Ətraflı axtarış
Baxanların
8453
İnternetə qoyma tarixi: 2011/11/14
Sualın xülasəsi
Nə üçün Allahın sifətlərinin içərisində yalnız ədalət sifəti üsuliddindən hesab edilir?
Sual
Nə üçün üsuliddinin əsası kimi ədalət sifətindən Allah üçün istifadə edilmişdir. Lakin Allahın digər sifətlərinin adı çəkilmir?
Qısa cavab

Şiənin əqaidi tovhid, ədalət, məad, nübuvvət və imamətdən təşkil olunmuşdur. Baxmayaraq ki, ədalət Allahın sifətlərindən biridir və tovhid bəhsində izah edilmlədir. Lakin böyük əhəmiyyət kəsb etdiyindən ayrıca izah edilir.

Amma əhəmiyyətli olmasının səbəb ondan ibarətdir ki, ədalət sifəti ədliyyə (şiə və mötəzilə) kəlamı ilə əşairə qrupunun kəlamının ayrılmasına səbəb olur. Bu sifətin isbat və rədd edilməsi fərli və ziddiyyətli nəticələrə gətirib çıxarır. Əlbəttə əşairə Allahın ədalətini rədd etmir. Daha doğrusu ədalət Allahın hansı əməli yerinə yetirərsə ona deyildiyini söyləyir. Baxmayaraq ki, ağıl nəzərində bu zülm olsa belə!

Ətreaflı cavab

Əhli- beyt məktəbinin əqidə üsulları tovhid, nübuvvət, ədalət, imamət və məad məsələlərindən ibarətdir. Bütün müsəlmanlar tovhid, məad və nübuvvətdə həmfikirdirlər. Lakin ədalət və imamət məsələsində on iki imam şiəsi ilə digər İslam firqələri arasında (mötəzilədən savayı ki, ədalət məsələsində şiə ilə həmfikirdir) ixtilaflar mövcuddur.

Doğrudur, ədalət Allahın sifətlərindəndir və istilahi cəhətdən tovhidə ədalət və Allah təalanın digər sifətləri daxildir. Lakin ədalət məsələsi çox mühüm olduğundan, əşairə ilə ədliyyənin (imamiyyə şiəsi ilə mötəzilə İlahi ədalətə inanırlar) ayrılığına səbəb olmuşdur. Bunun bir çox təsirləri vardır. Ədaləti ayrıcana bəhs edərək, əqaidin üsullarından biri kimi qeyd etmişlər. Dünya İslamı kəlamı cəhətdən üç qrupa bölünürlər: Əşairə, mötəzilə və şiə. Şiə və mötəzilə İlahi ədalətə inandıqlarından “ədliyyə” adlanırlar. [1]

Ədalətin mənası:

Ədalətə etiqad hüsn və qobhe əqli (yəni, yaxşı və pisin zatı cəhətdən əqli olması) ilə sıx bağlıdır. [2] Ədliyyə inanır ki, Allah təalanın təkvini və təşrii fellərinin əlaqəsi hüsn və qobh əqli ilə xarakterizə edilir. İnsan ağlı müəyyən səviyyədə hüsn və qobh (yaxşı və pis) felləri dərk etməyə qadirdir. Yəni Allah pis iş görmür. Bu (Allah qorusun) o demək deyil ki, Allaha əmr və qadağan edilsin. Daha doğrusu bu o deməkdir ki, Allah təala üçün pis iş görmək mümkünsüzdür. Əlbəttə mötəzilənin bu barədə nəzərlərinin çatışmamazlıqları vardır ki, öz yerində bəhs edilməlidir. Lakin “şiənin əqidəsi məsumların arxasınca getməklə belədir”. [3] Bu tozihlə ədalət Allahın sabit kamal sifətlərindəndir. [4] Yəni Allah zülm etmir, pis və sağlam ağıla zidd olan işlər görmür. [5] Ədliyyə yaxşı və pisin əqli olmsı qaydası ilə bir çox kəlam qaydalarını, məsələn: Səxavətliyə şükrün vacibliyi ilə lütf qaydasını, cəbr və ixtiyar məsələsini və onun nəticəsini isbat etmişdir. [6]

Əşairə, tarix və əqaid:

Əşairə Bəsrə əhalisindən olan “Əbul Həsən Əşəri”-nin tərəftarlarına deyilir. O illərlə Əbu Əli Cəbainin (Şeyx Mötəzile) böyük şagirdlərindən olmuşdur. Amma ustadla ayrılaraq yeni kəlami İslam məzhəbi təsis etdi. Onun ayrılmasına səbəb olan ixtilaflar ədalət və Qurani- Kərimin yaradılması bəhsləri olmuşdur. Bu ayrılıq hicri ili ilə 300- cü ildə baş vermişdir. [7] Əşərilərin metodu mötəzilənin metodu müqabilində ki, dəlil və kəlam idi, “əhli- sünnət” məzhəbini təqul edərək gücləndirdi. İslam cəmiyyətlərinin əksəriyyəti əhli- sünnət məzhəblərindəndirlər və əşəridirlər. [8]

Bu kəlam məktəbinin digər əhli- sünnət məzhəblərini üstələməsi və istilasının səbəbi siyasi hədəflərlər ücbatından olmuşdur. Abbasilər dövlətinin, Mütəvəkkilin zamanından Muqtədirin zamanına qədər (295- 320- ci illə) mötəzilə və əqlçilərə təzyiqləri davam etmişdir. Bu ara zamanda (295- 320) Əbul Həsən Əşəri etizal məktəbinə tövbə edərək, hədis əhli məktəbinə dail oldu. Bu əqidə də Abbasi xəlifələrinin və səlcuq hökmdarlarının qəbul və təsir etdikləri bir əqidə olmuşdur. [9]

Əşərilərin əqaidi:

Əbul Həsən Əşəri öz kəlamını dörd bünövrə üzərində və hər bünövrəni on əsasda yaratmışdır ki, bunların bəzi üsulları bizim bəhsimizə aid olduğu üçün bəyan edirik: [10]

Allah- təala bəndələrin əməllərinin yaradıcısıdır.

Allah- təala pis iş görə bilər.

Allah- təala günahsız insanlara əzab verə bilər.

İtaəti vacib olan imam olmadığı halda zamanın hakiminin əhkamına itaət etmək lazımdır.

Böyük günah sahibi əgər tövbə etmədən dünyadan köçərsə onun hökmü Allahdadır. Allah onu ya rəhməti ilə bağışlayar yaxud da peyğəmbərinin şəfaətinə çatdırar.

Həmçinin deyirlər: Ağılda əşyaların yaxşı və ya pis olmasına dəlalət edən bir şey yoxdur. Daha doğrusu şərin bildiyi hər hansı yaxşı işlər gözəl, şərin pis hesab etdiyi hər hansı işlər çirkindir. Yəni Allah həqiqi mömin insanı cəhənnəm atəşində yandıra bilər. Yaxud günahkar bir şəxsi cənnətə daxil edə bilər. Bütün bu batil inanclar yaxşı və pisin əqli olmasını rədd etməklə və təbii olaraq İlahi ədaləti inkar ilə fərdi və ictimai həyata təsir etmiş və İlahi ədalətə inanan alimlərin ədaləti əqaidin üsullarından birinə çevirmələrinə səbəb olmuşdur.

Qeyd etmək lazımdir ki, əşərilər Allahın ədalətini inkar etmirlər. Amma onların inancında ədalət yəni Allah nə edirsə odur və ağıl onu müəyyən edə bilməz.

Əlaqəli indeks: Məfhume ədl dər Üsuliddin, sual 10101.(sayt: 10095).



[1] - Amuzeşe əqaid, Ayətullah Misbah Yəzdi, səh 161.

[2] - Miləl və nəhl, Ayətullah Sübhani, cild 2, səh 332.

[3] - Amuzeşe əqaid, səh 162.

[4] - Bədayətul məarifdən tərcümə, cild 1, səh 112.

[5] - Üsuli şie və üsuliha, Şeyx Muhəmməd Hüseyn Al Kaşifəl Ğitai, səh 74.

[6] - Həmin mənbə, səh 75.

[7] - Fərhənge ferəqe İslam, Muhəmməd Cavad Məşkur, səh 54.

[8] - Həmin mənbə, səh 56.

[9] - Həmin mənbə, səh 56 və Meləl və nəhl, Ayətullah Sübhani, cild 2, səh 31.

[10] - Fərhənge ferəqe İslam, səh 56, 57 və 58.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Peyğəmbərin besəti və meracı bir gündə (rəcəbin 27-də) baş vermişdirmi?
    8924 تاريخ بزرگان 2012/04/10
    Cavabı bəyan etmək üçün Peyğəmbərin besəti və meracı ilə əlaqədar məsələni təfsir kitablarından araşdırırıq. 1. Besətin tarixi ilə əlaqədar müsəlman alimləri arasında iki nəzəriyyə vardır: Birincisi şiələrin nəzəriyyəsidir. Onlar rəcəb ayının 27-ci gününü Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in besət günü hesab edirlər. İkinci nəzər isə ...
  • Türbət suyunu əldə etmək üçün, su, yağış suyu olmalıdırmı? Ona dua da oxunmalıdır yoxsa lazım deyil? Xahiş edirəm tam izah verin.
    8842 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/10/02
    Türbət suyunu hazırlamaq üçün, pak və gigiyena suyu kifayətdir.[1] Hərçənd, fərat suyu[2] zəmzəm suyu[3], yaxud neysan ayında[4] olan yağış suyu kimi bəzi suların daha çoxImtiyazları var. yağış suyu da çox vaxt saf və təmiz olduğuna görə, bəlkə adi sulardan daha yaxşı ...
  • Günahdan paklanmanın hansı yolları vardır?
    8738 Əməli əxlaq 2011/06/14
    İnsanın günahlarının bağışlanması yolları çox olmasına baxmayaraq biz onların bəzilərini aşağıda qeyd edirik: 1). Tövbə və Allaha tərəf qayıdış (bəzi şərtlərlə) 2). Günahların bağışlanmasına səbəb olan ən gözəl savabları əldə etmək, yəni yaxşı əməllərə qədəm qoymaq. 3). Kiçik günahların ...
  • İbn Ərəbinin İmam Zaman (ə.c) barəsində baxışı nədən ibarətdir?
    11923 تاريخ بزرگان 2011/09/04
    Mühyəddin İbn Ərəbinin əsərlərini mütaliə etdikdə onun İmam Zaman (ə.c) barəsindəki inancı üzə çıxır. O, "Fütuhati-məkkiyyə" kitabının Həzrət Məhdinin axırzamandakı silahdaş və yavərlərnə həsr etdiyi 366-cı babında belə qeyd edir: “Allahın diri, sağ bir xəlifəsi vardır, o, üzə çıxar. Onun zühuru dünya zülm və sitəmlə ...
  • Pişnamazı tanımadığımız halda camaat namazının hökmü nədir?
    9218 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/06/23
    Pişnamazın şərtlərindən biri ədalətli olmaqdır.[1] Pişnamazın bu ədaləti aşkar olunub isbat edilməlidir.[2] Ədalət batində Allahdan bir növ qorxu hissidir ki, insanın böyük günah iş görməsinin və ya kiçik günahları təkrar etməsinin qarşısını alır. Əgər bir şəxslə oturub-dursaq və ondan ...
  • Niyə dəstəmaz ayəsində “mərafiq (dirsəklər)” kəliməsi cəm halında, ancaq “kəbeyn (Ayağın üzərində yerləşən hər iki bənd,çıxıntı)” kəliməsi ikili cəm halında gəlibdir?
    5734 Təfsir 2019/05/05
    Dəstəmazın necə alənmasının keyfiyyətini bəyan edən dəstəmaz ayəsi olan Maidə sürəsinin 6-cı ayəsində Allah taala buyurur: Ey iman gətirənlər! Namaza durduğunuz zaman üzünüzü və dirsəklərə qədər qollarınızı yuyun! Başınızı və hər iki bəndə (oynağa) qədər ayaqlarınızı məsh edin!...[1] Ayədə gələn kəlimələrin mənası “Mərafiq” dirsəklər ...
  • İrfan elmində xət və nöqtə və s.... hansı mənadadır və “ənə nöqtətu təhtül-ba” (Mən ba hərfinin altındakı nöqtəyəm”- rəvayətinin mənası nədi?
    10843 Nəzəri irfan 2014/05/22
    İrafan elmində qeyb aləmindən bəzi həqiqətləri çatdırmaqdan ötrü ədədlər, hərflər və şəkillərin özünəməxsus ilahi rəmzləri vardır. Nöqtədən məqsəd, allah-Taalanın həqiqi vəhdətidir və bu həqiqi vəhdətin şəkli insan qəlbinin dərinlkilərindən qərar tutmuşdur. Ona görə də kamil insan, varlıq aləminin mərkəzi kimi tanıtdırılmışdır. Allah-taalanın yer üzündə həqiqi vəhdətindəki xəlifəsidir. Əmirəl-mömininin (əleyhissalam) ...
  • Xahiş edirik Şeyx Tusinin siyasi nəzəriyyəsini açıqlayasınız.
    6395 Nizamlar (Qurluşlar) 2011/10/04
    Hər bir dövr və əsrdə özünə məxsus suallar yaranırdı ki, elm sahiblərini vadar edir ki, onlara cavab versinlər və bunlardan biri də şeyx Tusidir ki, bu işin öhdəsindən gəlmişdir. Şeyx Tusinin ümumi olaraq siyasi nəzəriyyəsinin əslini, aşağıdakı mərhələlərdə xülasə etmək olar:
  • Lütfən qadının hicabının necəliyi barəsində hədis yazın.
    8634 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/13
    Nur surəsinin 31- ci ayəsi başqa olmaqla çox sayda hədis və ayələr qadının hicabı barəsində söhbət açmışdır.həmçinin Nur surəsinin 31- ci ayəsində buyurulur: "Mömin qadınlara de ki, gözlərini haram buyrulmuş şeylərdən çəkindirsinlər, namuslarını qorusunlar; öz- özlüyündə görünən (əl- az) istisna olmaqla, zinətlərini göstərməsinlər baş örtüklərini yaxalarına çəksinlər; zinətlərini ərlərindən başqasına ...
  • Təşəhhüd və salam halında hansı əməllər müstəbdir?
    9362 Təşəhhüd və salam 2015/04/19
    Namazın salam və təşəhhüdündə müstəhəb sayılan əməllər aşağıdakılardır: Təvərrük halında oturmaq, Yəni namaz qılan adam sol budu üstə otursun, və sağ ayağının üstünü sol ayağının üzərinə qoysun. Təşəhhüddən sonra desin: “Əlhəmdulillah” ya da desin “Bismillah və billah vəlhəmdu lillahı və xəyrul əsmai ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164891 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164578 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119934 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    114047 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111311 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94296 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54955 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54848 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46401 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45974 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...