جستجوی پیشرفته
بازدید
15757
آخرین بروزرسانی: 1391/03/30
خلاصه پرسش
چرا در احکام عملی خبر واحد حجت است؟ منظور از «ظنّ خاصّ» چیست؟
پرسش
الف. چرا در احکام عملی (بر خلاف اعتقادی) خبر واحد هم حجّت (تعبّدی) است و نیاز به قطع و اطمینان نیست؟ ب. منظور از «ظنّ خاصّ» چیست؟
پاسخ اجمالی

تکالیف انسان ها به دو بخش تقسیم می شود.

 

اول: اصول دین، که اموری اعتقادی و قلبی هستند که شخص باید در این گونه مسائل - البته هرکس به فراخور حال خودش - به باور و اطمینان برسد.

 

دوم: فروع دین و احکام عملی اسلام، پس از آن که شخص به اصول اعتقادی ایمان پیدا نمود به دنبال آن یک سری از تکالیف وجود دارد که مکلف باید به آن عمل نماید که به اصطلاح به این بخش از تکالیف امور جوارحی گفته می شود همچنان که به بخش اول امور جوانحی گفته می شود.

 

در بخش اعتقادی ملاک و معیار، ایمان و باور شخص است و انسان باید به یقین برسد و لو این که با خبر واحد هم باشد.

 

اما در بخش دوم که مربوط به عمل است خبر واحد نیز حجت است خواه قطع آور باشد یا نباشد و این، علاوه بر ادله خاصی که دارد، یک امر عقلایی و عرفی است.

 

منظور از ظنون خاص، ظن هایی هستند که دلیل قطعی بر حجیتش داریم؛ مانند خبر واحد، از این جهت برای احکام شرعی از آن بهره می گیریم.

 

پاسخ تفصیلی

تکالیف انسان ها به دو بخش تقسیم می شود.

 

اول: اصول دین، که اموری اعتقادی و قلبی هستند و شخص باید در این گونه مسائل - البته هرکس به فراخور حال خودش - به باور رسیده باشد.

 

دوم: فروع دین یا احکام عملی اسلام، پس از آن که شخص به اصول اعتقادی ایمان پیدا نمود به دنبال آن یک سری از تکالیف وجود دارد که مکلف باید به آن عمل نماید که به اصطلاح به این بخش از تکالیف امور جوارحی گفته می شود همچنان که به بخش اول امور جوانحی گفته می شود.

 

در بخش اعتقادی ملاک و معیار، ایمان و باور شخص است و انسان باید به یقین برسد و لو این که با خبر واحد هم باشد؛ به عنوان نمونه اگر شخصی با گفته شخصی مانند پیامبر اسلام (ص) که به گواه مشرکان مکه شخص امین و صدیقی بودند،[1] به یقین برسد، اگر چه آن حضرت یک نفر است، کفایت می کند.[2]

 

علامه طباطبایی در این رابطه می فرماید: حجیت خبر واحد (خبرى که یقین به صدور آن نداریم)، در غیر احکام شرعى معنا ندارد، براى این که معناى حقیقى این که شارع بفرماید: " من خبر واحد را حجت قرار دادم"، این است که ترتیب اثر واقع را بر حجت ظاهرى واجب کرده باشد و این ایجاب متوقف بر این است که اثرى عملى براى حجیت خبر باشد؛ مانند احکام شرعى، و امّا غیر احکام شرعى اثرى عملى ندارد تا معناى حجیت خبر، ترتیب اثر عملى باشد؛ مثلا اگر روایتى (خبر واحدى) بگوید که: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ جزء تمام سوره های قرآن است، آن وقت معناى حجیت خبر واحد این مى‏شود که باید در نماز بسم اللَّه را هم بخوانى، و اما اگر خبرى بگوید: سامرى اهل فلان شهر بوده، حجیت آن چه اثرى دارد؟ معناى این که شارع اسلام خبر واحد را حجت قرار دهد، این است که مضمون آن را که بیش از ظن و گمان نیست قطعى حساب کن، و من نمى‏توانم مفاد روایت مذکور را که مساله تکوینى است قطعى حساب کنم، و ممکن نیست یقین کنم که سامرى کرمانى بوده، به خلاف احکام تشریعى و جعلى؛ مانند جزئیت سوره که معامله یقینى کردن با آن ممکن است‏.[3]

 

اما در بخش دوم که مربوط به عمل است برخی از ظنون از جمله خبر واحد حجت هستند، خواه قطع آور باشند یا نباشند و این، علاوه بر ادله خاصی که دارد، یک امر عقلایی و عرفی است که جای بحث تفصیلی آن در کتاب های اصول فقه است. اما به صورت خلاصه می توان گفت:

 

منظور از ظنون خاص، ظن هایی هستند که دلیل قطعی بر حجیتش داریم، از این جهت برای اثبات احکام شرعی از آن بهره می گیریم؛ مانند خبر واحد.

 

دانشمندان علم اصول برای اثبات حجیت خبر واحد از ادله اربعه (کتاب، سنت، عقل، اجماع) استفاده نمودند.

 

از جمله به آیات نفر، نباء و ... [4]

 

با توجه به این که این بحث از مباحث اصولی است، از این رو در اصول فقه بحث مفصلی پیرامون حجیت خبر واحد صورت گرفته است، ما در این جا به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می کنیم.

 

قایلان به حجیت خبر واحد براى اثبات نظریه خود به آیات و روایات و دلایل دیگرى‏ تمسک جسته‏اند.

 

اول: آیات

 

از جمله آیاتى که براى حجیت خبر واحد مورد استناد قرار گرفته است عبارتند از: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ[5]. قایلان به حجیت خبر واحد به استناد مفهوم آیه، حجیّت خبر واحد عادل را نتیجه مى‏گیرند؛ زیرا آیه مى‏فرماید، اگر فاسقى خبرى را آورد، شما ترتیب اثر ندهید، و خود به تبیین حال بپردازید. مفهوم این آیه چنین است که اگر عادلى خبرى را آورد، ترتیب اثر بدهید و تبیین حال لازم نیست.

 

دوم: روایات

 

بخشى از روایات مورد استناد، روایاتى است که امامان معصوم (ع) شیعیان و پیروان خود را به آحاد راویان مورد اعتماد ارجاع داده‏اند، که از آن جمله این روایت است:

 

عبد اللَّه بن ابى یعفور مى‏گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم که برخى از شیعیان شما نزد من مى‏آیند و سؤالى را مطرح مى‏کنند و من پاسخ آن را نمى‏دانم و این که براى پرسش آن مسائل همواره خدمت شما برسم، برایم مقدور نیست. حضرت فرمود: چه مانعى دارد که به محمد بن مسلم ثقفى مراجعه کرده و مسائل را از او بپرسى؟.

 

در برخى از روایات دیگر امام صادق (ع) پیروان خود را به زراره ارجاع داده است.

 

و در روایت دیگرى شعیب عقرقوقى را به ابو بصیر ارجاع فرموده است:

 

و در حدیثى حضرت رضا (ع)، على بن موسى همدانى را به زکریا بن آدم قمى و عبد العزیز بن مهتدى را به یونس بن عبد الرحمن ارجاع نموده است.

 

استدلال به این گونه روایات بر حجیت خبر واحد، به آن خاطر است که اگر خبر واحد حجیت نداشت، حضرت پیروان خود را به این آحاد و افراد ارجاع نمى‏فرمود و نظر آنان را که به گونه خبر واحد بیانگر نظر امامان است براى شناخت احکام و مسائل کافى معرفى نمى‏کرد.

 

سوم: اجماع‏

 

از دیگر مستندهاى قایلان به حجیت خبر واحد، اجماع است. از جمله کسانى که به اجماع استناد جسته‏اند، شیخ طوسى و علامه مجلسى را مى‏توان نام برد.

 

چهارم: بناى عقلا

 

از دیگر ادله حجیت خبر واحد، بناى عقلا است. تقریر دلیل این است که همه عقلاى عالم به خبر واحد مورد وثوق که گوینده آن شناخته شده و مورد اطمینان باشد، ترتیب اثر مى‏دهند و احتمال خلاف و خطا را مورد توجه قرار نمى‏دهند و شارع مقدس در رأس همه عقلا قرار دارد و اگر شیوه‏اى جز شیوه عقلا داشت آن را معرفى مى‏کرد.

 

به هر حال چون این شیوه رایج بوده و شارع آن را رد نکرده است، رد نکردن شارع امضاى او تلقى مى‏شود.[6]

 

[1] واقدى، محمد بن سعد کاتب، الطبقات‏الکبرى، مهدوى دامغانى،‏ محمود، ج ‏1، ص 186 و 187، انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1374ش، محمد بن عمر واقدى از ابراهیم بن اسماعیل بن ابى حبیبة، از داود بن حصین، از عکرمة، از ابن عباس نقل مى‏کند، چون این آیه نازل شد که «خویشاوندان نزدیک خود را بیم بده»( شعراء، 214)، پیامبر (ص) بر کوه صفا رفت و بانگ برداشت که اى گروه قریش، قریش گفتند، این محمد (ص) است که از فراز صفا فریاد مى‏زند و ما را مى‏خواند، جمع شدند و آن جا رفتند و گفتند: چه شده است؟ فرمود: اگر من به شما بگویم که در پشت این کوه گروهى سوار، آهنگ شما را دارند آیا مرا تصدیق مى‏کنید؟ گفتند: آرى که تو در نظر ما متهم به دروغگویى نیستى و هرگز از تو دروغى نشنیده‏ایم. فرمود: من شما را از عذاب سخت و شدید مى‏ترسانم، اى فرزندان عبد المطلب، اى فرزندان عبد مناف، اى فرزندان زهره، و به این ترتیب همه خاندان هاى قریش را نام برد و فرمود: خداوند به من فرمان داده است که خویشاوندان نزدیک خود را بیم دهم و من نمى‏توانم هیچ گونه سود این جهان و آن جهانى‏ را براى شما تضمین کنم، مگر این که لا اله الا الله بگویید.

[2] طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، موسوى همدانى، سید محمد باقر، ج ‏14، ص 184، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374 ش‏، اگر خبر به حد تواتر رسیده باشد، و یا قرائنى قطعى همراه داشته باشد؛ مثل این که از امام شخصاً شنیده شده باشد، حجت است، هر چند در احکام نباشد، چون دلیلى که امام (ع) را معصوم مى‏داند، به عینه دلیل بر این است که امام این مطلب را به من که شنونده از شخص اویم دروغ نگفته است.

[3] طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، موسوى همدانى، سید محمد باقر، ترجمه المیزان، ج ‏14، ص 287.

[4] برای اطلاع بیشتر به کتاب الأصول‏ المهذبة، ص 88، القول فی حجیة الخبر الواحد فی الجملة فی قبال من ینفی حجیته؛ بحوث‏فی‏علم‏الأصول، ج 4، ص 344؛ تهذیب‏الأصول، ج 2، صفحه 177أدلة القائلین بالحجیة .

[5] حجرات، 6.

[6] جناتی شاهرودی، محمد إبراهیم، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامى، ج-1، ص: 107 – 113.

 

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود