جستجوی پیشرفته
بازدید
1882
آخرین بروزرسانی: 1401/08/09
خلاصه پرسش
چرا بر اساس قاعده «علّیّة کل شیء لنفسه محال»، هیچ چیزی نمی‌تواند علت خودش باشد؟
پرسش
قاعده «علیت کل شیء لنفسه محال» را توضیح دهید؟
پاسخ اجمالی

«علیة کل شیء لنفسه محال»، یعنی هیچ‌گاه شیء(چیزی) نمی‌تواند علت خودش باشد؛ زیرا علت همواره بر معلول مقدم است؛ یعنی هنگامی که گفته می‌شود (الف) علت (ب) است، مقصود این است که هستی (ب) از هستی (الف) است؛ و این معنا هنگامی می‌تواند صادق باشد که (الف) بر (ب) مقدم باشد.

بنابراین، علت ذاتا بر معلول مقدم است. در این صورت اگر چیزی را برای خودش علت فرض کنیم، لازم می‌آید آن چیز دارای دو وجود باشد که یکی از آن دو وجود علت باشد و مقدم، و دیگری معلول باشد و مؤخر؛ و این امر بالضروره باطل و محال است. به این ترتیب، هیچ‌گاه چیزی نمی‌تواند علت خود باشد؛ چراکه اگر شیء علت خود باشد، مستلزم امری محال است و چیزی که مستلزم امر محال باشد، خود محال است.

وجه دیگری که می‌توان برای امتناع علیت شیء نسبت به خویش ذکر کرد، این است که گفته می‌شود:

هر شیء در مقام ذات خویش مصداق حمل «هو هو» است. اکنون اگر فرض شود که شیء نسبت به خودش علت است، به حکم این‌که هر علت غیر معلول است، مصداق حمل «هو لا هو» خواهد شد. در این هنگام لازم می‌آید که یک شیء هم مصداق «حمل هو هو» باشد، و هم مصداق حمل «هو لا هو»؛ و این امر بالضروره ممتنع است.

نخستین فیلسوف اسلامی که این قاعده را در آثار خویش آورده و برای اثبات امتناع آن استدلال کرده، یعقوب بن اسحاق کندی است.

ابونصر فارابی(معلم ثانی)، نیز این قاعده را مطرح کرده و برای اثبات امتناع آن استدلال نموده است. وی از طریق این قاعده به اثبات مسئله‌ای دست یافت که همواره بین حکما و متکلمان مورد اختلاف بوده است. بر خلاف آنچه اشاعره در باب عینیت وجود و ماهیت قائل‌اند، بیشتر حکما، وجود را عارض بر ماهیت می‌دانند و در مقام اندیشه، آنها را از یکدیگر جدا و قابل انفکاک می‌دانند، اگر چه در اتحاد خارجی آن دو شکی را به خود راه نمی‌دهند. چنان‌که ملا هادی سبزواری می‌گوید:

ان الوجود عارض الماهیة                          تصورا و اتحدا هویة[1]

ولی در باب عروض وجود بر ماهیت، این مسئله مورد اختلاف بوده است که آیا ماهیت معروض، می‌تواند علت عروض وجود بر خود باشد یا نه؟

برخی، علت‌بودن ماهیت را نسبت به عروض وجود بر خود ماهیت جایز دانسته‌اند، ولی بیشتر حکما و محققان آن‌را جایز نمی‌دانند. فارابی، از جمله کسانی است که علت‌بودن ماهیت را نسبت به عروض وجود بر خود ماهیت جایز نمی‌داند؛ زیرا هستی معلول همواره از هستی علت سرچشمه می‌گیرد و به این ترتیب، می‌توان هستی علت را مفید، و هستی معلول را مستفید نامید. اکنون اگر ماهیت معروض را علت عروض وجود بر خود آن ماهیت بدانیم، لازم می‌آید ماهیت هم مفید باشد و هم مستفید؛ زیرا از این نظر که در مقام علت قرار گرفته مفید است، و از نظر این‌که معروض وجود واقع شده مستفید است، و این امر بالضروره باطل است؛ چون شیء واحد نمی‌تواند هم فاعل باشد و هم قابل.

حال اگر کسی اشکال کند که: ماهیت معروض و وجود عارض، هر کدام نسبت به دیگری می‌توانند علت باشند. در پاسخ گفته می‌شود: دو شیء نسبت به یکدیگر هرگز نمی‌توانند علت باشند.

به عنوان مثال، اگر دو شیء را (الف) و (ب) فرض کنیم، و (الف) را علت (ب) و (ب) را علت (الف) بدانیم، هستی (الف) از نظر این‌که علت هستی (ب) است بر هستی (ب) مقدم است؛ و چیزی که بر هستی (ب) مقدم است، هرگز نمی‌تواند معلول (ب) قرار گیرد؛ زیرا اگر (الف) در عین این‌که علت (ب) است معلول (ب) نیز قرار گیرد، لازم می‌آید (الف) از نظر این‌که علت (ب) است، بر (ب) مقدم باشد و از نظر این‌که معلول (ب) است، از (ب) متأخر باشد. در حالی که شیء واحد در آن واحد نمی‌تواند هم مقدم باشد و هم مؤخر.

اشکال دیگری که از فرض علت‌بودن دو شیء نسبت به یکدیگر مانند علیت (الف) نسبت به (ب)، و علیت (ب) نسبت به (الف) پیدا می‌شود، این است که لازم می‌آید (ب) مثلا علت خود (ب) باشد، زیرا علت علت شیء، علت شیء است. بنابراین، اگر (ب) را علت (الف) بدانیم و (الف) را علت (ب) فرض کنیم، به حکم این‌که علت علت شیء، علت شیء است، (ب) علت (ب) است، چون (ب) علت الف است و (الف) علت (ب) است؛ پس (ب) علت (ب) است. و این امر بالضروره باطل است؛ زیرا مستلزم این است که وجود (ب) بر وجود (ب) مقدم باشد، و استحاله تقدم شیء بر نفس، از بدیهیات است. در این‌جا است که فارابی، از طریق قاعده مورد بحث که هیچ‌گاه شیء نمی‌تواند علت خویش باشد، به اثبات این مسئله دست می‌یابد که هیچ‌گاه ماهیت معروض نمی‌تواند علت وجود عارض بر خود باشد.[2]  


[1]. سزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص 18، انتشارات دار العلم.

[2]. ر. ک: ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، ج 2، ص 366- 370، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،  1366.  

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود