Gelişmiş Arama
Ziyaret
9739
Güncellenme Tarihi: 2010/07/17
Soru Özeti
Yeni (işlenmiş) altını, eski altının biraz fazlasına değiştirmek neden caiz değildir?
Soru
Faiz mevzusunda, sayılmayan bir malın karşılığında, aynı cinsten başka bir mal fazla miktarda talep edilmeyeceğine dair hüküm olmasına rağmen altın konusunda genellikle kuyumcular işlenmiş yeni altının karşılığında eski altından daha fazla miktarda almaktalar. Böyle bir şey aklada yatkındır. Ancak ilmihallerin çoğunda bunun caiz olmadığı yazılmaktadır. Sizden ricam, böyle bir muamelenin neden caiz olmadığını açıklamanızdır
Kısa Cevap

Faiz, ayet ve rivayetlerde şiddetle kınanarak haram edilmiş ve bu haramlığın bazı hikmetlerinede işaret edilmiştir. Örneğin: İnsanların birbirlerine borç vermeye yanaşmayacağı, fazin zulüm olması, insanların toplumun ihtiyaç duyduğu ticari faaliyetlerden soğuması vs. gibi şeyler faizin haram edilmesinin hikmetlerinden bazılarıdır.

 

Ancak belirtmek gerekir ki, faizin haram olması hakkında söylenen hikmetlerin tümü borç faizi hakkında olup, alışveriş faizi için şu anda bizim için bilinmeyen nedenlerden dolayı herhangi bir hikmet zikredilmemiştir. Bu yüzden Peygamberimize (s.a.a) ve Masum İmamlara (a.s) tam bir teslimiyet ve itaatin gereği olarak ona amel etmek gerekir. Fakat bu, böyle bir hükmün arkasında başka hikmetin olmadığı ve bu hükmün her hangi bir faydası olmadığı anlamına gelmez.

 

Bazı alimler alışveriş faizinin haram oluşunun hikmeti hakkında tahminde bulunarak şöyle demişlerdir: Alışveriş faizinden suistifade edilebileceği ve borç faizinden kaçmak için kullanılabileceğinden haram edilmiş olabilir. Başka bir ifadeyle alışveriş faizi borç faizinin adeta bir kalkanıdır.

Ayrıntılı Cevap

Faiz mevzusu fıkhın geniş konularından biri olup ayet ve rivayetlerde haramlığına önemle vurgu yapılmıştır. Faiz (riba) terimi iki farklı yerde kullanılmaktadır:

1-     Borç faizinde

2-     Alışveriş faizinde

Borç faizi, şartlı olan borçtur. Borcun şartları ve harama neden olan şeyler nelerdir konusunda fakihlerin arasında görüş ayrılığı vardır. Sizin sorunuzdaki alışveriş faizinden maksat şudur: 1) Muamele aynı iki cins arasında yapılmalıdır.  2) Alışveriş ölçülme ve tartılma şeklinde olmalıdır. 3) İki cins aynı miktarda olmamalıdır.[1]

Alışveriş faizinin haram oluşu, hatta muamele edilen iki cins çeşitli yönlerden -asıl cinslerinin dışında- birbirleriyle farklı olsalar dahi geçerlidir. Örneğin, bir kilo kaliteli pirinç, bir buçuk kilo kalitesiz pirinçle değiştirilirsebu faizdir ve haramdır. İki cinsten birinin eski olması vb. gibi diğer özelliklerde de faiz hükmü uygulanır. Altın ve gümüşte de aynı şartlar geçerlidir. Yani iki altın, hangi özellikte olursa olsun (ister eski olsun, ister yeni, işlenmiş veya külçe, kırık ya da sağlam farketmez) muame1le edilirse fiyatları farklı olsa da ikisinin ağırlığının eşit olması gerekir. Altın ve gümüşün bu konudaki özelliği şudur: Altın ve gümüş nakit olarak muamele edilmelidir, borç olarak muamale edilirse caiz değildir.[2]

 

Mantıklı bir ihtiyaç olan eski altınla yeni altını muamalesi konusunda basit ve şer’i bir yol önerilmiştir ki onunla hem bu mantık ve şer’i hedef gerçekleşmekte, hem de çeşitli faydaları olan İlahi hüküme muhalefet edilmemektedir.

 

Rivayetlere ve Şer’i delillere dayanarak bu yolu benimseyenlere hatırlatmak gerekir ki, onu uygulamak ilahi hükümden kaçmak ve Allah-u Teala’ya karşı hile yapmak değildir. Aksine muameleyi

haramdan helale çevirmektir. Nitekim bir rivayette şöyle buyurulmaktadır: ‘Haramdan helale kaçmak ne kadar güzeldir.’[3] Yani yaşam tarzı Allah’ın yasakladığı şekil üzerine olmamalıdır.

 

Günümüzde Müslümanlarının çoğunun piyasasında uygulanan yol şudur: Muamele, iki cinsi değiştirme halinden çıkarılıp başka bir muamele haline getirilmiştir. Şöyle ki, önce eski altın belli bir fiyata satılır, sonra yeni altın satın alınır. Örneğin önce 10 gr. eski altın 200 bin Tümen’e satılır, sonra 8 gr. yeni altın aynı fiyata satın alınır.[4]

 

Faiz neden haramdır?

 

Konuya girmeden önce belirtmek gerekir ki, hükümlerin felsefesini bilmek insanı onlara amel etmeye daha çok teşvik etse de, genel anlamda insanların Allah’a ihlasla kulluk ve itaat isteklerinide yokedebilir; yani Allah’ın kanunlarının felsefesini ve bunların kendisine faydası olduğunu bilen kimse Allah’ın yüceliği ve Ona olan iman ve inancından dolayı değilde yalnızca kendi menfaatinden dolayı onu yerine getirir ve netice itibarıyla ihlaslı bir şekilde kulluk yapmaktan mahrum olur.[5] Belkide bu nedenden dolayı hükümlerin felsefeleri dini metinlerde tam olarak zikredilmemiş, insanları ahkâma yönlendirmek için onların yalnızca bir kısmına değinilmiştir. Ahkamın tümünün, fayda ve zararlar göz önüne alınarak konulduğunu bilmemize rağmen genede ayrıntıları hakkında her zaman kafamızda sorular vardır. Mesela, namazın bir çok faydasının olduğunu biliyoruz, ama sabah namazı neden iki rekattır, manevi bir halde ona bir rekat daha ekleyerek kılsak namaz neden batıl olur, gibi konularda bilgimiz yoktur. İnsan aklı genel olarak ahkamın hikmetlerini bir ölçüye kadar anlayabilir, ama ayrıntılarının çoğunu bilemez. Kullar, Allah’a ve Peygamber’e olan iman ve güvenlerinden dolayı, nedenini bilmedikleri şeyleri yerine getiriyor veya onları terkediyorlar. Bu mümince bağlılık çok güzel bir duygu olup, nefsi ıslah açısındanda yapıcıdır.

 

Bununla birlikte aşağıda borç faizinin haram oluşunun hikmetlerini açıklayan bazı ayet ve rivayetlere değiniyoruz:

 

1-     Faiz, akla ve mantığa aykırı olan bir kazanç yoludur; başka bir ifadeyle şer’i bir yönü yoktur.[6]

2-     Bir rivayette İmam Sadık (a.s) şöyle buyuruyor: ‘Faiz helal olsaydı, insanlar ticareti ve ihtiyaç duyulan işleri yapmazlardı. Allah faizi haram kıldı ki insanlar haramdan helale, ticarete ve alışverişe yönelsinler. Böylece geriye kalanda borç haline gelsin.’[7] Yani toplumda ekonomik faaliyetler durmasın diye haram edilmiştir.

3-     Kur’an’da faizin hükmü açıklandıktan[8] sonra şöyle buyuruluyor: ‘Ne zulmedersiniz, ne zulüm görürsünüz.’ Bu cümle faizin zulüm olduğunu göstermektedir. Faizin zulüm olması onun haram oluşunun hikmetlerinden biridir.

4-     Rivayetlerden istifade edilen faizin haram oluşunun delillerinden bir diğeri faizin, insanın hayır işler yapmaya sevkeden duygularını öldürmesidir. Bir rivayette şöyle buyuruluyor: ‘Allah faizi haram etti ki insanlar hayır işten (borç vermekten) kaçınmasınlar.’[9]

Görüldüğü gibi ayet ve rivayetlerde faizin haram oluşunu açıklayan delillerin tümü borç faizine aittir; alışveriş faizinin haram oluşunun delili ya zikredilmemiş ya da bize ulaşmamıştır. Başka birçok hüküm gibi bu hükümde taabbüdi ve Masum İmamlara (a.s) olan teslimiyetimizden dolayı kabul etmemiz gereken hükümlerdendir. Buna rağmen Şehid Mutahhari,[10] Ayetullah Mekarim[11] gibi alimler bu konuda şöyle bir tahminde bulunmuşlardır: Alışveriş faizinin haram olmasının hikmeti borç faizini önlemek içindir. Başka bir ifadeyle alışveriş faizi borç faizi için bir kalkan ve sınır görevini yapmaktadır. Bu, borç faizinin öneminden dolayıdır; borç faizinden kurtulmak için alışveriş faizden suistifade edilebilirdi. Böyle bir suistifadenin önüne geçmek için alışveriş faizi haram edilmiştir.  


[1] - Bu konu için Tam İlmihaller’in ‘Alışveriş Hükümleri’ bölümüne bakınız.

[2] - Bu konu için Tam İlmihaller’in ‘Altın ve Gümüşün Alım Satımı Hükümleri’ bölümüne bakınız.

[3] - el-Kafi, c.5, s.246

[4] - Bu amelin şartlarının neler olduğu konusunda fakihlerin arasında da görüş ayrılığı vardır. Daha fazla bilgi için geniş izahlı kitaplara başvurunuz.

[5] - Bu arada unutmamak gerekir ki, Allah’ın ihlaslı kulları bunun dışındadırlar.

[6] - Vesail-uş Şia’daki bir rivayete dayanılmıştır (c.12, Ebvab-ur Riba, bab:1, h.11).

[7] - a.g.e, h.8

[8] - Bakara/279

[9] - Vesail-uş Şia, c.12, Ebvab-ur Riba, bab:1, h.4

[10] - Murteza Mutahhari, Mesele-i Riba ve Bank, s.46

[11] - Nasir Mekarim Şirazi, er-Riba ve’l Benk-ul İslami, s.60

Diğer Dillerde Soru Tercümesi
Yorumlar
yorum Sayısı 0
Lütfen soruyu doğru giriniz
örnek : Yourname@YourDomain.com
Lütfen soruyu doğru giriniz
Lütfen soruyu doğru giriniz

Konusal Sınıflandırma

Rastgele Sorular

  • Neden felsefî ikinci makuller tür ve ayıraca sahip değildir? Mantıkî ikinci makuller de böyle midir?
    10086 İslam Felsefesi 2011/10/23
    Makul, felsefî bir terim olup zihne gelen şey anlamındadır ve hissedilenin yani hisle duyumsananın karşısında yer alır. Makul terimi bazen aklî suretler için, bazen dışarıda bir varlığı olmayan hususlar için ve bazen de hissedilmeyen ve soyut olan şeyler için kullanılır ki bu durumda makulden kasıt akıldır. Bizim konumuzda makulden ...
  • Bozgunculuğun bahsedildiği Kur’an ayetleri hangileridir?
    13595 Tefsir 2011/01/20
    Bozgunculuk ıslah karşısında olup her tahripkâr işe denir. Bundan dolayı noksanlık ve tahrip cihetinde yer alan her iş veya bireysel ve toplumsal meselelerdeki ifrat ve tefrit bozgunculuk sıfatıyla anılır. Kur’an-ı Kerim’in hedef ve misyonu insanları her türlü bozgunculuktan kurtarmaktır. Bu yüzden Kur’an-ı Kerim’in birçok ...
  • Hayız kanın özelliklerini görmedim diye kendi adet dönemimin içinde namaz kılabilir miyim?
    49297 Hukuk ve Şer’I Hükümler 2010/05/19
    Bu sorunun kısa cevabı yoktur. Ayrıntılı cevap seçeneğini tıklayınız. ...
  • Masum olmayan bir kimse Allah’ın halifeliğinin örneği olabilir mi?
    7124 Eski Kelam İlmi 2011/01/20
    Allah’ın halifeliğinin örneklerine değinmeden önce Allah’ın halifesinin kim ve vasıflarının ne olduğunu açıklamak gerekir. Hilafet ve halifelik kavramının batınında halife kılanın halifede zuhur etmesi manası saklıdır ve halife ise halife kılan özneye kimliği bağlı olan kimsedir. Halifenin ondan ayrı bir mana ve hakikati yoktur. ...
  • Bir insanın mürtet olmasının hükmü şeriat hâkiminin hükmüne gerek duyar mı?
    8484 Hukuk ve Şer’I Hükümler 2012/03/12
    Sorunuz büyük taklit mercilerinin bürolarından soruldu ve alınan cevapları aşağıda aktarıyoruz: Hz. Ayetullah Uzma Hamaney (ömrü uzun olsun): Mürtetlik şeriat hâkiminin hükmüne gerek duymaz. Eğer dinin gereklerinden birini inkâr etmek peygamberliği veya aziz İslam Peygamberini inkâr etmeyle veyahut şeriata bir noksanlıkta bulunmayla sonuçlanırsa, ...
  • İyi ve kötülerin birbirlerine karşı olan sevgi ve kini nasıldır?
    6393 Diraytü’l-Hadis (Hadis Etidü) 2011/11/12
    Sorunun açıklığa kavuşması için İmam Askeri’nin (a.s) hadisinin metnini hatırlatacağız. İmam Hasan Askeri (a.s) şöyle buyurmuşlardır: “İyilerin, iyilerle dostluğu, iyiler için sevaptır, kötülerin, iyilere muhabbeti, iyiler için büyüklüktür; kötülerin, iyilerle düşmanlığı, iyiler için süstür (ziynettir) ve iyilerin, kötülerle düşmanlığı, kütüler için rüsvalıktır.”[1] Buna ...
  • Zırar mescidinin anlamı nedir? Onun inşa edilme hikâyesi nedir?
    12235 tarihi Yerler 2012/03/12
    “Zırar” Arapçada mufaale babından olup bilerek[1] zarar verme[2] anlamına gelir. Kur’an-ı Kerim’de Tövbe suresinde Zırar mescidi macerasına işaret edilmiştir. Zırar mescidinin bu adla adlandırılmasının nedeni, bir grup münafığın İslam ve Müslümanlar aleyhine olan kendi kirli emellerini hayata geçirmek ve Hz. Peygamber ...
  • Melekler Âdem’in yaratılmasından önce Âdem’in bozgunculuk çıkaracağını nerden bilmekteydiler?
    12817 Tefsir 2011/06/20
    Meleklerin Âdem’in yaratılmasından önce Âdem’in bozgunculuk çıkaracağını nerden bildiği hususunda bir takım ihtimaller beyan edilmiştir:1. Lavh-i Mahfuz kanalıyla Âdem’in zürriyetinin yeryüzünde bozgunculuk çıkaracağı ve kan akıtacağı öğrenilmiştir. 2. İlahi haberler yoluyla öğrenilmiştir.3. Bu konu gerçekte meleklerin öngörüsüydü; çünkü onlar insanın bir takım tabii çelişkiler taşıyan toprak ...
  • Kur’an’ın nüzulu hangi yılda tamamlandı?
    15341 Kur’anî İlimler 2011/04/28
    Peygambere nazil olan son ayet ve son sure hakkındaki rivayetler farklıdır. Bazı rivayetlerde Peygambere (s.a.a) nazil olan son surenin Nasr suresi olduğunu söylenirken bazılarında da Beraet suresinin son sure olduğunu söylenmektedir. Yine bazı rivayetlerde Bakara suresinin 281. ayetinin son ayet olduğunu söylenirken bazılarında da ‘Bugün dininizi size ikmale ...
  • Bir mercii taklit etmede kendisinin rızası gerekli midir?
    5648 Hukuk ve Şer’I Hükümler 2011/10/30
    Hz. Ayetullah Mehdi Hadevi Tahrani’nin bu husustaki görüşü şudur:Eğer şerî muteber yollardan (açık delil, şöhret ve vicdanî ilim) bir şahsın taklit için salahiyeti olduğu tespit edilirse, onu taklit etmek caiz olur ve kendisinin onayına gerek duyulmaz. Daha fazla bilgi edinmek için aşağıdaki adrese müracaat ediniz:

En Çok Okunanlar