لطفا صبرکنید
بازدید
33012
33012
آخرین بروزرسانی:
1397/10/15
خلاصه پرسش
تفاوت فهم و درک در چیست؟ آیا یکی ناظر به علم حصولی و دیگری ناظر به علم حضوری است؟
پرسش
میدانیم شیرینی قند را نمیتوان با توصیف فهمید، ولی با چشیدن میتوان درک نمود.
1. آیا میتوان گفتن "فهمیدن" در حیطه مسائل نظری است و "درک نمودن" در حیطه مسائل عملی؟
2. آیا هر آنچه را که بتوان با توصیف فهمید را میتوان بدون تجربه عملی درک نمود؟
3. آیا هر آنچه را که بتوان با تجربه عملی درک نمود میتوان بدون شنیدن یا خواندن توصیفات آن موضوع، آنرا فهمید؟
4. آیا "فهمیدن" در حیطه علم حصولی و "درک نمودن" در حیطه علم حضوری است؟
پاسخ اجمالی
علم حصولی و علم حضوری[1] هر چند در اصل علم بودن مساویاند، ولی دو نوع متفاوت از علماند؛ چنانکه عقل نظری و عقل عملی نیز تفاوت دارند.[2]
دو واژه «درک» و «فهم» در اصطلاح و کاربرد عمومی و بر اساس کتابهای فرهنگ لغت از واژههای مترادف هستند و در یک معنا به کار میروند.[3]
اما در اصطلاح خاص، اتفاق و اجماعی در ارتباط با تفاوت میان این دو واژه وجود ندارد، ولی به نظر میرسد از آنجا که فهم در واقع همان «معرفت مفهومی» است؛ از اینرو در نظر برخی، «معرفت مفهومی» معرفتی است منحصراً ذهنی یا انتزاعی، اما «معرفت ادراکی» معرفتی فوق فهم و مفهوم، و از محدوده ذهن فراتر و رسیدن به عالم واقع است.[4] به بیان دیگر، فهم به معنای علم حصولی یا علم سطحی که صرف حصول صورت معلوم توسط ابزار ادراکی نزد عالم و به دست آمدن تصویری از معلوم نزد ذهن است، ولی درک تعمیق علم و آگاهی و گذشتن از سطح ظاهری معلومات و رسیدن به لایههای عمیقتر است.[5]
البته ظاهراً در فرهنگ و زبان انگلیسی گاهی برای مراتب علم و آگاهی، نامهای جداگانهای به کار میبرند، ولی اینکه آیا به صورت وضع و یا اصطلاح مستقر است یا نه؟ معلوم نیست.
چنانکه در برخی روایات برای علم مراتب با اسامی خاص ذکر شده است: مردى خدمت رسول خدا(ص) آمد و گفت: یا رسول اللَّه علم چیست؟ فرمود: سکوت کردن، گفت سپس چه؟ فرمود: گوش فرادادن، گفت سپس چه؟ فرمود: حفظ کردن، گفت سپس چه؟ فرمود: بآن عمل کردن، گفت سپس چه، اى رسول خدا؟! فرمود: انتشارش دادن.[6]
دو واژه «درک» و «فهم» در اصطلاح و کاربرد عمومی و بر اساس کتابهای فرهنگ لغت از واژههای مترادف هستند و در یک معنا به کار میروند.[3]
اما در اصطلاح خاص، اتفاق و اجماعی در ارتباط با تفاوت میان این دو واژه وجود ندارد، ولی به نظر میرسد از آنجا که فهم در واقع همان «معرفت مفهومی» است؛ از اینرو در نظر برخی، «معرفت مفهومی» معرفتی است منحصراً ذهنی یا انتزاعی، اما «معرفت ادراکی» معرفتی فوق فهم و مفهوم، و از محدوده ذهن فراتر و رسیدن به عالم واقع است.[4] به بیان دیگر، فهم به معنای علم حصولی یا علم سطحی که صرف حصول صورت معلوم توسط ابزار ادراکی نزد عالم و به دست آمدن تصویری از معلوم نزد ذهن است، ولی درک تعمیق علم و آگاهی و گذشتن از سطح ظاهری معلومات و رسیدن به لایههای عمیقتر است.[5]
البته ظاهراً در فرهنگ و زبان انگلیسی گاهی برای مراتب علم و آگاهی، نامهای جداگانهای به کار میبرند، ولی اینکه آیا به صورت وضع و یا اصطلاح مستقر است یا نه؟ معلوم نیست.
چنانکه در برخی روایات برای علم مراتب با اسامی خاص ذکر شده است: مردى خدمت رسول خدا(ص) آمد و گفت: یا رسول اللَّه علم چیست؟ فرمود: سکوت کردن، گفت سپس چه؟ فرمود: گوش فرادادن، گفت سپس چه؟ فرمود: حفظ کردن، گفت سپس چه؟ فرمود: بآن عمل کردن، گفت سپس چه، اى رسول خدا؟! فرمود: انتشارش دادن.[6]
[3]. ر. ک: لغت نامه دهخدا؛ فرهنگ عمید ؛ واژه «درک».
[5]. ر. ک: http://www.jamnews.com/detail/News/
[6]. «عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْعِلْمُ قَالَ الْإِنْصَاتُ قَالَ ثُمَّ مَهْ قَالَ الِاسْتِمَاعُ قَالَ ثُمَّ مَهْ قَالَ الْحِفْظُ قَالَ ثُمَّ مَهْ قَالَ الْعَمَلُ بِهِ قَالَ ثُمَّ مَهْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَشْرُه». کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، کافی، ج 1، ص 48، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
نظرات