Ətraflı axtarış
Baxanların
8428
İnternetə qoyma tarixi: 2011/11/14
Sualın xülasəsi
Nə üçün Allahın sifətlərinin içərisində yalnız ədalət sifəti üsuliddindən hesab edilir?
Sual
Nə üçün üsuliddinin əsası kimi ədalət sifətindən Allah üçün istifadə edilmişdir. Lakin Allahın digər sifətlərinin adı çəkilmir?
Qısa cavab

Şiənin əqaidi tovhid, ədalət, məad, nübuvvət və imamətdən təşkil olunmuşdur. Baxmayaraq ki, ədalət Allahın sifətlərindən biridir və tovhid bəhsində izah edilmlədir. Lakin böyük əhəmiyyət kəsb etdiyindən ayrıca izah edilir.

Amma əhəmiyyətli olmasının səbəb ondan ibarətdir ki, ədalət sifəti ədliyyə (şiə və mötəzilə) kəlamı ilə əşairə qrupunun kəlamının ayrılmasına səbəb olur. Bu sifətin isbat və rədd edilməsi fərli və ziddiyyətli nəticələrə gətirib çıxarır. Əlbəttə əşairə Allahın ədalətini rədd etmir. Daha doğrusu ədalət Allahın hansı əməli yerinə yetirərsə ona deyildiyini söyləyir. Baxmayaraq ki, ağıl nəzərində bu zülm olsa belə!

Ətreaflı cavab

Əhli- beyt məktəbinin əqidə üsulları tovhid, nübuvvət, ədalət, imamət və məad məsələlərindən ibarətdir. Bütün müsəlmanlar tovhid, məad və nübuvvətdə həmfikirdirlər. Lakin ədalət və imamət məsələsində on iki imam şiəsi ilə digər İslam firqələri arasında (mötəzilədən savayı ki, ədalət məsələsində şiə ilə həmfikirdir) ixtilaflar mövcuddur.

Doğrudur, ədalət Allahın sifətlərindəndir və istilahi cəhətdən tovhidə ədalət və Allah təalanın digər sifətləri daxildir. Lakin ədalət məsələsi çox mühüm olduğundan, əşairə ilə ədliyyənin (imamiyyə şiəsi ilə mötəzilə İlahi ədalətə inanırlar) ayrılığına səbəb olmuşdur. Bunun bir çox təsirləri vardır. Ədaləti ayrıcana bəhs edərək, əqaidin üsullarından biri kimi qeyd etmişlər. Dünya İslamı kəlamı cəhətdən üç qrupa bölünürlər: Əşairə, mötəzilə və şiə. Şiə və mötəzilə İlahi ədalətə inandıqlarından “ədliyyə” adlanırlar. [1]

Ədalətin mənası:

Ədalətə etiqad hüsn və qobhe əqli (yəni, yaxşı və pisin zatı cəhətdən əqli olması) ilə sıx bağlıdır. [2] Ədliyyə inanır ki, Allah təalanın təkvini və təşrii fellərinin əlaqəsi hüsn və qobh əqli ilə xarakterizə edilir. İnsan ağlı müəyyən səviyyədə hüsn və qobh (yaxşı və pis) felləri dərk etməyə qadirdir. Yəni Allah pis iş görmür. Bu (Allah qorusun) o demək deyil ki, Allaha əmr və qadağan edilsin. Daha doğrusu bu o deməkdir ki, Allah təala üçün pis iş görmək mümkünsüzdür. Əlbəttə mötəzilənin bu barədə nəzərlərinin çatışmamazlıqları vardır ki, öz yerində bəhs edilməlidir. Lakin “şiənin əqidəsi məsumların arxasınca getməklə belədir”. [3] Bu tozihlə ədalət Allahın sabit kamal sifətlərindəndir. [4] Yəni Allah zülm etmir, pis və sağlam ağıla zidd olan işlər görmür. [5] Ədliyyə yaxşı və pisin əqli olmsı qaydası ilə bir çox kəlam qaydalarını, məsələn: Səxavətliyə şükrün vacibliyi ilə lütf qaydasını, cəbr və ixtiyar məsələsini və onun nəticəsini isbat etmişdir. [6]

Əşairə, tarix və əqaid:

Əşairə Bəsrə əhalisindən olan “Əbul Həsən Əşəri”-nin tərəftarlarına deyilir. O illərlə Əbu Əli Cəbainin (Şeyx Mötəzile) böyük şagirdlərindən olmuşdur. Amma ustadla ayrılaraq yeni kəlami İslam məzhəbi təsis etdi. Onun ayrılmasına səbəb olan ixtilaflar ədalət və Qurani- Kərimin yaradılması bəhsləri olmuşdur. Bu ayrılıq hicri ili ilə 300- cü ildə baş vermişdir. [7] Əşərilərin metodu mötəzilənin metodu müqabilində ki, dəlil və kəlam idi, “əhli- sünnət” məzhəbini təqul edərək gücləndirdi. İslam cəmiyyətlərinin əksəriyyəti əhli- sünnət məzhəblərindəndirlər və əşəridirlər. [8]

Bu kəlam məktəbinin digər əhli- sünnət məzhəblərini üstələməsi və istilasının səbəbi siyasi hədəflərlər ücbatından olmuşdur. Abbasilər dövlətinin, Mütəvəkkilin zamanından Muqtədirin zamanına qədər (295- 320- ci illə) mötəzilə və əqlçilərə təzyiqləri davam etmişdir. Bu ara zamanda (295- 320) Əbul Həsən Əşəri etizal məktəbinə tövbə edərək, hədis əhli məktəbinə dail oldu. Bu əqidə də Abbasi xəlifələrinin və səlcuq hökmdarlarının qəbul və təsir etdikləri bir əqidə olmuşdur. [9]

Əşərilərin əqaidi:

Əbul Həsən Əşəri öz kəlamını dörd bünövrə üzərində və hər bünövrəni on əsasda yaratmışdır ki, bunların bəzi üsulları bizim bəhsimizə aid olduğu üçün bəyan edirik: [10]

Allah- təala bəndələrin əməllərinin yaradıcısıdır.

Allah- təala pis iş görə bilər.

Allah- təala günahsız insanlara əzab verə bilər.

İtaəti vacib olan imam olmadığı halda zamanın hakiminin əhkamına itaət etmək lazımdır.

Böyük günah sahibi əgər tövbə etmədən dünyadan köçərsə onun hökmü Allahdadır. Allah onu ya rəhməti ilə bağışlayar yaxud da peyğəmbərinin şəfaətinə çatdırar.

Həmçinin deyirlər: Ağılda əşyaların yaxşı və ya pis olmasına dəlalət edən bir şey yoxdur. Daha doğrusu şərin bildiyi hər hansı yaxşı işlər gözəl, şərin pis hesab etdiyi hər hansı işlər çirkindir. Yəni Allah həqiqi mömin insanı cəhənnəm atəşində yandıra bilər. Yaxud günahkar bir şəxsi cənnətə daxil edə bilər. Bütün bu batil inanclar yaxşı və pisin əqli olmasını rədd etməklə və təbii olaraq İlahi ədaləti inkar ilə fərdi və ictimai həyata təsir etmiş və İlahi ədalətə inanan alimlərin ədaləti əqaidin üsullarından birinə çevirmələrinə səbəb olmuşdur.

Qeyd etmək lazımdir ki, əşərilər Allahın ədalətini inkar etmirlər. Amma onların inancında ədalət yəni Allah nə edirsə odur və ağıl onu müəyyən edə bilməz.

Əlaqəli indeks: Məfhume ədl dər Üsuliddin, sual 10101.(sayt: 10095).



[1] - Amuzeşe əqaid, Ayətullah Misbah Yəzdi, səh 161.

[2] - Miləl və nəhl, Ayətullah Sübhani, cild 2, səh 332.

[3] - Amuzeşe əqaid, səh 162.

[4] - Bədayətul məarifdən tərcümə, cild 1, səh 112.

[5] - Üsuli şie və üsuliha, Şeyx Muhəmməd Hüseyn Al Kaşifəl Ğitai, səh 74.

[6] - Həmin mənbə, səh 75.

[7] - Fərhənge ferəqe İslam, Muhəmməd Cavad Məşkur, səh 54.

[8] - Həmin mənbə, səh 56.

[9] - Həmin mənbə, səh 56 və Meləl və nəhl, Ayətullah Sübhani, cild 2, səh 31.

[10] - Fərhənge ferəqe İslam, səh 56, 57 və 58.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Səcdəyə getdiyimiz zaman hansı üzv əvvəl yerə dəyməlidir?
    6386 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/09
    Səcdə namazın vacib hissələrindəndir və vacib və müstəhəm şərait və hissələrə malikdir; o yerlər ki, səcdədə müstəhəb hesab olur, odur ki, kişi səcdəyə getdiyi zaman ilk növbədə əllərini, qadın isə əvvəl dizlərini yerə qoymalıdır.[1]
  • İmam Əli (əleyhis-salam) sübh namazında zərbətlənən zaman İmam Həsənlə Hüseyn orada idilərmi?
    9605 تاريخ بزرگان 2012/03/14
    Əli (əleyhis-salam) zərbətləndiyi zaman Həsənlə Hüseyn (əleyhiməs-salam)-ın onun yanında olması ilə əlaqədar çoxlu rəvayət gəlmişdir. Buna görə də bu bəhsdə bir neçə ehtimal verilir: 1. İmam Əli (əleyhis-salam)-a məsciddən kənarda zərbə vurulmuşdur. Bu ehtimala əsasən demək olar ki, həmin anda Həsənlə Hüseynin Əli (əleyhis-salam)-ın yanında ...
  • Sualın xülasəsi: İmamlar (ə) və alimlər baxımından namazın ilk vaxtında qılınmasının savabını bəyan edin.
    6814 Hədis elmləri 2012/04/18
    Namzın ilkin vaxtında qılınmasının çoxlu sayda savab və təsirləri bəyan edilmişdir. Məsələn: Namzın savabının iki qat olması, İlahi məhəbbətini qazanmaq və s... Alimlər də bu mövzuya diqqət etməklə insanları namzın ilkin vaxtında qılınmasına çağırmışlar. Bunu Allaha yaxınlaşma və seyri sluk üçün ən mühüm əsaslardan hesab ...
  • Seçilmiş dörd qadının və onların atalarının adı nədir?
    14315 تاريخ بزرگان 2011/09/11
    Övliya və saleh insanların arasında elə qadınlar olub ki, bəşərin tarixi boyu, tövhid və İlahi hədəflər yolunda çoxlu fədakarlıq ediblər və onların adı həmişə bəşərin qara tarixində parlayır. Amma İslami rəvayət və mənbələrdə uca dərəcəli, şərəfli və üstün dörd qadının adı qadınların ən üstünü və behişt qadınlarının üstünü olaraq çəkilmiş ...
  • Şəhid Dəstğeybin kitabları etibarlıdırmı?
    8256 تاريخ بزرگان 2011/06/27
    Əzəmətli şəhid Ayətullah Seyyid Əbul- Hüseyn Dəstğeyb Şirazi şiə aləminin alimlərindən və müctəhidlərindən biri olmaqla yanaşı arif bir insan olubdur ki, fiqh, ilahiyyat, əxlaq, irfan və... elmlərdə mütəxəssis olub onun kitabları və əsərləri ümumi şəkildə etibarlı və istifadəyə yararlı eyni zamanda təsirlidir. Əlbəttə bu məsələyə diqqət etmək lazımdır ki, məsum ...
  • Oruc tutumayan müsəlman üçün yemək və içməli su hazırlayıb verməyin hökmü nədir?
    5902 Cürbəcür 2015/05/30
    Əgər oruc tutmayan şəxsin şəri üzürü varsa və ya oruc tutmaq vacib deyilsə (məsələn, xəstəlik üzündən oruc tuta bilmir) bu əməlin iradı yoxdur. Əgər qüdrəti olan halda, qəsdən oruc tutmursa və xeç bir üzrü yoxdursa, bu iş günahdır və imkan həddində o şəxsi orucu tərk etdiyinə görə ...
  • Əbu Əli Sina nə üçün məntiq kitabında sıralamanı əvəz etdi?
    6941 İslam fəlsəfəsi 2011/10/03
    İbn Sina məntiqdə iki növ yenilik etmişdir:1.             Məntiq məsələlərində yenilik2.             Məntiqin yazılış quruluşunda yenilikİkinci növ yenilik məntiqin yazılışında onun iki düşüncə tərzinə dəlalət edir. Birinci düşüncə məntiqin bəzi məsələlərinin ...
  • Həzrət Məryəm (əleyha salam)-ın aləm qadınlarından üstün edilməsinin (ayədə) qeydsiz-şərtsiz olmasına diqqət yetirməklə həmin ayəni rəvayətlə necə məhdudlaşdırmaq olar?
    7192 تاريخ بزرگان 2012/04/09
    “Aləmin” kəlməsinin Qurani-Kərimdə işlədilmə yerlərinə və müfəssirlərin bu barədəki nəzərlərinə diqqət yetirməklə məlum olur ki, bu kəlmə yalnız zamanın bir dövründə olan insanlara məxsus edilir. Əhli-sünnət kitablarının bir çox yerlərində də ayələrə rəvayət vasitəsi ilə qeyd vurulur. Həmçinin həm əhli-sünnət, həm də şiə təfsirlərinin bir çox yerlərində ...
  • Bilmək istərdim sünnülər xüsusiylə də vəhhabilər hansı dəlilə əsasən deyirlər ki, Peyğəmbərlər yalnız vəhy aldıqlarında məsumdurlar nəinki hər bir halda?
    9291 Qədim kəlam 2012/10/09
    Sünnülərdən bəzi tayfaları (Həşəviyyə və Sələfilər kimi) Qurandan dəlil gətirmək həzrət Adəm və onun behiştdən çıxarılmasını bildirən ayələr kimi, dəlil gətirirlər ki, Peyğəmbərlər yalnız vəhy və risalətlərinin təbliği zamanı məsumdurlar və digər hallarda günahkar və səhvə də yol verirlər. O cümlədən, Sələfilər (Vəhhabilər) də bildirirlər ...
  • Əqd xütbəsinin fəlsəfəsin bəyan edin?
    8301 Əxlaq 2011/10/30
    İslam nəzərindənevlənmək ailənin və təbii olaraq ictimaiyyətin təşkili üçün bir müqəddəs əhd və peymandır və bir çox əsərlərə və nəticələrə malikdir o cümlədən: Cinsi meyli təmin etmək, nəslin törənməsi, insanın təkamüli, rahatlıq paklıq və iffət, hisslərin möhkəmlənməsi və bir çox başqa faydalardır. Bu müqəddəs əhdi peyman Allah Taalanın müəyyən etdiyi ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164825 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164349 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119884 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113939 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111088 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94230 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54926 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54632 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46311 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45920 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...