтлијә чатмасы үчүн ајдын јол гојур вә мүхтәлиф заман мәрһәләләриндә бу илаһи хошбәхтлик нүсхәсиндән бир гисмини Өз елчиләринин васитәсилә инсанлара ҝөндәрир. (бу да ҝөндәрилмиш диндир).
“Дин” сөзүнүн мүхтәлиф ишләнмә јолларына нәзәр салдыгда бу мәрһәләләрә өзүмүз дә раст ҝәлирик. Ваһид илаһи бир диндән сөз дүшәндә ону “ислам” кими таныјырыг. (“Аллаһ јанында (һагг олан) дин, әлбәттә, исламдыр”.) Јахуд јанлыш әгидәни дүзҝүн етигаддан ајыранда һәгигәтдә фитри динә (јәни, Аллаһ јанында лөвһи мәһфузда олан динә) диггәт јетиририк. Мәсәлән, “һәзрәти Ибраһимин (әлјеһиссалам) дини төвһид дини олуб”, вә ја “Мусанын (әлјеһиссалам) дининдә чәтин һөкмләр вар иди” – дедикдә үмуми шәкилдә әсл һәгиги диндән (јәни, Аллаһ јанында лөвһи мәһфузда олан диндән) сөз ачылыр. “Ислам дини сонунҹу диндир”, “Ислам дини кечмиш динләрин шәри һөкмләрини сона јетмиш, гүввәдән дүшмүш сајыр”. Бүтүн бу ҹүмләләрдә диндән мәгсәдимиз ҝөндәрилмиш дин нәзәрдә тутулур. Инсанын дин кәлмәсинә диггәт јетирмәмәси вә онун мәрһәләләрини нәзәрә алмамасы нәтиҹәсиндә дин барәсиндә бәзән чох гәрибә мәфһумларын баша дүшүлмәси мејдана чыхыр.
Ону да хатырладаг ки, дин мәрһәләсиндә даһа ики мәрһәлә дә гејд олунмалыдыр. Кәшф олунмуш вә дүзәлтмә дин.
Даһа чох мүталиә етмәк үчүн мәнбәләр:
1. Меһди Һадәви Теһрани, “Вилајәт вә дәјанәт”, мүәссисеји фәрһәнҝије ханеји хирәд”, . Гум. Икинҹи чап, 1380 шәмси или.
2. Меһди Һадәви Теһрани, Мәбани кәлами иҹтиһа ”, мүәссисеји фәрһәнҝије ханеји хирәд. Гум. Икинҹи чап, 1377 шәмси или.
3. Меһди Һадәви Теһрани, “Мәктәб вә низами игтисади ислам”, мүәссисеји фәрһәнҝије ханеји хирәд. Гум. Икинҹи чап, 1378 шәмси или.