جستجوی پیشرفته
بازدید
24047
آخرین بروزرسانی: 1394/09/22
خلاصه پرسش
در فراز قرآنی «قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ» با وجود آنکه فعلش مثنای مؤنث است(قالتا)، چرا حال مرتبط با آن به صورت جمع مذکر(طائعین) آمده است؟
پرسش
در آیه «ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَ هِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَ لِلْأَرْضِ اِئْتِیَا طَوْعًا أَوْ کَرْهاً قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ»؛ آسمان و زمین در عربی اسامی مؤنّث هستند. بنابراین، فعل «قالتا» درست است، اما کلمه «طَائِعِینَ» به نظر می‌رسد با کلمه قبلی هماهنگ نباشد؛ چون مفرد و مذکّر است. این اشکال چگونه برطرف می‌شود؟
پاسخ اجمالی
خداوند در آیه 11 سوره فصلت می‌فرماید: «ثُمَّ اسْتَوى‏ إِلَى السَّماءِ وَ هِیَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قالَتا أَتَیْنا طائِعینَ».[1] در این آیه، خداوند آسمان و زمین را مورد خطاب قرار داده و با عبارت «ائْتِیا» که فعل امر و صیغه مثنّی و خطاب به دو موجودیت است، به آنان دستور می‌دهد و برای نقل پاسخ آنها نیز ابتدا از فعل «قالَتا» که آن نیز فعلِ ماضیِ مثنّایِ غائب است، استفاده می‌کند. اما متن پاسخ آسمان و زمین این‌گونه است: «أَتَیْنَا طَائِعِینَ».
فعلی که در نقل پاسخ آسمان و زمین به کار رفته، فعل جمع است نه مثنّی. علتش این است که؛ در زبان عربی، افعالی که برای شخص غایب یا مخاطب استفاده می‌شوند، هم صیغه مفرد و جمع دارند و هم صیغه مثنّی. اما برای شخص متکلم، فقط دو صیغه مفرد و جمع وجود دارد که اولی را «متکلم وحده» و دومی را «متکلم مع الغیر» می‌نامند؛ بدون این‌که برای مذکر و مؤنث تفاوتی وجود داشته باشد. بنابراین، هیچ‌گونه خدشه‌ای درباره عدم تناسب این فعل با افعال قبلی وجود ندارد.
اما واژه «طائعین» که نقش «حال» را برای فاعل «أتینا» دارد، با صیغه انحصاری جمع آمده و ممکن است در ظاهر، ایجاد شبهه کند که چرا آن نیز به صورت مثنای مؤنث به کار نرفته است؟!
در پاسخ به این پرسش، پاسخ‌های مختلفی ارائه شده است؛ از جمله:
الف. علت عدم تطابق حال و ذوالحال از جهت تذکیر و تأنیث
1. با توجه به این‌که در متکلم مع الغیر، که شامل چهار حالت )تثنیه و جمع مذکر( و )تثنیه و جمع مؤنث( است،‌ فقط یک صیغه وضع شده است، این صیغه صلاحیت استعمال برای هر کدام از این چهار صیغه را دارد و چون از جهت لفظ دارای علامت تأنیث نیست عبارت «طائعین» نیز از ظاهر فعل «اتینا» تبعیت کرده و متناسب به آن مذکر به کار رفته است.
2. علاوه بر این چون ارض و سماء، مؤنث مجازی هستند و در مؤنث مجازی نیز هر دو وجه تطابق و عدم تطابق در اسناد از جهت تذکیر و تأنیث جایز است، در اینجا «قالتا» مؤنث آورده شده و تطابق کرده ولی طائعین مذکر آمده و تطابق نکرده و مشکلی از جهت ادبی بوجود نمی‌آید. برای اطلاع بیشتر، رک: پاسخ شماره 59242
3. از این جهت که خداوند آنها را مورد خطاب قرار داده و آنها را با اوصاف اطاعت و کراهت، متصف کرده است، آنها را به منزله عاقل گرفته و به صورت مذکر آورده است.[2]
4. به این دلیل که عبارت «زمین» می‌تواند خود زمین و همه مخلوقاتی را که در آن وجود دارد شامل شود، و با توجه به این‌که یک گروه از آن مخلوقات، عقلاء هستند، حکم عقلاء مذکر بر دیگر موجودات تغلیب داده شده است.[3]
ب. علت عدم تطابق حال و ذوالحال از لحاظ افراد و تثنیه و جمع
1. با آن‌که صیغه مخصوص مثنّی هم داریم، اما حداقل جمع نیز دو چیز یا دو شخص است.[4] از این‌رو؛ گاهی برای مثنّی از ضمائر جمع استفاده می‌شود. این موضوع مخصوص به این آیه نبوده و در آیات دیگر نیز، مطرح شده است.[5]
2. شاید به دلیل تواضع آسمان و زمین بوده که خود را از دیگر مخلوقات جدا ندانسته‌اند؛ بلکه خود را در کنار دیگران مطیع اوامر خدا دیده‌اند؛ لذا جواب را به صیغه جمع گفته‌اند؛ همان‌طور که در سوره حمد این چنین آمده: «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ».[6] در این آیه، شخص نمازگزار خود را در کنار دیگر موجودات و دیگر بندگان دیده؛ از این‌رو با استفاده از فعل جمع، عبادت و استعانت خود را نسبت به خدا ابراز می‌کند.
3. ممکن است جمع آمدن «طائعین»، به این علت باشد که هم آسمان و هم زمین هفت تا هستند.[7]
 

[1]. «سپس به آفرینش آسمان پرداخت، در حالی‌که به صورت دود بود به آن و به زمین دستور داد: به وجود آیید [و شکل گیرید]، خواه از روى اطاعت و خواه اکراه! آنها گفتند: ما از روى طاعت می‌آییم [و شکل می‌گیریم]».
[2]. فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 27، ص 548، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
[3]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 734.
[4]. نیشابوری، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج 6، ص 51، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1416ق.
[5]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 734‌، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[6]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص 366، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[7]. تفسیر غرائب القرآن، ج 6، ص 51.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • واژه دنیا و آخرت چند بار در قرآن آمده است؟
    36304 تفسیر 1390/06/16
    با جست و جویی که پیرامون مشتقات واژه دنیا و آخرت در نرم افزارهای قرآنی انجام شد نتایج ذیل به دست آمد:واژه  الدنیا 115 بارواژه الادنی 1 بار که به معنای دنیا آمده است.واژه الآخرة 90 بارواژه بالآخرة 22 بارواژه للآخرة 3 بارواژه ...
  • قیامت یعنی چه؟
    55689 نشانه های برپایی قیامت 1386/11/04
    قیامت یعنی‌ برخاستن‌ انسان‌ از خاک‌ و حضور در عالم‌ پس‌ از مرگ‌. نام های قیامت عبارتند از: الواقعة، الراجفة، الطامة، الصاخة، الحاقة، یوم الفصل، یوم الندم، یوم النشور، یوم الحق، یوم المسألة، یوم الفراق، یوم الحساب، یوم الحکم، یوم العذاب، یوم المحاسبة و یوم التلاق و یوم ...
  • بر اساس آیه 32 سوره انعام، زندگی عاقلانه در دنیا چگونه است؟
    54967 تفسیر 1392/11/17
    زندگی عاقلانه در دنیا این است که انسان از امکاناتی که خداوند در اختیارش قرار داده، برای رسیدن به تکامل و سعادت دو جهان استفاده کند، نه آن‌که تمام همت و تلاش خویش را صرف دنیا کرده و از آخرت غافل بماند که در این صورت دچار خسران ...
  • آیا «حلم» با «صبر» تفاوت دارد؟!
    15455 فضایل اخلاقی 1395/10/13
    اگرچه از نظر برخی لغت‌شناسان و اندیشمندان، واژه‌های «حلم» و «صبر» تقریباً مترادف بوده و به یک معنا می‌باشند: «و الحَلِیمُ فی صفة الله عز و جل: معناه الصَّبور».[1]حلیم که یکی از صفات پروردگار است، معنایش صبور است. «وصف اللّه بالصبر انما هو بمعنى ...
  • آیا این سخن صحیح است که بگوییم: خدا در تمام مکان‌ها و زمان‌ها نیست؛ بلکه همراه با تمام مکان‌ها و زمان‌ها و همراه با تمام موجودات مکانی و زمانی است؟
    1954 حدیث 1401/02/17
    مکان و زمان مخلوق و معلول خدا هستند و از ویژگی‌های موجودات مادی به شمار می‌آیند.[1] از سوی دیگر، خداوند با همه‌ی موجودات از جمله با موجودات مادی که مکان و زمان دارند نیز هست. اما باید توجه داشت منظور از همراه بودن خداوند با ...
  • ابن قیم جوزی که بود؟ و دیدگاه علمای شیعی و سنی درباره او چه بود؟
    25081 شیعه آماج تهمتها 1392/04/09
    ابن قیم جوزی در روز هفتم رجب سال 691 هـ.ق دیده به جهان گشود. و پس از شصت سال زندگی در دنیا، در شب سیزده رجب سال 751 هـ.ق از دنیا رفت. با توجه به این‌که او بارزترین شاگرد ابن تیمیه بوده و حتی همراه او به زندان ...
  • آیا عقل عملی حجیت دارد؟
    17901 General Terms 1394/08/10
    درباره تعریف عقل نظری و عقل عملی نمایه «حکمت نظری و حکمت عملی»، سؤال 507 را مطالعه کنید. پیش از ورود به بحث از حجیت عقل عملی بیان چند مقدمه به طور خلاصه لازم به نظر می‌رسد: 1. بحث از حجیت عقل نظری و عقل عملی از ...
  • «فعل طبیعی» و «فعل اخلاقی» دارای چه معیارهایی هستند؟ چگونه می‌توان «افعال طبیعی» را به «افعال اخلاقی» تبدیل کرد؟
    13142 معیار شناسی (دین و اخلاق) 1396/11/26
    یکى از بحث‌هاى فلسفه اخلاق، تبیین «فعل اخلاقى» و «فعل طبیعى» و بیان تفاوت و ارتباط میان آنها است. فعل طبیعى‏ وقتى کسی گرسنه می‌شود، غذا می‌خورد، وقتى تشنه می‌شود، آب می‌آشامد، زمانى که خسته می‌شود، می‌خوابد و زمانى که خطرى متوجه او می‌شود، از خودش دفاع می‌کند. ...
  • سیاست و حکومت در نگاه امام علی(ع) چه جایگاهی دارد؟
    50690 رفتار امام علی ع 1393/04/29
    به گواهی تاریخ، ورود امام علی(ع) به عرصه سیاست و پذیرش حکومت به مفهوم ریاست طلبی و سلطه جویی نبود، بلکه حکومت از این جهت نزد آن‌حضرت بسیار ناچیز و پست بوده که از لنگه کفشی پاره، بی‌ارزش‌تر است؛ زیرا کفشی که نیاز حضرتش را برطرف نماید و ...
  • آیا در اروپا هم پیامبرانی مبعوث شدند، اگر شدند چه کسانی بودند؟
    79971 اسامی پیامبران 1387/04/09
    یکی از اصول قطعی قرآن، بعثت انبیا در میان امت ها برای ایفای نقش هدایت و رهبری جامعه است. قرآن کریم در آیات مختلفی می فرماید هر جا که مردمی زندگی می کرده اند از سوی خداوند پیامبرانی برای هدایت آنها ...

پربازدیدترین ها