جستجوی پیشرفته
بازدید
29830
آخرین بروزرسانی: 1393/08/14
خلاصه پرسش
چرا امام علی (ع) که خود صراط مستقیم است، می گوید: اهدنا الصراط المستقیم؟
پرسش
در نماز می خوانیم "اهدنا الصراط المستقیم" در عین حال امام علی (ع) که خود صراط مستقیم است و دیگران باید در این مسیر از ایشان تبعیت کنند نیز در نماز خود همین صراط مستقیم را از خدا می خواهد؛ چرا ایشان همین را از خدا می خواهند؟ یا آن چیزی که ایشان می خواهند متفاوت است؟
پاسخ اجمالی

با توجه به معنای قرآنی صراط مستقیم که همان راهى به سوى خدا است که هر راه دیگرى که خلایق به سوى خدا دارند شعبه‏اى از آن است، درخواست هدایت انبیا و ائمه اطهار که خود صراط مستقیم اند تحصیل حاصل نیست؛ چرا که صراط مستقیم امرى است که در تمامى راه های مختلف محفوظ است؛ لذا صحیح است که یک انسان هدایت شده، باز هم به سوى آن هدایت شود. آنان که مانند ائمه (ع) در این راه قرار دارند از خداوند می خواهند که در این راه استقامت بورزند. در قرآن کریم هم خداوند به پیامبر (ص) می فرماید: «پس همان‏گونه که فرمان یافته‏اى، در طریق مستقیم استقامت کن و همچنین کسانى که با تو بسوى خدا آمده‏اند (باید استقامت کنند). این نکته را ائمه اطهار (ع) در روایات این گونه بیان نموده اند:

 

«در معانى الأخبار از على (ع) روایت شده است که درباره معنای آیه نامبرده فرمود: یعنى خدایا! توفیق خودت را که ما تا کنون به وسیله آن تو را اطاعت کردیم، درباره ما ادامه بده، تا در روزگار آینده‏مان نیز هم چنان تو را اطاعت کنیم».

 

بنابراین درست است که امام علی (ع) خود صراط مستقیم است و کاملا در این راه قرار دارد، اما وقتی دعا می کند که به این راه هدایت شود، معنایش این است که توفیق الاهی در اطاعت همواره و بی دریغ یارش باشد، و در پیمودن این صراط استقامت داشته باشد.

 

پاسخ تفصیلی

معنای صراط المستقیم

 

برای روشن شدن پاسخ لازم است ابتدا معنای صراط مستقیم و هدایت کاملا تبیین شود، "صراط" در لغت به معناى بزرگراه وسیع و روشن است. برخى از علماى علم لغت ریشه و اصل واژه‏ "صراط" را "سراط" مى‏دانند که به معناى بلعیدن است و چون جاده باز و عمومى با فراخى و وضوحى که دارد، گویا سالک را در کام خود مى‏کشد و او را به پیش مى‏برد، به آن "صراط" گفته مى‏شود. ولى برخى از پژوهشگران لغات قرآنى این رأى را ناصواب دانسته، صراط را واژه‏اى مستقل و غیر مبدّل مى‏دانند.

 

واژه "مستقیم" از ماده "ق.و.م" است و بر طلب قیام دلالت مى‏کند. استقامت، طلب قیام از شى‏ء است و طلب قیام، کنایه از ظهور و حصول آثار و منافع هر چیز است و چون آثار و منافع راه در مستوى بودن، نداشتن اعوجاج و گمراه نکردن سالک است، چنین حالتى را قیام آن مى‏دانند.

 

پس راه مستقیم راهى است که نداشتن اعوجاج از آن مطلوب باشد. [1]

 

در آموزه های قرآنی، صراط مستقیم اصطلاحی خاص با معنا و مفهومی ویژه است.   مفسران قرآن در تفسیر "صراط مستقیم" از دو شیوه نظری و مصداقی بهره جسته اند؛ منظور از شیوه نظری ویژگی هایی است که خداوند در قرآن برای صراط مستقیم بیان کرده است. و مقصود از روش مصداقی مصادیق و کسانی هستند که با پیمودن راه راست و دارا بودن ویژگی های ذکر شده در قرآن الگو و نمونه بارز صراط مستقیم شدند. [2]

 

برای مشخص شدن معنای قرآنی صراط مستقیم باید به چند مقدمه توجه داشت. [3]

 

1. خداى سبحان در قرآن کریم براى نوع بشر، بلکه براى تمامى مخلوقات خود راهى معرفى کرده که از آن راه به سوى پروردگارشان سیر مى‏کنند و در خصوص انسان فرموده: "یا أَیهَا الْإِنْسانُ، إِنَّکَ کادِحٌ إِلى‏ رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقِیهِ"؛ [4] هان اى آدمى، به درستى که تو به سوى پروردگارت تلاش مى‏کنى، و این تلاش تو- چه کفر باشد و چه ایمان- سر انجام به دیدار او منتهى می شود.

 

و درباره عموم موجودات فرموده: "وَ إِلَیهِ الْمَصِیرُ"؛ [5] بازگشت به سوى او است. آیاتى دیگر نیز هست که به وضوح دلالت دارند بر این که تمامى موجودات راهى براى خود دارند، و همه راه هاشان به سوى او منتهى می شود.

 

2. از آیه: "یرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ"؛ [6] خداوند کسانى را که ایمان آورده‏اند بلند مى‏کند، و کسانى را که علم داده شده‏اند، به درجاتى بالا مى‏برد، بر مى‏آید که راه ایمان آورندگان به خدا نیز تقسیم ‏هایى دارد، و یک طریق نیست، و از نظر درجه با هم فرق دارند.

 

3. نکته مهم دیگر که باید به آن توجه کرد؛ این است که طبق منطق قرآن صراط مؤمنان مرحله ای پایین تر از صراط مستقیم است و مؤمنان با کسب کمال و در مرحله بالاتر به صراط مستقیم قدم می گذارند، این مطلب از آیات 65 تا 69 سوره نساء به دست می آید که در آن آیات خداوند بعد از ذکر لازمه های ایمان می فرماید اگر ایمان بیاورند ما پاداش بزرگی به آنها داده و آنان را به راه مستقیم هدایت می کردیم.

 

با این مقدمات معلوم می شود که «صراط مستقیم راهى است به سوى خدا، که هر راه دیگرى که خلایق به سوى خدا دارند، شعبه‏اى از آن است، و هر طریقى که آدمى را به سوى خدا راهنمایى مى‏کند، بهره‏اى از صراط مستقیم را دارا است. و اما خود صراط مستقیم بدون هیچ قید و شرطى رهرو خود را به سوى خدا هدایت مى‏کند، و مى‏رساند، و به همین جهت خداى تعالى نام آن را صراط مستقیم نهاد؛ چون کلمه صراط به معناى راه روشن است؛ زیرا از ماده (س ر ط) گرفته شده که به معناى بلعیدن است، و راه روشن کأنّه رهرو خود را بلعیده، و در مجراى گلوى خویش فرو برده، که دیگر نمى‏تواند این سو و آن سو منحرف شود، و نیز نمى‏گذارد که از شکمش بیرون شود». [7]

 

با این توضیحات معنای هدایت در "اهدنا الصراط المسقیم" عبارت است از «دلالت و نشان دادن هدف، به وسیله نشان دادن راه، و این خود یک نحو رساندن به هدف است، و کار خدا است». [8]

 

معصومین و در خواست هدایت از خدا

 

اکنون پس از ذکر این مقدمات نقطه اصلی پاسخ این گونه است که درخواست هدایت انبیا و ائمه اطهار که خود صراط مستقیم اند، تحصیل حاصل نیست؛ چراکه انسان هایی مانند ائمه اطهار (ع) که در صراط مستقیم قرار دارند برای استقامت در این صراط بی نیاز از مدد الاهی نیستند. بنابراین هموراه، استقامت داشتن در این راه و منحرف نشدن از آن را از خداوند می خواهند؛ چرا که صراط مستقیم نهایت هدایت و طی طریق به سوی حق است و در قرآن می فرماید: «همانا پروردگار من بر صراط مستقیم است». در آیات بعدی همان سوره نیز خدا به پیامبر (ص) می فرماید: «پس همان‏گونه که فرمان یافته‏اى، استقامت کن و همچنین کسانى که با تو به سوى خدا آمده‏اند (باید استقامت کنند)! و طغیان نکنید، که خداوند آنچه را انجام مى‏دهید مى‏بیند». [9]

 

این نکته را ائمه (ع) در روایات این گونه بیان نموده اند: «در معانى الأخبار از على (ع) روایت شده است، که در باره معنای آیه نامبرده فرمود: یعنى خدایا! توفیق خودت را که ما تا کنون به وسیله آن تو را اطاعت کردیم، در باره ما ادامه بده، تا در روزگار آینده‏مان نیز هم چنان تو را اطاعت کنیم». [10]

 

بنابراین درست است که امام علی (ع) خود صراط مستقیم است و کاملا در این راه قرار دارد، اما وقتی دعا می کند که به این راه هدایت شود، معنایش این است که توفیق الاهی در اطاعت همواره و بی دریغ یارش باشد، و در باقی ماندن بر این راه استقامت داشته باشد.

 

نمایه های مرتبط:

 

صراط مستقیم و عوامل انحراف، 164 (سایت: 1194) .

 

صراط مستقیم، 3223 (سایت: 3489) .

 

هدایت متقین در قرآن، 7849 (سایت: 7905) .

 

 

[1] راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، واژه صراط؛ جوادى آملى، عبداللَّه، تفسیر تسنیم، ج 1، ص 457 – 458، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ 3، 1381.

[2] بر گرفته از سوال 3223 (سایت: 3489) .

[3] ر. ک: موسوى همدانى، سید محمد باقر، ترجمه تفسیر المیزان، ج 1، ص 45 إلی 62، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، قم، 1374، ش.

[4] انشقاق، 6.

[5] تغابن، 3 .

[6] مجادله، 11.

[7] ترجمه تفسیر المیزان، ج 1، ص 52-53.

[8] ترجمه تفسیر المیزان، ج 1، ص 56.

[9] هود، 112.

[10] شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص 33، جامعه مدرسین، قم، 1361، ش.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود