جستجوی پیشرفته
بازدید
25319
آخرین بروزرسانی: 1395/03/15
خلاصه پرسش
معنای خوش‌گمانى و بدگمانی نسبت به خدا چیست و چگونه می‌توانیم بدگمانی خود به خدا را برطرف کنیم؟
پرسش
منظور از حدیث زیر که درباره گمان بندگان نسبت به خدا آمده، چیست؟ «من با بنده‌ام به همان گمانی که به من دارد، رفتار می‌کنم؛ اگر گمان نیک دارد، به نیکی و اگر گمان بد دارد، به بدی رفتار می‌کنم». چکار کنیم که همیشه بتوانیم به خداوند گمان نیک داشته باشیم؟ حقیقت چه موضوعی را باید درک کنیم تا بتوانیم به خداوند گمان نیک داشته باشیم؟ خوش گمانی چیست؟ خوش گمانی را ممکن است با چه مفهومی جا به جا بگیریم؟ از کجا بدانیم که خوش گمانیمان منطقی و عقلانی است؟
پاسخ اجمالی
آیاتی از قرآن، گمان بد به پروردگار را نکوهش کرده است.[1] روایاتی نیز به موضوع گمان نیک و بد بندگان نسبت به خدای تعالی پرداخته است:
امام على(ع): «هر کسی به خدا گمان نیک بُرد، به بهشت دست یافت و هر کسی به دنیا گمان نیک بُرد، به رنج و محنت گرفتار آمد».[2]
امام صادق(ع): روز قیامت، بنده‌اى را که به خویشتن ستم کرده است، می‌آورند و خداى بلندمرتبه به او می‌فرماید: «آیا فرمانت ندادم که از من اطاعت کنى؟ آیا تو را از نافرمانی‌ام نهى نکردم؟».
او می‌گوید: چرا، اى پروردگار من؛ امّا شهوتم بر من چیره آمد. پس اگر مرا عذاب کنى، به سبب گناه خود من است و تو به من ستم نکرده‌اى.
خداوند، دستور دهد که او را به دوزخ برند. بنده می‌گوید: گمان من به تو، این نبود!
خداوند می‌فرماید: «گمان تو به من، چه بود؟»
بنده می‌گوید: نیکوترین گمان را به تو داشتم. پس خداوند، دستور می‌دهد که او را به بهشت ببرند و می‌فرماید: «گمان نیک تو به من، اکنون به دادت رسید».[3]
امام رضا(ع): «به خداوند گمان نیک ببر؛ زیرا خداى عزّ و جلّ می‌فرماید: من نزد گمان بنده مؤمن خویشم؛ اگر گمانِ او به من نیک باشد، مطابق آن گمان با او رفتار کنم و اگر بد باشد نیز مطابق همان گمانِ بد با او عمل کنم».[4]
معناى خوش‌گمانى و بدگمانی به خدا
به‌طور خلاصه؛ خوش‌گمانی به خدا؛ یعنی امیدوار به رحمت او بودن و بدگمانی نسبت به خداوند؛ یعنی ناامیدى از رحمت‏ خداوند. انسان، باید از عذاب الهى، بیمناک باشد، ولى نباید از رحمت خدا، مأیوس گردد، او باید به وظایف خود، عمل کند، خلوص نیّت داشته باشد، از گناهانش بترسد، و در عین حال، به عفو و بخشش پروردگار، امیدوار باشد:
امام على(ع): «خوش گمانى [به خدا] این است که عمل را [براى او] خالص گردانى و امیدوار باشى که خداوند از لغزش‌ها درگذرد».[5]
امام صادق(ع): «خوش گمانى به خدا این است که جز به خدا امید نداشته باشى و جز از گناهت نترسى».[6]
علامه مجلسی(ره) در توضیح خوش‌گمانی و بدگمانی به خدا می‌گوید: «کسى که داراى کردار نیک باشد، قطعاً داراى گمان نیک به خدا نیز خواهد بود و کسى که به کردارهای زشت آلوده است، حتماً به خدا نیز بدگمان است».[7]
آثار بدگمانی به خداوند
بدگمانی نسبت به خداوند و وعده‌هاى او آثار مخربى در بنیان ایمان و عقائد انسان دارد؛ در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. کاری ناپسند و کفرآمیز: خدای متعال در قرآن می‌فرماید: «از رحمت خدا مأیوس نشوید که تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس می‌شوند!».[8]
پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «داود(ع)‏ در مناجاتش می‌گفت: پروردگارا! کسى که تو را بشناسد اما به تو خوش‌گمان نباشد در حقیقت ایمان نیاورده است».[9]
2. قبول نشدن عبادت: بدگمانی به وعده‌هاى الهى سبب فساد(قبول نشدن) عبادت می‌گردد، چرا که روح‏ اخلاص را در انسان می‌میراند؛ از این‌رو امام علی(ع) می‌فرماید: «بدگمانی، عبادت را فاسد مى‏کند».[10]
3. ناتوانی در برابر مشکلات: بدگمانی به وعده‌هاى الهى، انسان را در برابر حوادث سخت و پیچیده، سست و ناتوان می‌سازد، همان‌گونه که در برخی نبردها - مانند جنگ احزاب - گروهى از تازه‌مسلمانان، نسبت به وعده‌هاى خدا بدگمان شده و به دنبال آن در مبارزه با دشمن سست گشتند، در حالى‌که مؤمنان راستین و با معرفت که به پروردگارشان خوش‌گمان بودند، با کمال قدرت و امیدوارى در برابر دشمنان ایستاده و پیروز شدند: «[به خاطر بیاورید] زمانى را که آنها از طرف بالا و پایین [شهر] بر شما وارد شدند [و مدینه را محاصره کردند] و زمانى را که چشم‌ها از شدّت وحشت خیره شده و جان‌ها به لب رسیده بود، و گمان‌هاى گوناگون بدى به خدا می‌بردید».[11]
4. محروم شدن از عنایات الهی: بدگمانی نسبت به خدا، انسان را از عنایات الهى محروم می‌کند؛ زیرا - براساس روایات اول پاسخ- خداوند با هرکس، مطابق خوش‌گمانی و بدگمانی او رفتار می‌نماید.
راه‌های درمان بدگمانى‏
الف. برای برطرف‌کردن بدگمانی نسبت به پروردگار؛ نخست باید سراغ اصول کلی حاکم بر درمان بیماری‌هاى اخلاقى رفت که همان اندیشیدن در آثار نکبت بار آنهاست؛ زیرا هنگامى که انسان به پیامدهاى بدگمانی بیندیشد، که چگونه سرمایه اعتقادی او را از بین برده و آرامش روانی او را تهدید کرده و او را از واقعیت‌ها غافل ‏می‌سازد؛ خواه ناخواه از این خوى زشت و رذیله اخلاقى فاصله می‌گیرد، همان‌گونه که آگاهى به مسموم بودن غذا، سبب فاصله گرفتن از آن می‌شود.
ب. جست‌وجوى توجیهی صحیح براى اتفاقاتی که احیاناً سبب بدگمانی انسان به خداوند شده است، کمکی برای برطرف‌کردن آن خواهد بود؛ چراکه تعدادی از این حوادث، امتحانات الهی است که واقعیتی در زندگی مادی انسان‌ها بوده و با واقعیت باید کنار آمد و گمان نیک به خداوند داشت؛ زیرا این امتحانات برای پیشرفت معنوی انسان‌ها است. تعداد دیگری از حوادث نیز پیامد کارهای ناشایست انسان است که به جای بدگمانی به خدا، روش صحیح آن است که انسان از اعمال ناپسند و گناه خویش توبه نموده و در صدد جبران آن برآید.
ج. ترتیب اثر ندادن به بدگمانى نسبت به خدا نیز یکى دیگر از طرق درمان آن است؛ زیرا اگر انسان این حالت پیش‌آمده نفسانی را دنباله‌گیری نکند و با بی‌اعتنایى از آن وسوسه‌ها فاصله گیرد، تدریجاً این حالت بدگمانی ضعیف و محو می‌گردد. این روش در بدگمانی به برادران دینی نیز کارساز است و به همین دلیل در روایتی به صورت قاعده‌ای کلی می‌خوانیم: «اذا ظَنَنْتُمْ فَلا تَحَقَّقُوا»؛[12] هنگامى که گمان بد بردید، به آن ترتیب اثر ندهید.
کوتاه سخن این‌که؛ اگر انسان، طالب آرامش و استقامت و ایستادگى و جلب عنایات پروردگار و ایمان خالص است، باید نسبت به خداوند و وعده‌هاى او – از جمله عفو و گذشت در صورت توبه واقعی - گمان نیک داشته باشد.
برای آگاهی بیشتر از پاسخ موارد مطرح شده در پرسش نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
«گمان نیک؛ از آثار عبادت خداوند»، سؤال 59039
«گستره حسن ظن»، سؤال 7611
«انسان و بدبینی»، سؤال 5311
 

[1] . از جمله، فتح، 6 و 12.
[2]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص 641، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
[3]. برقى، احمد بن محمد بن خالد، محاسن، ج ‏1، ص 25 – 26، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
[4]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏2، ص 72، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[5]. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، ص 229، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش.‏
[6]. کافی، ج ‏2، ص 72.
[7]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏67، ص 366 ، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[8]. یوسف، 87.
[9]. طبرسى، على بن حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ص 36، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، 1385ق.
[10]. عیون الحکم و المواعظ، ص 99.
[11]. احزاب، 10.
[12]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، ج ‏19، ص 374، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود