جستجوی پیشرفته
بازدید
2934
آخرین بروزرسانی: 1402/03/23
خلاصه پرسش
نسبت‌های چهارگانه منطقی را تعریف کنید؟
پرسش
لطفا نسب اربعه منطقی را تعریف کنید؟
پاسخ اجمالی

 «نِسَبِ ارْبَعَه» یک اصطلاح منطقی است. بدین معنا که هرگاه دو مفهوم کلی از جهت مصادیقشان با هم مقایسه شوند، به حصر عقلی یکی از این چهار نسبت، بین آنها برقرار خواهد بود: تساوی، تباین، عموم و خصوص مطلق، و عموم و خصوص‌ من‌ وجه.

به عبارت دیگر، روابط محمولات و مفاهیم را با مصادیق خارجى، از آن جهت که از چهار صورت خارج نیستند، نسب اربعه می‌گویند. و بالجمله هر دو مفهومى را که با یکدیگر مقایسه کنیم و بسنجیم، از یکى از چهار حال خارج نخواهند بود.

  1. یا هر یک بر مصداق و مصادیق دیگرى به طور کلى صدق می‌کنند، یعنى مصداق هر یک عین مصداق دیگرى است، آن‌را متساویان خوانند؛ مانند مفهوم ناطق و انسان که «هر ناطقی انسان است و هر انسانی ناطق است».

و مانند انسان و تعجب‌کننده که هر انسانی تعجب‌کننده است و هر تعجب‌کننده انسان است، قلمرو انسان همان قلمرو تعجب‌کننده است، و قلمرو تعجب‌کننده همان قلمرو انسان است.

  1. اگر هیچ‌یک بر افراد دیگرى صادق نباشند و تطبیق نکنند، و میان افراد آن دو مفهوم، تباین و جدایى کلى باشد، آن‌را متباینان گویند؛ مانند نسبت بین انسان و سنگ: «کل انسان لیس بحجر و کل حجر لیس بانسان»؛ یعنی انسان و سنگ که هیچ انسان سنگ نیست و هیچ سنگی انسان نیست. نه انسان شامل افراد سنگ می‌شود و نه سنگ شامل افراد انسان می‌شود. نه انسان چیزی از قلمرو سنگ را در بر می‌گیرد و نه سنگ چیزی از قلمرو انسان را شامل می‌شود.
  2. اگر یکى از آن دو مفهوم به طور کلى بر افراد دیگرى صادق باشد، ولی آن مفهوم دیگر، بر مصادیق این صادق نباشد، نسبت بین آن دو را عموم و خصوص مطلق می‌گویند، مانند انسان و حیوان که هر انسانی حیوان است؛ اما هر حیوانی انسان نیست، نظیر اسب که حیوان است ولی انسان نیست، بلکه بعضی از حیوان‌ها انسان‌اند. مثل افراد انسان که هم انسان‌اند و هم حیوان: «کل انسان حیوان و لیس کل حیوان انسان»، بل «بعض الحیوان انسان».
  3. و اگر دو مفهوم تنها در برخی مصادیق مشترک باشند، نه در همه آنها؛ در این صورت هر یک از آنها از جهتی اعم و از جهتی اخص است. این نسبت را عموم و خصوص من وجه می‌نامند، مانند: انسان و سفید که بعضی انسان‌ها سفیدند و بعضی سفیدها انسان‌اند(انسان‌های سفیدپوست)، اما بعضی انسان‌ها سفید نیستند(انسان‌های سیاه‌پوست و سرخ‌پوست) بعضی سفیدها انسان نیستند؛ نظیر برف که سفید است، ولی انسان نیست؛ بنابر این، نمی‌توان به طور مطلق یکی از آنها را اعم از دیگری، یا اخص از دیگری دانست.[i]

[i]. ر. ک: سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج ‏3، ص 2005، تهران، کومش، چاپ سوم، 1373ش

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • واژه دنیا و آخرت چند بار در قرآن آمده است؟
    36304 تفسیر 1390/06/16
    با جست و جویی که پیرامون مشتقات واژه دنیا و آخرت در نرم افزارهای قرآنی انجام شد نتایج ذیل به دست آمد:واژه  الدنیا 115 بارواژه الادنی 1 بار که به معنای دنیا آمده است.واژه الآخرة 90 بارواژه بالآخرة 22 بارواژه للآخرة 3 بارواژه ...
  • قیامت یعنی چه؟
    55689 نشانه های برپایی قیامت 1386/11/04
    قیامت یعنی‌ برخاستن‌ انسان‌ از خاک‌ و حضور در عالم‌ پس‌ از مرگ‌. نام های قیامت عبارتند از: الواقعة، الراجفة، الطامة، الصاخة، الحاقة، یوم الفصل، یوم الندم، یوم النشور، یوم الحق، یوم المسألة، یوم الفراق، یوم الحساب، یوم الحکم، یوم العذاب، یوم المحاسبة و یوم التلاق و یوم ...
  • بر اساس آیه 32 سوره انعام، زندگی عاقلانه در دنیا چگونه است؟
    54967 تفسیر 1392/11/17
    زندگی عاقلانه در دنیا این است که انسان از امکاناتی که خداوند در اختیارش قرار داده، برای رسیدن به تکامل و سعادت دو جهان استفاده کند، نه آن‌که تمام همت و تلاش خویش را صرف دنیا کرده و از آخرت غافل بماند که در این صورت دچار خسران ...
  • آیا «حلم» با «صبر» تفاوت دارد؟!
    15455 فضایل اخلاقی 1395/10/13
    اگرچه از نظر برخی لغت‌شناسان و اندیشمندان، واژه‌های «حلم» و «صبر» تقریباً مترادف بوده و به یک معنا می‌باشند: «و الحَلِیمُ فی صفة الله عز و جل: معناه الصَّبور».[1]حلیم که یکی از صفات پروردگار است، معنایش صبور است. «وصف اللّه بالصبر انما هو بمعنى ...
  • آیا این سخن صحیح است که بگوییم: خدا در تمام مکان‌ها و زمان‌ها نیست؛ بلکه همراه با تمام مکان‌ها و زمان‌ها و همراه با تمام موجودات مکانی و زمانی است؟
    1954 حدیث 1401/02/17
    مکان و زمان مخلوق و معلول خدا هستند و از ویژگی‌های موجودات مادی به شمار می‌آیند.[1] از سوی دیگر، خداوند با همه‌ی موجودات از جمله با موجودات مادی که مکان و زمان دارند نیز هست. اما باید توجه داشت منظور از همراه بودن خداوند با ...
  • ابن قیم جوزی که بود؟ و دیدگاه علمای شیعی و سنی درباره او چه بود؟
    25081 شیعه آماج تهمتها 1392/04/09
    ابن قیم جوزی در روز هفتم رجب سال 691 هـ.ق دیده به جهان گشود. و پس از شصت سال زندگی در دنیا، در شب سیزده رجب سال 751 هـ.ق از دنیا رفت. با توجه به این‌که او بارزترین شاگرد ابن تیمیه بوده و حتی همراه او به زندان ...
  • آیا عقل عملی حجیت دارد؟
    17901 General Terms 1394/08/10
    درباره تعریف عقل نظری و عقل عملی نمایه «حکمت نظری و حکمت عملی»، سؤال 507 را مطالعه کنید. پیش از ورود به بحث از حجیت عقل عملی بیان چند مقدمه به طور خلاصه لازم به نظر می‌رسد: 1. بحث از حجیت عقل نظری و عقل عملی از ...
  • «فعل طبیعی» و «فعل اخلاقی» دارای چه معیارهایی هستند؟ چگونه می‌توان «افعال طبیعی» را به «افعال اخلاقی» تبدیل کرد؟
    13142 معیار شناسی (دین و اخلاق) 1396/11/26
    یکى از بحث‌هاى فلسفه اخلاق، تبیین «فعل اخلاقى» و «فعل طبیعى» و بیان تفاوت و ارتباط میان آنها است. فعل طبیعى‏ وقتى کسی گرسنه می‌شود، غذا می‌خورد، وقتى تشنه می‌شود، آب می‌آشامد، زمانى که خسته می‌شود، می‌خوابد و زمانى که خطرى متوجه او می‌شود، از خودش دفاع می‌کند. ...
  • سیاست و حکومت در نگاه امام علی(ع) چه جایگاهی دارد؟
    50690 رفتار امام علی ع 1393/04/29
    به گواهی تاریخ، ورود امام علی(ع) به عرصه سیاست و پذیرش حکومت به مفهوم ریاست طلبی و سلطه جویی نبود، بلکه حکومت از این جهت نزد آن‌حضرت بسیار ناچیز و پست بوده که از لنگه کفشی پاره، بی‌ارزش‌تر است؛ زیرا کفشی که نیاز حضرتش را برطرف نماید و ...
  • آیا در اروپا هم پیامبرانی مبعوث شدند، اگر شدند چه کسانی بودند؟
    79971 اسامی پیامبران 1387/04/09
    یکی از اصول قطعی قرآن، بعثت انبیا در میان امت ها برای ایفای نقش هدایت و رهبری جامعه است. قرآن کریم در آیات مختلفی می فرماید هر جا که مردمی زندگی می کرده اند از سوی خداوند پیامبرانی برای هدایت آنها ...

پربازدیدترین ها