Ətraflı axtarış
Baxanların
7356
İnternetə qoyma tarixi: 2009/06/18
Sualın xülasəsi
Бүтүн ҹәмијјәтләрин еһтијаҹларыны өдәјә биләҹәк бир динин ҝәлмәси неҹә мүмкүндүр?
Sual
Бәшәрин сон тарихинә гәдәр һидајәтлә бағлы бүтүн еһтијаҹларыны өдәјә биләҹәк бир динин мејдана ҝәлмәси неҹә мүмкүндүр? Бу ҝүнә гәдәр бәшәрин бу гәдәр тәкамүл, тәрәгги вә дәјишмәсиндән сонра јени бир динин инсанлары әбәдијјәтә гәдәр һидајәт етмәси неҹә мүмкүн ола биләр?
Qısa cavab

Бу суалы ҹавабландырмаг үчүн бәшәрин вәзијјәти вә һалы һаггында фикирләшмәк лазымдыр. Ҝөрәсән, доғурдан да тарих боју инсанда һәр бир дәјишиклик баш верәндә онун бүтүнлүкдә заты вә вүҹуду дәјишир? Јохса , бүтүн бу дәјишикликләр арасында инсанын заты вә ҹөвһәри сабит галыр, һәмин зат инсанын кечмишини, бу ҝүнүнү вә ҝәләҹәјини бир-биринә бағлајыр, инсанын шәхсијјәтини вүҹуда ҝәтирир вә инсанијјәт аләминдә она бир маһијјәт вә мәдәнијјәт бәхш едир?!

Ətreaflı cavab

Бир груп инсан бу суала шәрһ вермәкдән ваз кечмиш вә белә бир нәтиҹәјә ҝәлмишләр ки, динин сонунҹу олмасы вә бундән сонра илаһи һидајәтә еһтијаҹы олмамасынын әсас сәбәби бәшәрин әгли вә фикри ҹәһәтдән тәкамүлә јетмәсидир!!! Хатәмијјәт (пејғәмбәрләрин сона јетмәси) бу мәнададыр ки, бәшәр артыг һәдди булуға јетишмиш вә динә еһтијаҹсыз олмушдур.[1] Бундан әввәл Игбад Лаһури вә башгалары да белә иддиа етмишдиләр. Инди дә тәзә бир ҹилвә илә һәмин сөзү тәкрарлајырлар.

Үмумијјәтлә, еһтијаҹсызлыг ики нөвдүр: 1-Бәјәнилмәмиш вә икраһ доғуран еһтијаҹсызлыг вә 2-бәјәнилмиш вә тәрифә лајиг еһтијаҹсызлыг.

Бәјәнилмәјән еһтијаҹсызлыг будур ки, инсан еһтијаҹлы олдуғуну билдији һалда онун ардынҹа ҝетмәсин вә өзүнү “ҝуја еһтијаҹсыздыр” – кими гәләмә версин. Мисал үчүн, бир нәфәр хәстәләнир вә баша дүшүр ки, һәлимә ҝетмәли, дәрман алмалыдыр. Амма хәстә олдуғу һалда тәбибә ҝетмәсә вә мәним һәкимә еһтијаҹым јохдур вә дәрман истәмирәм!” десә, белә еһтијаҹсызлыг бәјәнилмәмиш, икраһ доғуран еһтијаҹсызлыгдыр.

Лакин бәјәнилмиш вә гәбул олунан еһтијаҹсызлыг да вардыр. О да будур ки, инсан хәстәләнир, һәкимә вә дәрмана еһтијаҹлы олдуғуну билир. Һәкимин јанына ҝедир вә чалышыр ки, һәким ону сағалтсын. Белә бир дәрманла артыг инсан сағалыр вә тәбибдән еһтијаҹсыз олур. Бурда тәбибин иши хәстәни, бир даһа һәкимә еһтијаҹы олмајаҹаг тәрздә елә сағалтмагдыр. Әҝәр тәбиб һәмишә хәстә илә әлагәдә олмасыны истәсә, онда ону елә мүалиҹә едәр ки, хәстә һәмишә онун јанына ҝәлиб ҝетсин.

Амма садиг вә һәгиги тәбиб мүалиҹәни ән јахшы шәкилдә јеринә јетирир, бу ишин нәтиҹәси дә хәстә илә әлагәләрин кәсилмәси олур. Әҝәр тәбиб ишини јахшы вә доғру шәкилдә јенинә јетирсә хәстә сағалаҹаг. Хәстә сағаланда исә тәбиблә әлагәсини кәсир. Бундан сонра хәстәнин тәбибә еһтијаҹы јохдур. Мүәллим-шаҝирд әлагәләри дә бу гәбилдәндир. Мүәллим өз вәзифәсинә әмәл етсә, шаҝирдинә елә сәвијјәдә елм өјрәтмәлидир ки, онун бир даһа мүәллимә еһтијаҹы олмасын. Беләликлә, һәр бир инсафлы мүәллим елә тәдрис етмәлидир ки, иши шаҝирдин ондан еһтијаҹсыз олмасы илә нәтиҹәләнсин. Белә олан һалда шаҝирд артыг әввәлки шаҝирд дејил, онун кими мүәллимин јанында мүстәгил бир мүәллимдир.

Сонра белә нәзәр верирләр: Пејғәмбәрләр тәбибләр кими инсанларын һалына јанырлар. Онлар бәшәрә елә маариф вә мәдәнијјәт өјрәдирләр ки, әҝәр бәшәријјәт онлары өз һәјатларында тәтбиг едиб гаврасалар, артыг пејғәмбәрләрә еһтијаҹ олмаз. Неҹә ки, хәстә дә сағлам һала ҝәлдикдән, шаҝирд тәһсилини мүвәффәгијјәтлә баша вурдугдан сонра артыг мүәллимә еһтијаҹы олмур. Онларын нәзәриндә пејғәмбәрләрин сона јетмәси һәмин гәбилдәндир.

Игбал Лаһури Ислам Пејғәмбәринин ҝәлиши илә инсанларын артыг пејғәмбәрә еһтијаҹы олмамамсы фикрини дә һәмин мәгсәдлә бәјан етмишдир. Белә ки, Ислам Пејғәмбәри (с) өз ҝәлишиндән сонра инсанлара дини саһәдә елә дәрин маариф вә аҝаһлыг өјрәдир ки, ондан сонра инсанлар башга пејғәмбәрә бир даһа еһтијаҹлы олмурлар.[2]

Амма инсанын динә олан еһтијаҹынын дәлили елә дәлилләрләдир ки, инсан өз әгли, һисс үзвләри вә ја тәҹрүбә илә ону әлә ҝәтирә билмәзләр. Бу о демәкдир ки, инсан идракы һардаса мәһдуддур. Фәлсәфә бәһсиндә дә биз сүбут етдик ки, инсан идракынын һардаса һәр шеји дәрк етмәкдә мәһдудијјәти вар. Гуран да бу мәтләбә ишарә етмишдир: [3] علّمکم ما لا تکونوا تعلمون Аллаһ, сизә билмәдикләринизи өјрәтди!” Белә олан һалда бәшәр елә бир нөгтәјә чатмајаҹаг ки, диндән еһтијаҹсыз олсун.

Диҝәр тәрәфдән, әҝәр белә бир иддиа сәһиһ олсајды Ислам динин зүһурундан бир-ики әср сонра инсанлар диндән еһтијаҹсызлыгларыны изһар едәр вә өз ағыллары илә һидајәт јолуну тапардылар. Мүасир тарих белә бир иддианын батил олдуғуна ән јахшы шаһиддир. Бәшәр бу ҝүн нәинки диндән еһтијаҹсызлыг дујуб, әксинә, ренесанс дөврүндә дин мүгабилиндәки ҝүнаһлары вә аҹылыглары чыхардыгдан сонра өзүнү динә даһа да јахын билир вә ҝүнбәҝүн өзүнүн динә даһа еһтијаҹлы олдуғуну һисс едир.

Башга дәстә бу суалын мүгабилиндә динин тәкамүл нәзәријјәсини гәбул едир вә иддиа едирләр ки, дин бәшәрлә аддымбааддым тәкамүлә чатыр вә өзүнү һәр ҝүн тәзә тәләблә ујғунлашдырыр. Бу тәфәккүр әслиндә, дини дәјишикликләри әсас тутмагла дин тәлимләринин әбәди олмасыны инкар едир.

Бәзиләри бу мәсәләјә диггәт јетириб мәсәләни башга ҹүр јозурлар. Онлар “дин”лә “дини мәрифәт” арасында фәрг гојмагла һәм мүшклү һәлл етмәк вә һәм дә бу сүст нәтиҹәни арадан апармаг истәјирләр. Нәзәријјә будур ки: “динин әсл принсипләри” һәмишә сабитдир. Амма “дини мәрифәт” инсанларын тәкамүл вә маарифләнмәси илә бирликдә дәјишә биләр. Олар бир тәрәфдән буну гәбул едирләр ки, дәјишән бир иш һеч вахтмүгәддәсола билмәз. Диҝәр тәрәфдән буну гәбул едирләр ки, “дин” сабит вә мүгәддәсдир. Дини мәрифәт исә дәјишән вә гејри-мүгәддәсдир. Нәтиҹәдә бәшәрин әлинә ҝәлән “дини мәрифәт” олур вә дин өзү исә сабит вә әлчатмаздыр.

Белә бирдинАллаһ тәрәфиндән ҝөндәрилмиш динин тәрифиндән хариҹдир. Чүнки, әввәлдә бәјан олунду ки, дин Аллаһ-таала тәрәфиндән пејғәмбәрләрин васитәси илә вә бәшәри һагга һидајәт етмәкдән өтрү ҝөндәрилмиш ганунлар мәҹмуәсидир. Әҝәр бүтүн бу сөјләниләнләри вә динин мәтниндә дејиләнләри “дин” адландырсаг вә бүтүн бу диндә олан дәјишиклик вә јениликләрин дини мәрифәт олмасына исрар етсәк, әслиндә “дин”и дәјишмәк әрәфәсиндә гәрар вермиш вә әввәлдә гејд етдијимиз һәмин јолу ҹәмијјәтә әрмәған ҝәтирмиш олуруг. Сонда белә бир нәтиҹәјә ҝәлирик ки, мәҹбури шәкилдә, истәр-истәмәз гәбул етмиш оларыг ки, белә дин һеч вахт мүгәддәс ола билмәз.[4]

Бу суала ҹаваб тапмагдан өтрү бәшәрин вәзијјәти вә һалы һаггында фикирләшмәк лазымдыр. Ҝөрәсән, доғрудан да инсанда тарих боју дәјишиклик оланда онун бүтүн заты вә вүҹуду дәјишир?! Јохса , бүтүн бу дәјишикликләр арасында инсанын заты вә ҹөвһәри сабит галыр, о зат инсанын кечмишини, бу ҝүнүнү вә ҝәләҹәјини бир-биринә бағлајыр, зат инсанын шәхсијјәтини вүҹуда ҝәтирир вә инсанијјәт аләминдә она бир маһијјәт вә мәдәнијјәт бәхш едир?![5]



[1] Әбдүл-Кәрим Суруш. Ришә дәр аб әст”. Пејғәмбәрләрин һәдәфләринә бахыш. Кејһан фәрһәнҝи. №29. сәһ-14

[2] Әввәлки мәнбә, Сәһ.13-14.

[3] Бәгәрә сурәси-239

[4] Мәһди Һадәви Теһрани, “Мәбани кәлами иҹтиһад”, сәһ.317-380.

[5] Ҝөстәриш. Дин вә инсан. Ҝөстәриш: дин, сабит вә дәјишән.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Qurani-kərimdə gözəllikşünaslıq məsələsini isbat edən ayələr vardırmı?
    10335 Təfsir 2012/07/22
    Farsca ziba (gözəl) kəlməsinin müxtəlif mənaları vardır: layiqli, yaxşı, xoş surət. Termində isə kamalın üzərinə çəkilmiş şəffaf bir pərdəyə deyilir. Ümumiyyətlə, gözəlliyin dörd növü vardır: Hiss olunan, hiss olunmayan, məqul (əqli) və Allah-taalanın mütləq gözəlliyi. Quran nəzərindən insanın gözəlliyi, təbiət gözəlliyi, mənəvi və əxlaqi gözəlliklər ...
  • Nə üçün din siyasət əhatəsinə daxil olur?
    10586 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/15
    Dinin siyasətdən ayrı olması nəzəriyyəsi, dinin insan həyatının müxtəlif mərhələlərindən kənar olmasını himayət edir. Bu nəzəriyyəyə əsasən, insanlar öz ağıl və elmi çərçivəsində maarif, siyasət, qəzavət, iqtisadi, ticarət, əxlaq və ictimai rəftarlarla bağlı qanunları tanımağa malik və onları sadir etməyə qadirdirlər; odur ki, insan öz həyatını idarə ...
  • İmtina edilmişə hakimin vilayəti qaydasının mənası nədir?
    5728 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/15
    Qaydanın qısa və açıq tərifi budur ki, müsəlmanların hakimi, bir nəfər öhdəsinə olan hüquqları (ümumi mənada) ödəməkdən imtina edən zaman, hakim onu öhdəsində olan haqqı yerinə yetirməyə məcbur edir.Fiqhi əsərlərə qısa və səthi baxışda, insana bu nəticəni qəbul etdirir ki, imtina edilmişə hakimin vilayəti, möcüzə qaydası olaraq ...
  • İt və donuzun nəcis olması barəsindəki hədisi bəyan edin.
    9383 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/07/28
    İt və donuzun nəcis olması barəsində imamlardan (əleyhimus-salam) çoxlu rəvayət nəql olunmuşdur. Bu rəvayətlər iki qisimdir: bəzi rəvayətlərdə “nəcisdir” kəlməsi aşkar deyilmiş, bəzilərində isə aşkar deyilməmişdir, amma mülazimədən (bir şeyin hökmünün deyilməsindən başqa bir şeyin hökmünün də məlum olması) it ...
  • Mən əvvəllər dövlət işçisi olmuşam və sonradan xəstəliklə əlaqədar təqaüdə çıxmışam. Amma, 4 ildən sonra sağlamlığım düzəldi. İndi, xəstəlik ünvanı ilə aldığım təqaüd mənə halaldırmı?
    4025 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/05/23
    Ümumiyyətlə,belə işlər təqaüdə çıxmaq qanununa bağlıdır. Bu mənada ki, əgər sizin belə vəziyyətdə aldığınız təqaüd haqqı idarənizin qanununda heç bir problem deyilsə, şəri cəhətdən də müşkülü yoxdur. Əlavələr: Təqlid edilən müctehidlərin bu sual haqqında nəzərləri bundan ibarətdir:[1] Həzrət ayətullah-üzma Sistani (Allah hifz etsin); Halaldır.
  • Peyğəmbərin buyurduğu “qələm-kağız” hədisində “mənim yanımda mübahisə aparmaq rəva deyildir!” dedikdə məqsədi nə idi?
    9111 Məsumların (Əleyhimussəlam) sirəsi 2012/02/13
    Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in buyurduğu “mənim üçün qələm-kağız gətirin” cümləsi sünnü və şiə kitablarında müxtəlif sənədlərlə nəql olunan məşhur hədisin bir hissəsidir. Rəyasət aşiqi olan bir dəstə adam Quranda وَمَا یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَی “O, heç vaxt havayi-nəfs üzündən danışmır” deyə vəsf edilən Peyğəmbərin hüzurunda olan zaman ...
  • Şeyx Tusi (rh)- nin iqtisad kitabı hansı mövzuları əhatə edir?
    10184 تاريخ بزرگان 2012/06/13
    Şeyx Əbu Cəfər Məhəmməd bin Əl- Həsənul- Tusi (rh) Şeyx Tusi ilə məşhur olan İmamiyyə şiəsinin görkəmli fəqih, usulçu, təfsirçi, kəlamçı və hədisçisi, İslam və İranın elmi fəxrlərinin ən böyüklərindən biridir ki, elminin müxtəlif sahələrində kitab yazıbdır ki, o elmlərdən biri, kəlam elmidir. O bu sahədə ...
  • İnsanın pisliyə doğru meyli Allah-taalanın istəyidirmi?
    6921 Qədim kəlam 2011/08/23
    SualolunmuşayəTəkvirsurəsinin 29-cuayəsivəDəhrsurəsinin 30-cuayəsininbirqismətidir
  • Aya sizin nəzərinizdə vəliyi- fəqih məsumdur?
    6155 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/09/11
    Məsum imamların (ə) hədis və rəvayətlərinə əsasən, məsum olmaq yalnız 14 nəfər- Peyğəmbər (s), həzrət Zəgra (s) və 12 imama məxsusdur. Bunun üçün də vəliyi- fəqih məsumlar sırasında hesab olunmur. Amma bir çox ayə və rəvayətlərə əsasən, İmam Zamanın (ə) qeybəti dövründə vəliyi- fəqihdən itaət etmək vacibdir və lazımdır. İmam ...
  • Əbu Dərdanın şəxsiyyəti necə olub? Onun barəsində Əhli- beytin nəzəri nə idi? Ondan nəql olunan rəvayətlərin hökmü nədir?
    6709 تاريخ بزرگان 2012/02/18
    Daha çox öz kenyəsi ilə (Əbu Dərda) çağırılan. Xəzrəcin nəvələrindən olan "Ovəymər bin Malik" Peyğəmbər (s)- in səhabələrindən olubdur. O, Xəzrəc qəbiləsinin camaatından olaraq Mədinədə yaşayırdı. Peyğəmbər (s)- in Mədinədə hüzurundan neçə ay keçəndən sonra, o həzrətin yanına gəlib və müsəlman oldu. İmam Əli (ə)- ın Müaviyədən üstün olmasına ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164834 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164363 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119889 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113947 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111109 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94233 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54926 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54648 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46321 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45922 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...