Please Wait
9922
1. Ərəb dilindəki عَبْدٌ “əbd” kəlməsi bir neçə mənaya işlənmişdir: 1-pərəstiş, xüzu və itaət edən, 2-bir kəsin mülkiyyəti və qulamı olan şəxs.
2. Məsum imamın malik olduğu yüksək məqam və böyük mənzilət nəticəsində onların aşiqləri öz məhəbbətlərini aşkarda göstərmək üçün ərəbcə “Əbdül-Hüseyn”, “Əbdül-Əli” və sair adlardan, yaxud Fars və Azərbaycan dilində onların mənasını ifadə edən Qulam-Əli (Əliqulu), Qulam-Hüseyn (Hüseynqulu) və s. adlardan istifadə edirlər.
3. “Xidmətçilik” və “nökərçilik” təkcə gündəlik işlərdə və dünyəvi məsələlərdə kömək etmək mənasına deyildir; daha mühüm olan məsələ mövlanın tabeçiliyində olmaq, onun yolunu davam etdirmək və məramını canlı saxlamaq, dirçəltməkdir. Çünki onun fiziki cismi aramızda olmasa da, ruhu diridir və bizim bütün rəftar, davranış və əməllərimizə nəzarət edir.
4. Yuxarıda qeyd olunan (Əbdül-Hüseyn kimi) ad qoymalarda “əbd” kəlməsindən istifadə edilməsi sadəcə məhəbbət izhar etmək və münasib xidmətə hazırlıq mənasında olduqda caizdir. Çünki bəndəlik və pərəstiş mənasına olduğu təqdirdə Əbdül-Hüseyn kimi adların qoyulması şirkə və Allahın qəzəbinə səbəb olur.
5. Tarix kitablarında bu kimi adlar qeyd edilmir; məsum imamlar Əli, Məhəmməd, Əbdür-Rəhman kimi adların qoyulmasına daha çox təkid edildilər.
Ərəb dilində عَبْدٌ “əbd” kəlməsi bir neçə mənaya gəlmişdir:
1. İbadət edən, öz məbudunun qarşısında bəndəlik və zillət göstərən və Ona itaət edən şəxs.
2. Bir kəsin qulamı (qulu) və onun mülkiyyətində olan şəxs.[1] (Bəzi yerdə isə bu kökdən alınan “abid” kəlməsi xidmətçi mənasına gəlmişdir.) Ərəb ədəbiyyatında bu kəlmənin hər iki mənası geniş yayılmış və ümumişlək sözünə çevrilmişdir. Ərəb ədəbiyyatının şah əsəri, dillər əzbəri və zərbül-məsəli olan Quranın bir cümləsində də hər iki məna işlədilmişdir:
a) Birinci məna یَا اَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ... “Ey insanlar! Sizi xəlq edən Rəbbinizə ibadət edin ...”[2]
Həzrət İsa (əleyhis-salam) dedi: قَالَ اِنِّی عَبْدُ اللهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ... “Həqiqətən mən Allahın bəndəsiyəm və O, mənə (səmavi) kitab vermişdir.”[3]
Bu ayələrdə Allah-taala yalnız Özünün pərəstişə layiq olduğunu bəyan etmişdir.
b) İkinci mənası: ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوکاً لاَیَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ... “Allah heç bir işə qadir olmayan və (bir kəsin) mülkiyyətində olan bir bəndəni – qulu misal vurur.”[4]
Bu ayədə zəif və bacarıqsız bütlər Pərvərdigarın əzəmətli və sonsuz qüdrəti ilə müqayisə edilir: bütlər çoxlu mal-dövlətə sahib olan və daim onlardan fəqir-füqəraya ehsan edən azad bir insanın qarşısında heç bir ixtiyarı olmayan qulama bənzədilir.
Məsumların malik olduqları əzəmət və böyük şəxsiyyət səbəbi ilə müsəlmanlar (xüsusilə şiələr) daim onları əzəmətlə yad etmiş, onlara qarşı səmimi eşq-məhəbbətlərini müxtəlif yollarla izhar etmişlər. Əbdül-Əli, Əbdül-Hüseyn və s., yaxud onların Azərbaycan və Fars dilindəki mənasına olan Qulam-Əli (Əliqulu), Qulam-Hüseyn (Hüseynqulu) və sair kimi adların qoyulması Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in pak-pakizə və ismətli Əhli-beytinə qarşı həmin eşq-məhəbbət və dostluğun izhar edilməsi məqsədi daşıyır.
“Məsumların şəhadətindən sonra bu cür ad qoymaqdan nə kimi məqsəd izlənilir?” sualına gəldikdə isə, demək lazımdır ki:
Əvvəla, məsum imamlara xidmətçilik və onların qulamı olmaq o cənabların dünya həyatında olmalarını tələb etmir, əksinə burada məqsəd onların yad və xatirələrinin əziz saxlanmasından, yollarının davam etdirilməsindən, tutduqları haqq yol və üsluba sarılmaqdan ibarətdir. Çox hallarda bu kimi dəyərli və əzəmətli işlər bir qulamın öz ağasının (mövlasının) həyatında onun üçün dünyəvi işləri görməsindən çox-çox dəyərli ola bilər.
İkincisi, məsum imamların şəhadəti ilə onların fiziki cisimləri aradan getsə də, pak ruhları həmişə diri, hazır və bizə nəzarətçisidir. Belə ki, məsum imamların ziyarətnamələrində oxuyuruq: وَ اَشْهَدُ اَنَّکَ تَسْمَعُ کَلَامِی وَ تَرُدُّ سَلاَمِی “Şəhadət verirəm ki, sən sözümü eşidir, salamının cavabını alırsan.”[5] Deməli, bu qulamların ərbabları (ağaları) heç vaxt məhv olub aradan getməmişdilər ki, dostluq izhar edən bu şəxslər də öz xidmətçiliklərindən əl çəkmiş olsunlar; əksinə onlar həmişə diridirlər, bizim hamımızın əməl və rəftarlarımıza nəzarət edirlər və hər bir şeydən agahdırlar.
Üçüncüsü, bir şəxsin qonaqlara xidmət edib onların qulluğunda durması o şəxsin ziyarətçilərinə və qonşularına da xidmət olunmasını tələb edir – istər onlar həyatda olsunlar, istərsə də olmasınlar. Deməli, məsum imamların qonaqlarına və ziyarətçilərinə müəyyən mənada xidmət göstərən insanlar o həzrətlərin əbdi – qulamı hesab olunurlar.
Qeyd etmək lazımdır ki, pərəstiş, xüzu və itaət mənasına olan bəndəlik yalnız bütün mülk və mələkut aləminin sahibi, asimanların və yerin xaliqi olan mütəal Allah qarşısında rəva görülür. Qeyd olunan ayələrdən birincisinə diqqət yetirməklə (Ey insanlar...) pərəstişin və ibadətin o kəsə məxsus olduğu başa düşülür ki, əvvəla, bizi xəlq etmişdir, ikincisi bizi tərbiyə edib inkişaf etdirmişdir. Deməli, əgər yuxarıda qeyd olunan adları qoymaqda bir şəxsin məqsədi pərəstiş mənasına olarsa, belə bir insan islam və iman dairəsindən xaric olaraq şirk bataqlığına düşür. Buna əsasən, töhmət və sui-zən ehtimal verilən bir mühitlərdə daha yaxşı adların, xüsusilə məsum imamların tövsiyə etdikləri adların qoyulması daha önəmli nəzərə çarpır. Misal üçün, imam Sadiq (əleyhis-salam) raviyə xitab edərək buyurdu: “Övladın üçün elə bir ad qoy ki, Allaha bəndəliyi canlandırsın, məsələn, Əbdur-Rəhman.”[6] (Həmçinin bir çox rəvayətlərdə uşağa Məhəmməd adı qoyulması tövsiyə edilir.)[7] Tarixdə məşhur bir məsəldir ki, imam Hüseyn (əleyhis-salam)-ın oğlanlarının hər üçünün adını Əli qoymuşdu.[8]
Tarix və rical kitablarına müraciət etməklə məlum olur ki, onlarda Əbdül-Əla, Əbdül-Məcid, Əbdüs-Səlam və s. adlar çox zikr olunmuşdur.[9] Amma Əbdül-Hüseyn və s. adların qoyulması qədim dövrlərdə adət olmamış və rical kitablarında bu adlar gəlməmişdir. Lakin məsum imamların yüksək məqam və böyük mənzilətləri aşkar olduqdan, bəyan azadlığına və o böyük şəxsiyyətlərin böyük məqamlarına eşq-məhəbbət izhar etmək məsələsinə şərait yarandıqdan sonra bu kimi adlar qoyulmağa başlamışlar.
Nəticə
Əbdül-Əli, Əbdür-Riza və sair kimi adların qoyulması xidmət üçün hazırlıq izhar etmək, məsumlara eşq-məhəbbət karvanına qoşulmaq məqsədi güdür ki, bu, onların vəfatından sonra da mümkündür. Şirk ittihamına məruz qoyulmayan yerlərdə belə adlar qoymağın eybi yoxdur. Buna baxmayaraq, yaxşı olar ki, məsum imamların tövsiyə etdiyi adlardan daha çox istifadə edilsin, şiələr bəhanə axtaranların əlinə bu cür adlar qoymaqla bəhanə verilməkdən çəkinsinlər.
[1] Birinci məna: اِنَّ الْعَامَّةَ اجْتَمَعُوا عَلَی تَفْرِقَةِ مَا بَیْنَ عِبَادِ اللهِ وَالْعَبِیدِ الْمَمْلُوکِینَ “Məqayisul-lüğət”, 4-cü cild, səh. 205; وحده وَخَدَمَهُ وَ خَضَعَ وَ ذَلَّ وَ طَاعَ لَهُ “Əl-müncid”, səh. 486. İkinci məna: اَلْعَبْدُ وَ هُوَ الْمَمْلُوکُ “Məqayisul-lüğət”, 4-cü cild, səh. 205; “Əl-əbd”, yəni “əl-məmluk” (mülkiyyətə keçirilən şəxs) – “Əl-muncid”, səh. 483, “Əl-abid”, yəni “əl-xadim” (xidmət edən şəxs): “Məqayisul-lüğət”, 4-cü cild, səh. 205, “Əl-müncid”, səh. 483
[2] “Bəqərə” surəsi, ayə: 21
[3] “Məryəm” surəsi, ayə: 30
[4] “Nəhl” surəsi, ayə: 75
[5] İmam Riza (əleyhis-salam)-ın ziyarətnaməsi, “Məfatihul-cinan” kitabı
[6] “Vəsailuş-şiə”, 7-ci cild, səh. 125
[7] Yenə orada
[8] Əli Əkbər, Əli Ovsət, Əli Əsgər (əleyhimus-salam)
[9] “Möcəmus-siqat”, 9-cu cild, səh. 354-356. 10 və 11-ci cildlərdə də davam edir.