جستجوی پیشرفته
بازدید
3950
آخرین بروزرسانی: 1401/06/08
خلاصه پرسش
«برهان امتناع امکان بالغیر» چیست و چرا امکان بالغیر ممتنع است؟
پرسش
امکان بالغیر ممتنع است، این قاعده در فلسفه به چه معنا است. لطفا توضیح دهید؟
پاسخ اجمالی

امتناع امکان بالغیر

وجوب، امتناع و امکان؛ یعنی اصول کیفیات و عناصر عقود که به آنها «مواد ثلاث» نیز گفته می‌شود، از جمله معانی‌ای هستند که در لوح نفس انسانی بدون هیچ‌گونه واسطه نقش می‌بندند و از امور بدیهی به حساب می‌آیند؛ زیرا بعد از تصور دو مفهوم عام و بدیهی وجود و شیئیت، مفهومی ضروری‌تر و روشن‌تر از این مفاهیم سه‌گانه در ذهن انسان متصور نمی‌شود. بنابر این، تعریف حقیقی برای این معانی، امکان‌پذیر نیست و کسانی که در مقام تعریف برآمده‌اند در ورطه دور محال فرورفته‌اند.

چنان‌که در تعریف معنای «ممتنع» گفته‌اند: «هو الذی لیس بممکنٍ». و در مقام تعریف ممکن گفته‌اند: «هو الذی لیس بممتنعٍ». و مفهوم هر کدام از آنها را در تعریف دیگری به کار برده‌اند.

برهان امتناع امکان بالغیر

تقسیم شیء به واجب، ممکن و ممتنع، همواره به طور «قضیه منفصله حقیقیه» است؛ زیرا هر مفهوم در حد ذات خویش از این دو حال خارج نیست که یا آن مفهوم «ضروری الوجود» است یا نه. این تقسیم در حقیقت شامل دو قضیه منفصله حقیقیه است که هر کدام از آن دو قضیه از شیء و نقیض آن ترکیب می‌شود، چنان‌که این خاصیت را در هر قضیه منفصله‌ای که اجزای آن بیشتر از دو واحد باشد، می‌توان یافت.

نتیجه‌ای که از این تقسیم به دست می‌آید، آن است که هر شیئی به هر اعتبار که فرض شود، خالی از یکی از مواد سه‌گانه(وجوب، امکان و امتناع) نخواهد بود. در این صورت هرگاه برای یک شیء، «امکان بالغیر» فرض شود، جای سؤال باقی می‌ماند که آیا این شیء در حد ذات خویش «ممکن» است، یا «واجب» است، و یا «ممتنع».

اگر گفته شود که شیء در حد ذات خویش «ممکن» است، لازم می‌آید که شیء واحد دارای دو امکان باشد: یکی بالذات و دیگری بالغیر، و این معنا بالضروره باطل است؛ زیرا با وجود امکان ذاتی که همان معنای سلب ضرورت وجود و عدم است، تصور امکان دیگری لغو خواهد بود. و چنان‌که برای شیء واحد به اعتبار واحد، معنای دو وجود یا دو عدم قابل تصور نیست، برای ماهیت واحد نیز معنای دو امکان - یکی ذاتی و دیگری غیری - قابل تصور نخواهد بود.

ولی اگر گفته شود که شیء در حد ذات خویش ضروری الوجود، یعنی واجب بوده، یا ضروری العدم، یعنی ممتنع است، لازم می‌آید معنای امکان بالغیر - که امری عارضی و از ناحیه غیر است - شیء را از مقتضای ذاتی خویش خارج سازد، و این امر امکان‌پذیر نخواهد بود؛ زیرا هرگز امری عرضی، معارض و جانشین امری ذاتی نمی‌شود. تعارض و تضاد، همواره در امور عرضی انجام می‌گیرد و در ذاتیات هرگز تعارض و تضاد نخواهد بود؛ چنان‌که میان ذاتی و عرضی نیز تعارض امکان‌پذیر نیست.

خلاصه‌ی «برهان امتناع امکان بالغیر» نیز همین است؛ و اگر کسی ادعا کند این برهان محکم‌ترین برهان در این باب است، سخنی به گزاف نگفته است؛ زیرا مقدمات برهان بر مبنای صحیح در باب معنای امکان استوار است که از عدم اقتضاء نسبت به ضرورت وجود و عدم حکایت می‌کند.

البته، برخی در باب معنای امکان راه دیگری در پیش گرفته و امکان ذاتی را از لوازم ماهیت به معنای اصطلاحی، یعنی لزوم بین شیئین دانسته‌اند، و برهان امتناع امکان بالغیر را به شکل دیگری تقریر کرده‌اند.[i]


[i]. ر. ک: ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، ج 1، ص 74- 77، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1365ش.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود