جستجوی پیشرفته
بازدید
2772
آخرین بروزرسانی: 1401/02/19
خلاصه پرسش
آیا نیستی و عدم از دیدگاه عقل،‌ شمارش‌پذیر نیست؟!
پرسش
«العدم لا یتعدد عند العقل الا بتعدد الملکات» را توضیح دهید.
پاسخ اجمالی

عدم و نیستی در نظر عقل چیزی نیست که بتوان آن‌را متعدد به شمار آورد؛ یعنی پیش از هستی و پس از هستی چیزی وجود ندارد که بتوان آن‌را واحد یا متعدد نامید. نیستی نه ماهیت دارد و نه ذات؛ در مورد نیستی چیزی بیش از این نمی‌توان گفت که رفع هستی است.

به تعبیر روشن‌تر، ما همان‌گونه که در ذهن خود، وجودهای اشیاء را از یکدیگر جدا و متمایز می‌‌دانیم، چنین تصور می‌‌کنیم که عدم‌‌های اشیاء نیز از یکدیگر جدا و متمایزند؛ یعنی همان‌طور که بین وجود اشیاء، کثرت و مغایرتی قائل هستیم، به‌ نحوی که وجود هر چیزی را غیر از وجود چیز دیگر می‌دانیم و هر یک را از دیگری سلب‌ می‌‌کنیم، و به عنوان مثال می‌گوییم: وجود زید غیر از وجود عمرو است، و وجود عمرو غیر از وجود زید است، همچنین کثرت و مغایرتی بین اعدام اشیاء قائل هستیم‌، به طوری که می‌‌گوییم: عدم(نبود) زید غیر از عدم عمرو است، و عدم عمرو غیر از عدم زید است. و بالضروره چنین می‌‌یابیم که هر عدمی غیر از عدم دیگر است؛ لذا دو قضیه‌ی زید معدوم است و عمرو معدوم است، برای ما دو معنای مختلف و متمایز دارد. همان‌گونه که دو قضیه زید موجود است و عمرو موجود است، برای ما دو معنای مختلف دارد.[1]

البته برخی از متکلمان معتقدند که نیستی‌ها از یکدیگر جدا و متمایزند. در نظر آنها برخی از اقسام نیستی به صفت علت و بعضی از اقسام آن به صفت معلول متصف می‌شوند؛ اما گروهی از متکلمان و بسیاری از حکما بر این عقیده‌اند که در نیستی هیچ‌گونه جدایی و تمایز نیست:

«لا میز فی الاعدام من حیث العدم                     و هو لها اذا بوهم ترتسم».[2]

گفتنی است؛ سخن آن گروه از متکلمان که برای نیستی‌ها تمایز قائل‌اند، از یک جهت قابل توجیه است. به این بیان که گفته شود امتیاز و جدایی در نیستی‌ها به تبع امتیاز در هستی‌ها است؛ یعنی نیستی‌ها از تعدد هستی‌ها پیدا می‌شوند.

به همین جهت است که امتیاز و جدایی در نیستی‌ها تنها در مورد اعدام ملکات مفهوم پیدا می‌کند؛ زیرا ذهن انسان در میان یک سلسله از موجودات که آنها را ملکات می‌نامند، نوعی امتیاز و جدایی می‌یابد. پس از این مرحله است که می‌تواند نیستی هر یک از آنها را نیز تصور کند. به این ترتیب می‌توان گفت؛ اگر امتیاز و جدایی بین موجودات در جهان ذهن ترسیم نشده باشد، امتیاز و جدایی بین نیستی‌ها به هیچ وجه امکان‌پذیر نخواهد بود. به همین جهت است که گفته می‌شود بدون این‌که جدایی هستی‌ها در جهان ذهن ترسیم شود، از جدایی و تعدد نیستی به هیچ وجه نمی‌توان سخن گفت.

عقل محض که از وجود صرف و هستی ناب نشأت می‌گیرد، نیستی را نمی‌یابد؛ زیرا در عالم ادراک بین مدرِک و مدرَک سنخیت و مناسبت معتبر است.

بنابر این، آن‌جا که نیستی‌ها به تبعیت از هستی‌ها در ذهن ترسیم می‌‌شوند، مرتبه و مقام عقل محض نیست؛ زیرا مقام عقل از مرحله‌ی جزئیات بالاتر است. به بیان دیگر، امتیاز و تعدد بین نیستی‌ها بالعرض امکان‌پذیر است، ولی امتیاز و جدایی در نیستی از آن جهت که نیستی است، بالذات نامعقول به شمار می‌آید.[3]


[1]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 9، ص 491، تهران، قم، صدرا، 1368ش.

[2]. سبزواری، ملا هادی، شرح منظومه، مصحح، حسن زاده آملی، حسن، محقق، طالبی، مسعود، ج 2، ص 191 – 192، تهران، نشر ناب، چاپ اول، 1369ش.

[3]. ر. ک: ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، ج 3، ص 366- 370، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران با همکاری مزکز نشر دانشگاهی، 1360ش.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود