جستجوی پیشرفته
بازدید
7125
آخرین بروزرسانی: 1398/01/31
خلاصه پرسش
چرا نمی‌توان گفت که اشیا خود بخود بوجود آمده‌اند؟
پرسش
شبهه خود بخود بوجود آمدن اشیاء: به واسطه این شبهه برهان نظم، برهان امکان و وجوب - و شاید همه براهین عقلی دیگر- خدشه‌دار می‌شود و اثبات وجود صانع نمی‌کند. تقریر برهان امکان: برخی توضیح متفاوتی از برهان امکان ارائه داده‌اند که چنین است: «وجود خارجی یا واجب الوجود بالذات است، فهو المطلوب. یا ماهیتی ممکن الوجود است که با فرض وجود خارجى آن یقیناً واجب الوجود است؛ زیرا هر چیزى تا واجب نشود موجود نمی‌شود. وجوب آن بالغیر است (اگر بالذات باشد خلاف فرض است)، پس علت می‌خواهد. علتش وجوب بالغیر یا بالذات دارد که اگر بالغیر باشد بالاخره به یک وجوب ذاتى برمی‌گردد: لاستحالة الدور و التسلسل؛ زیرا ممکن الوجود، اگر موجود باشد، ضرورتاً معدوم نیست: لاستحالة اجتماع النقیضین. و آنچه ضرورتاً معدوم نیست، ضرورتاً موجود است». اشکال: شما فرمودید شیء دو حالت بیشتر ندارد: یا وجودش بالذات است، یا بالغیر و اگر بالذات باشد پس همیشه وجود داشته؛ چون وجود برایش «بالذات» ضروری بوده و کسی وجود را به او نداده است. من می‌گویم از کجا می‌گویید خود بخود به وجود نیامده باشد؟ یعنی زمانی معدوم بوده، سپس خود بخود بود شده. در اینحالت نه دیگری به او وجود داده، و نه خودش بالذات وجود داشته، بلکه شق سومی است و آن: خود بخود به وجود آمدن است؛ یعنی نه ممکن الوجود است و نه واجب الوجود.
پاسخ اجمالی
در پاسخ ابتدا باید به تبیین موضوع پرداخت تا در نهایت، امکان‌ناپذیر بودن وجود خودبخودی، روشن گردد.
وجود در هر شیئی یا معلول است یا نیست. اگر وجودی علت نداشت، آن‌را «واجب الوجود بالذات»، یا «واجب بنفسه» و یا همان «وجود خود بخودی» می‌نامیم؛ البته نه به این معنا که ابتدا ذات آن وجود داشته و این ذات اقتضای وجود خود را نموده باشد؛ زیرا این فرض، منجر به «دَور» می‌شود، بلکه به این معنا که خودش به خودی خود همواره موجود بوده و در وجود داشتنش، نیازمند چیزی (از درون یا بیرون) نیست. پس واجب الوجود، یعنی چیزی که وجودش محتاج غیر نبوده و همواره، ضرورت وجود داشتن را به همراه دارد. از چنین وجوبی به وجوب بالذات یا بنفسه یا خود بخودی تعبیر می‌شود.
اما اگر وجود در یک شیء، معلول بود، در این‌صورت نیازمند علت است. به این شیء که وجودش محتاج علت است، «واجب بالغیر» یا «ممکن بالذات» گفته می‌شود. حال اگر علت وجود شیء، بیرون از شیء لحاظ شود و سلسله علت‌ها را به واجب الوجود منتهی ننماییم، در این صورت به «تسلسل» می‌انجامد. اگر هم علت وجود یافتن شیء را درون خود شیء لحاظ کنیم، در این‌صورت به «دَور» می‌انجامد و باید شیء، پیش از وجود یافتن، موجود باشد.
پس ملاک واجب یا غیر واجب بودن شیء، احتیاج یا عدم احتیاج آن شیء در وجود داشتن است، اگر در وجود داشتن محتاج بود، در این‌صورت واجب الوجود بالذات نیست و اگر احتیاجی در آن راه نداشت، آن‌را واجب بالذات می‌نامیم.
با توجه به این موضوع، آنچه در پرسش بدان اشاره شده، با چند نقد جدی روبرو خواهد شد که در ادامه به آنها اشاره می‌نماییم:
1. عبارت «خود بخودی» مرادف با «بنفسه» یا «بذاته» بوده، و اگر موجودی به خودی خود، موجود باشد، آن‌را واجب الوجود می‌نامیم. در حقیقت «خود بخود»، یعنی بدون علت یا دلیل و هنگامی که وجودی خود بخودی باشد، آن‌را در اصطلاح فلسفی واجب الوجود بالذات می‌خوانیم.
2. معلول بدون علت محال است؛ زیرا معلول یعنی چیزی که دارای علت است و نمی‌شود چیزی هم دارای علت باشد(یعنی معلول باشد) و هم دارای علت نباشد(استحاله اجتماع نقیضین). یکی از اشکالات فرض مذکور این است که وجود شیءِ غیر واجب بالذات را معلول لحاظ کرده است: «زمانی معدوم بوده سپس خود بخود بود شده»، در عین حال منکر هر نوع علتی در خارج یا در ذات شیء می‌باشد. چنین فرضی صحیح نبوده و به اجتماع نقیضین منتهی می‌گردد.
3. ارتفاع نقیضین محال است؛ به این معنا که نمی‌شود شیئی خارج از یک شیء و نقیضش فرض شود. اشکالی که در یکی از فروض سؤال به وجود می‌آید؛ این است که این امر سبب ارتفاع نقیضین می‌گردد.
توضیح آن‌که اگر بگوییم «وجود غیر واجب» در عین آن‌که معلول است، علت آن نه ذات شیء است و نه غیر آن شیء(یعنی نه واجب بالذات است و نه بالغیر)، در این‌صورت باید قائل شویم، علتی برای شیء خارج از نقیضین تحقق یافته و این فرض محال است؛ زیرا نقیضین یعنی دو چیزی که نه با هم جمع می‌شوند و نه خارج از آنها چیزی قابل فرض است.
خلاصه آن‌که در «وجود خود بخودی»، چند فرض متصور است:
الف) این وجود خود بخودی، غیر معلول و واجب بالذات باشد(مطلوب).
ب) وجود خود بخودی، معلول یا غیر واجب بالذات باشد. این فرض نیز به چند صورت قابل تصور است:
1. وجود خود بخودی، معلول بدون علت باشد(اجتماع نقیضین).
2. وجود خود بخودی، معلول ذات خود باشد(دور).
3. وجود خود بخودی، معلول غیر باشد. این حالت نیز به چند فرض منتهی می‌گردد:
3- 1. وجود خود بخودی، معلول غیر بوده و سلسله علل به واجب بالذات منتهی گردد(مطلوب).
3- 2. وجود خود بخودی، معلول غیر بوده، اما سلسله علل به واجب بالذات منتهی نگردد(تسلسل).
3- 3. وجود خود بخودی، معلول غیر بوده، اما این غیر خارج از ذات شیء و سلسله علل تحقق یابد(ارتفاع نقیضین).
با نگاهی به فروض مذکور دانسته می‌شود که وجود خود بخودی یا واجب بالذات است، یا منتهی به آن و با اندکی دقّت درخواهیم یافت که سایر فروض به لحاظ عقلی ممتنع می‌باشند.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود