جستجوی پیشرفته
بازدید
25780
آخرین بروزرسانی: 1391/12/08
خلاصه پرسش
تفاوت وجدان با فطرت چیست؟
پرسش
تفاوت وجدان با فطرت چیست؟
پاسخ اجمالی
برای روشن شدن تفاوت وجدان با فطرت بررسی چند نکته ضروری به نظر می‌رسد: 1. مقصود از فطرت چیست؟ 2. منظور از وجدان چیست 3. رابطه وجدان و فطرت چگونه است؟
۱. در مورد سؤال اول یعنی چیستی فطرت پاسخ 29925 (چیستی فطرت و محدوده شمول آن) را مطالعه فرمایید.
۲. اما در مورد چیستی وجدان آنچه به صورت خلاصه می‌توان گفت این است که در نهاد هر انسان نیرویى وجود دارد که دانشمندان جدید آن‌را ‏«وجدان اخلاقى‏» نام نهاده‏اند؛ وجدان همان‏طور که دانشمندان تصریح کرده‏اند، سه جنبه دارد: الف. جنبه ادراکى، ب. جنبه ارادى، ج. جنبه انفعالى.
جنبه ادراکى وجدان اخلاقى این است که اعمال و حتى افکار انسان‌‌ها را مورد بررسى ‏قرار مى‌‌‏دهد و مانند یک قاضى بى‌‏طرف آن‌را تجزیه و تحلیل مى‏‌کند و حکم به خوبى و بدى در مورد آن صادر مى‌‏کند. 
جنبه ارادى آن، این است که همانند یک فرمانده قوى به ما فرمان مى‌‏دهد که ‏به مقتضاى آن عمل کنیم؛ یعنى اگر عمل خوب است انجام دهیم و اگر بد است ترک ‏نماییم. 
جنبه انفعالى وجدان این است که اگر بر وفق درک و میل آن رفتار کردیم، احساس ‏مسرت و شادى مى‌‏نماید و موجب انبساط و آرامش خاطر مى‌‏گردد و اگر بر خلاف میل و درک ‏آن عمل نمودیم، احساس شرمسارى و خجلت کرده و با ضربات جانکاهى که بر روان و اعصاب ما وارد مى‌‏شود ما را شکنجه مى‌‏دهد، بالاتر این‌که وجدان اخلاقى در مورد کارهاى دیگران نیز دخالت مى‌‏نماید.[1]
از تعاریفی که برای وجدان شد می‌توان چنین تحلیل کرد عقل انسان به دو قسمت تقسیم می‌شود که از آن به عقل مجرد(نظری) و عقل عملی تعبیر می‌‌شود[2] که اگر بخواهیم وجدان را به یکی از این قسمت‌ها مربوط کنیم می‌توان آن‌را از فعالیت عقل عملی دانست؛ زیرا وجدان است که به کمک عقل حس و درک اخلاقی انسان را تحریک می‌کند. پس وجدان نیرویی است که با کمک عقل، ممیز خوبی‌ها و بدی‌ها و نوعی قاضی و داور انسان می‌باشد، به طوری که در مقابل اعمال نیکو مثل عدالت احساس شادی و خرسندی می‌کند و در مقابل ظلم و ستم شکنجه خواهد دید و به پشیمانی و ندامت می‌رسد. ارتباط وجدان با عقل به قدری نزدیک است که عده‌ای گفته‌اند: وجدان به مانند دادگاهی می‌ماند که در تمام قضاوت‌های عقلی نظارت می‌کند و او است که خوب را از بد و بد را از خوب تشخیص می‌دهد. پس وجدان اخلاقی، با نمودهای گوناگونش از فعالیت‌های روح به شمار می‌رود.[3]
۳. در مورد رابطه وجدان و فطرت؛ ابتدا باید دید آیا وجدان امرى فطرى است ‏یا نه؟ زیرا اگر وجدان را امری فطری ندانیم روشن می‌شود که این‌دو هیچ ارتباطی باهم ندارند، در هر صورت در این مسئله دو نظر مختلف وجود دارد: 
نظر اول؛ گروهى از دانشمندان، وجدان را غیر فطرى مى‌‌‏دانند. به نظر این عده وجدان هیچ ارتباطی با فطرت ندارد؛ بلکه انسان خیال مى‌‏‌کند که وجدانیات از امور فطرى است، در حالی‌که امور وجدانی، جز ساخته تربیت و مولود محیط چیز دیگرى نیست.[4] به بیان دیگر، طرفداران این طرز فکر که اغلب روان‌شناسان با اندیشه مادی هستند می‌‌گویند، کودک در حین تولد وجدان ندارد و برای او معیار و مقیاسی جهت درک ارزش‌‌ها نیست. او در برابر امانت و خیانت، راست و دروغ، بی‌تفاوت است. بعدها در اثر یادگیری و آموزش و اکتساب درمی‌یابد که فلان امر خوب است و آن دیگری بد و ناپسند. تبلیغات و آموزش‌ها است که این زمینه را در افراد، به وجود آورده و یا این آگاهی را به آنها می‌دهد.
نظر دوم؛ عقیده گروهى دیگر از دانشمندان است، اینان معتقدند که وجدان ‏امرى فطرى و جزو سرشت آدمى است که انسان همراه آن از مادر متولد مى‏‌شود.[5] اینان می‌گویند وجدان فطرتی و یا غریزه‌ای فنا ناپذیر است و راهنمایی قابل اعتمادی به انسان می‌دهد. حتی انسان را به صورتی ناخودآگاه به طرف خیر و سعادت جلب کرده و از لغزش‌ها دور می‌دارد .اصل در آفرینش بر صداقت است و اطفال در اثر بدآموزی یاد می‌گیرند چگونه فریب‌کاری کنند و چگونه از طریق دروغ خود را از دامی نجات بخشند .
در این‌صورت وجدان یکی از نمودهای فطرت و یکی از امور فطری خواهد بود که هیچ انسانى به حسب سرشت و خلقت و آفرینش خالى ‏از آن نیست منتها قابل انعطاف بوده، مى‏‌تواند تحت تأثیر محیط سالم و ناسالم و تربیت صحیح و ناصحیح قرار بگیرد و از سایر امیال قوى باطنى و روحى از قبیل شهوت ‏و غضب و سایر تمایلات فطرى درونى چه بسا تغییراتى را بپذیرد.[6]
 

[1]. حقانی زنجانی، حسین، وجدان اخلاقی، ماهنامه مکتب اسلام، شماره 9، 1376ش.
[2]. برای آگاهی بیشتر: پاسخ ۵۰۷، «حکمت نظری و حکمت عملی»، را مطالعه کنید.
[3]. زمردیان، احمد، حقیقت روح، http://www.magiran.com
[4]. وجدان اخلاقی.
 [5]. حقیقت روح. http://www.magiran.com
[6]. وجدان اخلاقی.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود