جستجوی پیشرفته
بازدید
65279
آخرین بروزرسانی: 1391/10/19
خلاصه پرسش
شأن نزول، مقاصد و اهداف کلی سوره حمد، و محورها و آموزه های آن چیست؟
پرسش
شأن نزول، مقاصد و اهداف کلی سوره حمد و محورها و آموزه های آن را لطفا به صورت دسته بندی بیان نمایید. با سپاس
پاسخ اجمالی

تعالیم سوره حمد در یک نگاه کلی، به دو بخش تقسیم مى ‏شود، بخشى از حمد و ثناى خدا سخن مى ‏گوید، و بخشى از نیازهاى بنده. آیات این سوره در باره خداوند و صفاتش؛ مانند ربوبیّت و رزاقیت است؛ موضوع معاد، شناخت راه حقّ و درخواست رهروى آن، از دیگر مباحث این سوره است. همچنین ابراز علاقه به ادامۀ راه اولیاى الاهی، و اعلام بیزارى و انزجار از گمراهان و غضب ‏شدگان موضوعات پایانی سوره فاتحة الکتاب است.

پاسخ تفصیلی

از آنجایی که لازم نیست همه سوره‌ها و آیات قرآن کریم دارای شأن نزول باشند، یکی از سوره‌هایی که برای آن شأن نزولی نقل نشده، سوره حمد و آیات آن است. سوره حمد دارای هفت آیه است که هر یک از این آیات اشاره به مطلب مهمى دارد.

آیات این سوره در باره خداوند و صفاتش، ربوبیّت خداوند، موضوع معاد، شناخت راه حقّ و درخواست رهروى آن است.

همچنین به ادامه راه اولیاى خدا، ابراز علاقه و از گمراهان و غضب ‏شدگان اعلام بیزارى و انزجار شده است. و در یک نگاه کلی این سوره به دو بخش تقسیم مى‏شود، بخشى از حمد و ثناى خدا سخن مى‏گوید و بخشى از نیازهاى بنده.

در مجموع تعالیم و آموزه های این سوره به صورت خلاصه چنین است:

1. انسان در تلاوت سوره حمد، با «بِسْمِ اللَّهِ» از غیر خدا قطع امید مى‏ کند. این آیه سر آغازى است براى هر کار، و استمداد از ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار، به ما مى ‏آموزد.

2. «رَبِّ الْعالَمِینَ» درسى است از باز گشت همۀ نعمت ها و تربیت همۀ موجودات به خدا، و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاک الاهی سرچشمه مى ‏گیرد.

3. «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» توجه به رحمت گسترده پروردگار است. این آیه در واقع  این نکته را بازگو مى ‏کند که اساس خلقت، تربیت و حاکمیت او بر پایۀ رحمت و رحمانیت است، و محور اصلى نظام تربیتى جهان را همین اصل تشکیل مى ‏دهد.

4. «مالِک یَوْمِ الدِّینِ» غفلت از آینده را از انسان می زداید. این آیه در واقع توجهى است به معاد، و سراى پاداش اعمال، و حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم.

6. «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعین» توحید در عبادت و توحید در نقطۀ اتکای انسان ها را بیان مى ‏کند؛ «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» نفی ریا و شهرت طلبى است، و «إِیَّاکَ نَسْتَعین» اعلام انحصار استعانت و یاری از ذات احدیت، و ترس و واهمه نداشتن از هر قدرتی غیر از قدرت الاهی است.

8 «أَنْعَمْتَ» توجه دادن انسان به این نکته است که نعمت ‏ها به دست او است.

9 انسان با گفتن «اهْدِنَا» رهسپارى در راه حقّ و درست را درخواست مى‏ کند.

10 در «صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» همبستگى خود را با پیروان حقّ اعلام مى‏کند. به بیان روشن تر این آیه، بیانگر نیاز و عشق بندگان به مسئلۀ هدایت و نیز توجه به این حقیقت است که هدایت ها همه از سوى او است! سرانجام آخرین آیه این سوره، ترسیم واضح و روشنى است از صراط مستقیم، راه کسانى که مشمول نعمت هاى او شده‏اند، و این راه از راه غضب ‏شدگان و گمراهان جدا است. و سرانجام جملۀ «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» و «لَا الضَّالِّینَ» بیزارى و برائت از باطل و اهل باطل را ابراز مى ‏دارد.[1]

در پایان باید گفت؛ این روایت از پیامبر اسلام (ص) بهترین بیان در مورد اهداف کلی و تعالیم سوره حمد است:

«خداوند متعال فرمود: من سوره حمد را میان خود و بنده‏ام تقسیم کردم، نیمى از آن براى من، و نیمى از آن براى بنده من است، و بنده من حق دارد هر چه را مى ‏خواهد از من بخواهد. هنگامى که بنده مى‏ گوید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»، خداوند بزرگ مى ‏فرماید: بنده‏ ام به نام من آغاز کرد، و بر من است که کارهاى او را به آخر رسانم و در همه حال او را پر برکت کنم، و هنگامى که مى‏گوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»، خداوند می فرماید: بنده ‏ام مرا حمد و ستایش کرد، و دانست نعمت هایى را که دارد از ناحیۀ من است، و بلاها را نیز من از او دور کردم، گواه باشید که من نعمت هاى سراى آخرت را بر نعمت هاى دنیاى او مى ‏افزایم، و بلاهاى آن جهان را نیز از او دفع مى ‏کنم، همان گونه که بلاهاى دنیا را دفع کردم. و هنگامى که مى‏ گوید: «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»، خداوند مى‏ گوید: بنده‏ ام گواهى داد که من رحمان و رحیمم، گواه باشید بهره او را از رحمتم فراوان مى‏ کنم، و سهم او را از عطایم افزون مى ‏سازم.

زمانی که مى‏ گوید: «مالِک یَوْمِ الدِّینِ»، او مى ‏فرماید: گواه باشید همان گونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از آن من دانست، من در روز

حساب، حسابش را آسان مى‏ کنم، حسناتش را مى‏ پذیرم، و از گناهان و خطاهایش می گذرم.

وقتی مى‏ گوید: «إِیَّاک نَعْبُدُ»، خداوند بزرگ مى ‏گوید: بنده ‏ام راست مى‏ گوید، تنها مرا پرستش مى ‏کند، من شما را گواه مى ‏گیرم بر این عبادت خالص، ثوابى به او مى‏ دهم که همۀ کسانى که مخالف این بودند به حال او غبطه خورند.

هنگامى که مى‏ گوید: «إِیَّاک نَسْتَعِینُ»، خدا مى ‏گوید: بنده ‏ام از من یارى جسته، و تنها به من پناه آورد، گواه باشید من او را در کارهایش کمک مى ‏کنم، در سختی ها به فریادش مى ‏رسم، و در روز پریشانى دستش را مى ‏گیرم.

و هنگامى که مى‏ گوید: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ ...»، (تا آخر سوره) خداوند مى‏ گوید این خواسته بنده ‏ام بر آورده است، و او هر چه مى ‏خواهد از من بخواهد که من اجابت خواهم کرد، آنچه امید دارد، به او مى ‏بخشم و از آنچه بیم دارد ایمنش مى‏سازم.[2]

 


[1] ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1، ص 6- 8، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش؛ قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج 1، ص 15- 17، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، تهران، 1383 ش‏.

[2] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 300، جهان، 1378ق.

 

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود