خدای متعال در ابتدای سوره بلد، به دنبال بیان نعمت‌های بزرگى که به انسان ارزانی داشته، بندگان ناسپاس را نیز مورد ملامت و سرزنش قرار می‌‏دهد که چگونه با داشتن آن همه نعمت و مسیرهای رسیدن به سعادت، راه نجات را در پیش نگرفته‌اند؟! و به عنوان نمونه و برای مشخص‌نمودن یکی از بهترین کارهای خیر در این دنیا، در ادامه می‌فرماید:

«أَوْ إِطْعامٌ فی‏ یَوْمٍ ذی مَسْغَبَةٍ»؛[1] و یا سیر‌کردن گرسنگان در روز قحطى!

«مسغبة» از ریشه «سغب»، به معناى گرسنگى است. بنابر این، «یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ»، به معنای روز قحطی و روزی است که شمار بسیاری از مردم با گرسنگى دست و پنجه نرم می‌کنند.

اگرچه همیشه گرسنگانی در جوامع بشرى بوده‌اند، ولى تعبیر موجود در این آیه، ناظر به اهمیت ویژه اطعام گرسنگان در ایام قحطى است، و گرنه اطعام گرسنگان در هر زمانی از بالاترین اعمال بوده و هست.[2] اما در روزهای خشک‌سالی، فردی که گرسنگان را سیر می‌کند، حتی اگر دارای ثروت و مال هم باشد، همواره این احتمال وجود دارد که به دلیل کمبود مواد غذایی در جامعه، امکان تهیه مجدد آن‌را نداشته و در نتیجه خود و خانواده‌اش نیز دچار گرسنگی شوند؛ از این‌رو است که اطعام در چنین روزهایی از بالاترین جلوه‌های ایثار است.

در همین راستا است که پیامبر(ص) می‌فرماید:

«... من أشبع جائعا فی یوم سغب أدخله الله یوم القیامة من باب من أبواب الجنة لا یدخلها إلا من فعل مثل ما فعل»؛[3]

کسى که گرسنه‌اى را در ایام قحطى سیر کند، خدا او را در قیامت از درى از درهاى بهشت وارد می‌کند که هیچ شخص دیگری از آن وارد نمی‌‏شود، مگر کسى که عملى همانند عمل او انجام داده باشد.

بر این اساس، با آن‌که اطعام گرسنگان در هر زمانی فضیلت دارد؛ اما اطعامی که در زمان قحطی و یا زمانی باشد که غذادهنده خودش گرسنه است، فضیلت بالاتری دارد؛ چرا که بخشش مال در زمان قحطی و ضرورت، برای انسان سخت‌تر از زمان‌های دیگر است. از همین‌رو است که خدای متعال آیه: «وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلَی حبّه ...»، را در شأن عترت رسول خدا(ص)، یعنی علی(ع)، فاطمه‏(س)، امام حسن و امام حسین(ع) نازل کرده است؛ زیرا آنان در زمانی که به غذایشان احتیاج داشتند، آن‌را در اختیار مستمندان قرار دادند.

بنابر این، آیه‌ی موجود در پرسش و نیز آیات پیشین و پسین، در صدد نکوهش افرادی است که روحیه‌ی ایثارگری و انجام کارهای خیر را نداشته و هیچ گردنه دشواری را پشت سر نمی‌گذارد: «فَلاَ اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ».

نه بنده‌‏اى را آزاد می‌کند: «فَکُّ رَقَبَةٍ»؛

نه در روز خشک‌سالی غذایی پخش می‌کند: «أَوْ إِطْعامٌ فی‏ یَوْمٍ ذی مَسْغَبَةٍ»،

میان یتیمانی که اتفاقا خویشاوند او نیز هستند: «یَتیماً ذا مَقْرَبَةٍ»،

و نه میان مستمندانی که به خاک سیاه نشسته‌اند: «أَوْ مِسْکیناً ذا مَتْرَبَةٍ».[4]

[1]. بلد، 14.

[2]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏27، ص 30، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[3]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 10، 750، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.                        

[4]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه، ر. ک: «ثواب اطعام نمودن و افطاری دادن»؛ «اهل بیت (ع) شأن نزول آیه "و یطعمون الطعام...»؛ «سنت اسلامی در اطعام به خانواده‌های مصیبت دیده».