همان‌گونه که می‌دانید، بسیاری از احادیث تنها در ارتباط با یک موضوع خاص و حتی تنها شامل یک حکم است؛ اما روایاتی نیز وجود دارند که شامل احکام مختلف و یا دربردارنده موضوعات گوناگون و متنوع‌اند.

«تقطیع حدیث» به این معنا است که فردی با توجه به موضوع خاص پژوهشی خود، تنها به نقل بخشی از یک روایت بپردازد که مرتبط با موضوع او است و از نقل فرازهای دیگر روایت که ارتباط با بحث او ندارد خودداری کند.

گفتنی است؛ برخی از مبانی فهم حدیث، «توجه به وضعیت حدیث از حیث الفاظ و عبارات هنگام صدور»، «میزان نقل به معنا» ... و نیز «تقطیع صورت گرفته در متن حدیث» است؛ زیرا بررسی تاریخ تدوین حدیث نشان می‌دهد که احادیث معصومان(ع) با انگیزه‌های گوناگون - چه مثبت و چه منفی - مورد تقطیع واقع شده و این موضوع پیامدهای متعددی در فهم روایات و انتقال معانی آنها به مخاطبان حدیث ایجاد کرده است.

در همین زمینه، علما در مورد مجاز بودن نقل به معنا و نیز تقطیع حدیث، اختلاف نظر دارند: گروهی نقل مفاد حدیث را جایز نمی‌دانند، از «تقطیع» روایت نیز منع کرده‌اند. و بعضی هم که نقل به معنا را جایز می‌دانند، فقط در موردی که تمام روایت را قبلا نقل نموده، تقطیع را جایز دانسته‌اند.[1]

البته آنانی که تقطیع را مجاز می‌دانند، آن‌را منوط به دو شرط می‌دانند: نخست آن‌که روایت دارای احکام مختلف یا شامل موضوعات متنوعی باشد؛ و دیگر آن‌که تقطیع از کسی که صلاحیت علمی برای این کار دارد، صادر شود.

گفتنی است که تقطیع حدیث، بیشتر به سبب تدوین روایات به حسب ابواب و موضوعات گوناگون انجام می‌شود و اتفاقا بیشتر کتاب‌های حدیثی بر این روش تدوین شده‌اند.

به عنوان نمونه، امام علی(ع) در یک مجلس 400 مطلب را به اصحابش آموخت که این سخن حضرتشان به عنوان «حدیث اربعمأة» ثبت شده است؛ اما مؤلفان کتب حدیثی و نیز فقها به مناسبت در باب‌‌هاى مختلف، به بخش‌هایی از این حدیث استناد کرده‌‌اند.[2]

[1]. خطیب بغدادی ، احمد بن علی، الکفایة فی علم الروایة، ج 1، ص 227 - 228، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ اول، 1405ق/ 1985م.

[2]. ر. ک: ابن بابویه، محمد بن على‏، خصال، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، ص 611، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1362ش.