جستجوی پیشرفته
بازدید
47809
آخرین بروزرسانی: 1404/03/18
خلاصه پرسش
اسلام در مورد شادی و نشاط چه تدابیری اندیشیده است؟
پرسش
با سلام. اصولا اسلام در مورد شادی و نشاط چه تدابیری اندیشیده است؟ در حال حاضر آنچه شبهه ایجاد کرده؛ این است که شخص دین‌دار عزادار، گریان و در جامعه گوشه‌گیر است. شادی در دین اسلام چگونه تعریف می‌شود؟ در جامعه دینی خودمان آنچه به عنوان شادی به کار می‌رود همواره با گناه است؟!
پاسخ اجمالی

شادی واقعی از دیدگاه یک فرد با ایمان زمانی متصور است که او را یک گام به خدایش نزدیک‌­تر کند. با این وجود، انسان‌‌ها به دلیل حس فطری تنوع‌­طلبی خویش می‌­توانند از لذت‌­های مجاز دنیوی بهره­‌مند شوند و از آن شادمان باشند. این شادی‌ها می‌تواند زمینه‌‌ای برای افزایش نشاط معنوی افراد با ایمان نیز ارزیابی شود.

از طرفی، باید دانست که برخی شادی‌های سطحی و ظاهری که ناشی از رفتارهای غیر منطقی و غیر اخلاقی است، مورد پذیرش اسلام نیست.

به این نکته نیز باید توجه داشت که این یک اصل منطقی و پذیرفته شده در تمام نظام‌­های متمدن است که نباید به بهانۀ شادبودن هر رفتار غیر مجازی را مرتکب شد، با این تفاوت که شاید محدودۀ رفتارهای مجاز و غیر مجاز دارای برخی تفاوت‌­ها باشد.

پاسخ تفصیلی

در تحلیل و بررسی موضوع شادی و نشاط، نخست باید دانست که معنای «شادی» چیست؟! تا بتوان در این زمینه نظر درست را ارائه نمود.

در این زمینه می‌توان گفت که خود «شادی» را نمی‌توان امری مادی برشمرد. به عبارت دیگر؛ امور شادی‌آور می‌‌توانند هم مادی و هم معنوی باشند؛ اما خود «شادی» همواره امری معنوی و واکنش توأم با رضایت انسان در مقابل اتفاقات پیرامونی است. مشابه همین موضوع در ارتباط با مفهوم «غم» نیز وجود دارد. و در نهایت این انسان‌‌ها هستند که بسته به نوع نگرش خود از برخی امور شاد می‌شوند و از مسائل دیگری غمگین می‌شوند؛ و به همین دلیل است که یک اتفاق می‌تواند برای فردی شادی‌آور و برای دیگری غمناک باشد. به عنوان نمونه به مراسم خرافی «چهارشنبه سوری» در کشور خودمان اشاره می‌کنیم:

صدای انفجارها و شعله‌ور شدن آتش در کوچه و خیابان‌‌ها شاید برای بسیاری شادی‌آور باشد؛ اما به یقین در مقابل، افراد بیماری و ضعیفی نیز وجود دارند که این رفتارها آنان را آزرده خاطر می‌کند.

با توجه به آنچه گفته شد، و با بیان این نکته که هرگونه شادی که در آن حرامی رخ ندهد، از دیدگاه اسلام مجاز است، به بررسی موضع‌گیری این دین مقدس نسبت به شادی پرداخته و آن‌را در سه رده (شادی‌های واقعی، شادی‌‌های حلال و شادی‌‌های حرام) دسته‌بندی می‌‌کنیم:

  1. شادی واقعی: از آن‌جا که یکی از مبانی اصولی دین اسلام، اعتقاد به معاد و زندگی جاوید است، و مرگ در این دیدگاه، نیستی و نابودی نیست؛ بلکه پلی برای عبور از دنیای کوچک و محدود به جهانی بی‌نهایت است، شادی زمانی مفهوم واقعی خود را می‌یابد که انسان آن‌را در زندگی جاوید خویش نیز تأثیرگذار بداند. به همین دلیل انجام هر کردار نیکی -بدون آن‌که انسان باایمان را به عجب و خودپسندی وادارد- بر شادی درونی او خواهد افزود. احساس شادی و لذتی که یک مؤمن از انفاق، روزه، نماز، حج و... در خود می‌‌یابد، به هیچ وجه قابل مقایسه با شادی‌‌های زودگذر مادی نیست. و به تعبیر دیگر، شیرینی ارتباط با خدا به گونه‌‌ای است که هر شادی و لذت دیگری را تحت ‌الشعاع خود قرار می‌‌دهد، تا جایی که اندوه فراق دوست نیز خود شادی ­آفرین است و به گفتۀ حافظ شیرازی:

چون غمت را نتوان یافت مگر در دل شاد                          ما بامید غمت خاطر شادی طلبیم

قرآن کریم در این موضوع می‌‌فرماید:

«قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُون‏»؛[1] ای پیامبر! به مؤمنان بگو که به دلیل قرار گرفتن در دایرۀ فضل و رحمت پروردگار شاد باشند و چنین توفیقی از هر آنچه تا کنون به دست آورده‌­اند بهتر است.

و به همین دلیل است که در مناجات زیبایی از امام سجاد(ع) می‌‌خوانیم:

«إلهی من ذا الذی ذاق حلاوة محبتک فرام منک بدلا»؛[2] چه کسی شیرینی محبّت تو را چشیده و با این‌حال به دنبال جایگزین دیگری است؟!

  1. شادی دنیایی حلال: با تمام آنچه گفته شد و با آن‌که شیرینی ارتباط با خدا را نمی‌‌توان با هیچ شادی دیگری مقایسه کرد؛ اما روح تنوع‌طلب انسان علاقه‌مند است که شادی‌‌های دیگری را نیز -نه به عنوان جایگزین- تجربه کند و نمی‌‌توان او را از این بابت مورد سرزنش قرار داد.

این حس تنوع‌طلبی نیز از ویژگی‌های انسان -به عنوان اشرف مخلوقات- است، و به خودی خود نمی‌‌تواند نقطۀ قوت و یا ضعفی برای او به شمار آید. آنچه این تنوع‌طلبی را به نکته‌‌ای مثبت و یا منفی در زندگی انسان تبدیل می‌‌کند، برگرفته از چگونگی مدیریت او بر این حس خدادادی است.

اسلام، مؤمنان زیرک و باهوش را افرادی می‌‌داند که حتی در صورت اندوهناک بودن نیز با گشاده‌رویی و چهره‌‌ای متبسم با دیگران برخورد می‌کنند و از این‌راه انرژی مثبت و شادی‌آفرین را به جامعه تزریق می‌نمایند.[3]

حافظا چون غم و شادی جهان در گذر است                بهتر آنست که من خاطر خود خوش دارم

با این وجود چگونه می‌‌توان یک جامعۀ دینی را جامعه‌‌ای غم‌‌زده و اندوهناک برشمرد؟! شادی‌­های حلال بسیاری وجود دارند که اسلام نه تنها با آنها به مبارزه برنخاسته؛ بلکه در بسیاری موارد، آنها را تأیید کرده است؛ مانند شادی‌‌های ناشی از:

1-2. پیشرفت تحصیلی و اجتماعی خود و دیگر افراد وابسته،

2-2. کشف یک پدیدۀ علمی جدید،

3-2. سیر و سفر و بهره‌برداری از مناظر زیبای طبیعی،

4-2. ورزش و هنری که علاوه بر سرگرمی، جسم و روان انسان را پرورش می‌‌دهد.

5-2. بهره‌برداری از انواع خوراک‌‌ها و پوشاک‌‌ها،

6-2. انتخاب دوستان فراوان و تشکیل انجمن‌‌ها و گروه‌‌های مختلف اجتماعی،

7-2. سر و سامان گرفتن یک زوج و تشکیل خانواده‌‌ای جدید،

و ده‌ ها و صدها مورد دیگر!

روایتی از امام صادق‌(ع) بر این نکته تأکید دارد که شادی‌‌های حلال دنیایی می‌‌تواند کمکی برای رسیدن به شادی‌‌های معنوی باشد. ایشان به نقل از اندرزهای حکیمانۀ آل داوود می‌‌فرماید:

یک مسلمان اندیشمند سزاوار است که در حال انجام یکی از این سه کار مشاهده شود: یا در حال فعالیت اقتصادی و تأمین معاش بوده، یا برای آخرت خویش توشه برداشته و یا به شادی‌‌هایی که حرام نیستند بپردازد. و نیز هر مسلمان سزاوار است که بخشی از فرصت‌‌های خود را با پروردگار خویش خلوت کند و بخشی دیگر را با دوستانی بگذراند که او را به یاد آخرتش بیندازند و باقی ماندۀ فرصت خویش را نیز به شادی‌‌های حلال بپردازد که این شادی‌‌ها کمکی برای او در انجام دو فعالیت قبلی خواهند بود.[4]

گفتنی است؛ افرادی که در درجات بالای ارتباط معنوی با پروردگار هستند، ممکن است در دوره‌های زمانی خاصی برخی شادی و لذت‌‌های حلال را نیز برای خود روا ندانند؛ اما این به معنای حرمت عمومی چنین مواردی نخواهد بود؛ بلکه برای دسته‌‌ای از افراد، شاید با کمی چشم‌‌پوشی و اگر یاد خدا به همراه آن باشد، بتوان این دسته از شادی‌‌ها را نیز از گروه اول دانست.

  1. شادی حرام: در آیاتی از قرآن می‌خوانیم:

«إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْفَرِحین»"؛[5] پروردگار افراد شاد را دوست ندارد!

«وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُم»؛[6] و تا بدانچه خدا به شما داده شاد نشوید!

آیا این آیات را می‌‌توان به معنای نفی هرگونه شادی از دیدگاه اسلام دانست؟!

با توجه به آنچه گذشت می‌­­توان با قاطعیت به این پرسش جواب منفی داد؛ زیرا از دیدگاه اسلام تنها شادی‌­هایی غیر مجازند که آثار سوء فردی و اجتماعی را به دنبال داشته باشند.

به این نکته باید توجه داشت که این اصلی منطقی و پذیرفته شده در تمام نظام‌­های متمدن است که نباید به بهانۀ شادبودن هر رفتار غیر مجازی را مرتکب شد، با این تفاوت که شاید محدودۀ رفتارهای مجاز و غیر مجاز دارای برخی تفاوت‌­ها باشد.

شادی‌­های برگرفته از انواع ارتباطات جنسی نابود کنندۀ بنیاد خانواده و اجتماع؛ شادی‌­های ناشی از فقدان بخش‌‌هایی از سیستم هوشیاری بدن به دلیل مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر؛ شادی ناشی از اذیت و آزار دیگران در روابط اجتماعی(رانندگی نامناسب، تجاوز به حریم خصوصی دیگران، تخریب اموال عمومی و ...)؛ شادی ناشی از اسراف و تبذیر و استفادۀ نادرست از نعمت‌های خدادادی؛ شادی ناشی از تکبر و فخرفروشی به دیگران از بابت ثروت یا مقام اجتماعی؛ شادی فرار از جهاد[7] و شادی منافقانۀ ناشی از شکست ظاهری افراد با ایمان،[8] و ... از جمله مواردی هستند که مورد تأیید اسلام نبوده و بسیاری از آنها از سوی دیگر جوامع بشری نیز امری ناپسند به شمار می‌آیند.

انسان بی‌رحمی که کودک بی گناه را مورد ضرب و جرح قرار می‌دهد و با شنیدن هر ناله‌­ای از کودک، فریاد قهقهه سر داده و به شادی می‌­پردازد، در وجدان تمام ما محکوم است؛ چون زشتی کردار او را به راحتی درک می‌کنیم؛ اما در بسیاری از موارد که زشتی گناهان دیگر مانند نمونۀ اشاره شده برای همگان واضح نیست، پذیرش ممنوعیت شادی ناشی از آنها شاید کمی دشوار به نظر آید، ولی باید دانست که در ورای ممنوعیت هر لذت و شادی حرام، منطقی قوی نهفته است که با تدبر کافی می‌‌توان بدان دست یافت.

برخی از میان انواع شادی‌‌ها، تنها آن بخش از شادی مقطعی که حتی در میان نخبگان موجود در جوامع غیر دینی نیز از ارزش چندانی برخوردار نیست را برجسته کرده و به غلط می‌‌خواهند این باور را به جامعه القا کنند که اسلام با هرگونه شادی مخالف است.

بر خلاف ایدۀ اسلامی که شادی و غم متعادل را مورد پذیرش قرار داده است، چنین افرادی برای کسب شادی دست به انجام اعمال نامتعارف زده و به جای آن‌که واقعا شاد باشند، به عبارت عامیانه «الکی خوش» هستند و هنگام غم‌‌ها نیز به دلیل باور نداشتن به معاد دچار افسردگی‌‌های شدید شده و به رفتارهای نامتعادل دیگری مانند خودکشی می‌‌زنند! عملی که از نظر اسلام در هر شرایطی حرام است؛ چون از دیدگاه اسلام، غم‌‌ها نیز مانند شادی‌‌ها نباید انسان را از خدا و عمل به دستورات او باز دارند.

اکنون شادی مؤمنان واقعی را با این افراد مقایسه کنید و بگویید این کجا و آن کجا؟! اگر کمی واقع نگر باشیم به راحتی خواهیم دریافت که تنها شادی‌‌های غیر اخلاقی از طرف اسلام ممنوع شده و انواع شادی‌‌های معنوی و طبیعی نه تنها روا است؛ بلکه در بسیاری موارد لازم و واجب است. و آن‌جا که سخن از بازخواست انسان‌‌ها به دلیل شاد بودن است، جایی است که این شادی به ناحق باشد:

«ذلِکُمْ بِما کُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ بِما کُنْتُمْ تَمْرَحُون‏»؛[9] گرفتاری شما به کیفر الهی بدان دلیل است که شما به ناحق در زمین به شادی و گردن‌کشی می‌­پرداختید.

یک انسان با ایمان می‌‌تواند شادی دنیا و آخرت را با هم داشته باشد، چنانچه در روایت آمده است که فرد روزه‌دار دو شادی دارد، یکی هنگام افطار که از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها استفاده می‌‌کند و دیگری هنگام ملاقات با پروردگار که از پاداش روزه بهره‌مند می‌شود.[10]


[1]. یونس، 58.

[2]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 91، ص 148، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404ق.

[3]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 226، ح 1، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1365ش.

[4]. همان، ج 5، ص 87، ح 1.

[5]. قصص، 76.

[6]. حدید، 23.

[7]. توبه، 81.

[8]. توبه، 50؛ آل عمران، 120.

[9]. غافر، 75.

[10]. شیخ صدوق، فضائل الأشهر الثلاثة، ص 134، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا.

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود