جستجوی پیشرفته
بازدید
20039
آخرین بروزرسانی: 1394/08/28
خلاصه پرسش
آیا بررسی احکام ظهار ضرورت دارد؟ اگر ضرورت ندارد تکلیف آیاتی که به این بحث مربوط است چه می شود؟
پرسش
آیا بررسی احکام ظهار امروزه ضرورت دارد؟ اگر ضرورت ندارد تکلیف آیاتی که به این بحث مربوط است چه می شود؟ آیا بین فقهای شیعه در این بحث اختلاف است؟ فقهای اهل سنت در این باره چه نظری دارند و ادلۀ آنها چیست؟
پاسخ اجمالی
مسئلۀ «ظهار» سنّت باطلی در زمان جاهلیت بوده که اسلام آن را مبارزه کرده و بر انجام آن کفّاره قرار داده است. هم اکنون نیز اگر –به فرض- شوهری زنش را ظهار کند، کار حرامی انجام داده و برای ادامۀ زندگی زناشویی باید کفّاره بدهد؛ زیرا مفاد خطابات‏ اختصاص به مورد نزول ندارد، بلکه عنوانى در آن آورده شده که هر کس و هر چیزى -در هر زمان و یا مکانی- داخل آن باشد، مشمول حکم و مفاد مربوطه می شود. اما اگر از روی غضب باشد به‌طوری که اختیار را از او سلب کند و بدون قصد چنین سخنی را بگوید، کفاره ندارد و احکام ظهار درباره او جاری نمی‌شود.
مباحث ظهار امروزه نیز از جهاتی و به نوبۀ خود ضرورت داشته و مفید است؛ مانند این که قرآن کریم با بیان ظهار و احکام آن، قانون و کارهای جاهلیّت را ردّ می نماید؛ همان طور که با نقل عناصر منفی و خرافات دیگر اعراب جاهلی، با صدور احکامی آنها را نپذیرفته و به مقابله و مبارزه می پردازد.  
ممکن است افرادى که آگاهی کافى ندارند طرح برخی از مباحث فقهی را چندان لازم و مفید ندانند، امّا بحث در این گونه مسائل در جامعۀ علمی امروز به اندازۀ خود مفید است؛ زیرا در جامعه ای که افکار علمی در حال پیشرفت و توسعه است، دانشمندان در علوم مربوط به خود لازم می دانند که به بررسی منطقی و یادگیری اصول و قوانین، سرمایۀ فکری خود را پرورش و بیشتر نماید؛ هر چند برخی از این مباحث جنبۀ عملی نداشته باشد، بلکه تنها جنبۀ نظری دارد؛ مانند برخی از مباحث علوم تجربی و ریاضیات که فقط جنبۀ نظری و آگاهی دارد و شاید سالیانی از آن استفادۀ عملی نشود. طرح بحث ظهار که یک طلبه در آن با روایات، بحث های اصول فقه، رجالی و حدیث شناسی، تفسیر و غیره سر و کار دارد، قطعاً نمی تواند در دستیابی به ملکۀ اجتهاد، فهم روایات، دانش تفسیر و دیگر فواید این مباحث بی تأثیر باشد.
پاسخ تفصیلی
پاسخ به پرسش مزبور در چند بخش زیر بیان می شود:
الف. طرح مباحث ظهار در قرآن کریم
مسئلۀ «ظهار» –که در چهار آیۀ نخست سورۀ مجادله آمده است-، سنّت باطلی در زمان جاهلیت بوده که اسلام آن را مبارزه کرده و بر انجام آن کفّاره قرار داده است. در عصر جاهلیّت، شوهر هنگامی که از همسرش ناراحت می شد، برای این که او را در فشار قرار دهد می گفت: «اَنتِ علیّ کظهر امّی»؛ تو براى من مانند پشت مادرم هستى. و به دنبال آن، معتقد بودند که زن برای همیشه بر همسرش حرام می شود. در اصل، ظهار در جاهلیّت نوعى طلاق بوده و موجب حرمت ابدى مى ‏گردید. اسلام حکم آن را تغییر داد و آن را موجب حرام شدن زن ظهار شده بر مرد و نیز وجوب کفّاره براى برگشتن مرد به زن دانست.[1]
در احکام کلّی و اصلی ظهار میان فقهای شیعه و اهل سنت اختلافی نیست، ولی در چند مسئله از جزئیات کفّاره میان آنها اختلاف نظر وجود دارد.[2]
تاریخچۀ «ظهار»، هر چند به پیش از اسلام برمی گردد، ولی این تنها یک مسئلۀ تاریخی نیست؛ به جهت این که:
1. هم اکنون نیز اگر –به فرض- شوهری زنش را ظهار کند، کار حرامی انجام داده و برای ادامۀ زندگی زناشویی باید کفّاره بدهد؛ زیرا مفاد خطابات‏ اختصاص به مورد نزول ندارد، بلکه عنوانى در آن آورده شده که هر کس و هر چیزى -در هر زمان و یا مکانی- داخل آن باشد، مشمول حکم و مفاد مربوطه می شود.[3] اما اگر از روی غضب باشد به‌طوری که اختیار را از او سلب کند و بدون قصد چنین سخنی را بگوید، کفاره ندارد و احکام ظهار درباره او جاری نمی‌شود.[4]
2. قرآن کریم با بیان ظهار و احکام آن، به نوعی، قانون و کارهای جاهلیّت را ردّ می نماید؛ همان طور که با نقل عناصر منفی و خرافات دیگر اعراب جاهلی، با صدور احکامی آنها را نپذیرفته و به مقابله و مبارزه می پردازد. در این راستا، آموزه و پیام آیات ظهار این است که عقاید و مقررات خرافى را رها ساخته و با خرافات مبارزه کرد. از این جهت، نباید پنداشت که ذکر آیات مربوط به ظهار بی فایده است.[5]
3. آیات ظهار، دارای پیام ها و آموزه های اخلاقی اند که هرکسی وقتی این آیات شریفه را تلاوت می کند با دقّت در الفاظ و معانی آن و با مطالعۀ کتاب های تفسیر می تواند به این پیام ها و آموزه ها دست یابد. این گونه نیست که آیه و یا آیاتی از قرآن که مربوط به احکام است، تنها در زمینۀ احکام بکار آید و دارای پیام و آموزه اخلاقی و یا اعتقادی نباشد؛[6] مانند این که برخورد قاطع اسلام با مسئلۀ ظهار بیانگر این واقعیّت است که اسلام هرگز اجازه نمى‏ دهد حقوق زن به وسیلۀ مردان خودکامه با استفاده از رسوم و عادات ظالمانه مورد تجاوز قرار گیرد، بلکه هر سنّت غلط و خرافى را در این زمینه هر قدر در میان مردم محکم باشد در هم مى‏ شکند.[7]
4. یک جهل گاه ریشه‌های مشترکی دارد که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، نمودها و بروزهای گوناگونی دارد که اگر به یکی از این موارد پرداخته شود، با تنقیح مناط (بررسی ریشه‌های حکم) می‌توان آن‌را در موارد مشابه سرایت داد. به عنوان نمونه؛ در مواردی که امروزه جهل یک انسان منجر به سخنی شود که بازگشت از آن‌را برای خود خفت آمیز می‌داند، هرچند شاید نتوان با قیاس، حکمی فقهی مشابه برای آن صادر کرد، اما دست کم توصیه‌ای اخلاقی مبنی بر عدم توجه به چنین سخنانی و تلاش برای استحکام کانون خانواده برداشت کرد.
ب. طرح مباحث ظهار در منابع فقهی
در مسائل فقهی و حقوقی، پیشینۀ آن حفظ می شود، تا در تحقیقات و مباحث بعدی مورد نیاز از آن استفاده شود.
توضیح آنکه: فقه و احکام شرعی، علاوه بر این که نقش مهمى در تنظیم امور زندگى و حل دشوارى ‏هاى جامعه دارد، یک دانش ذهنى و نظرى نیز به شمار می آید.
ممکن است افرادى که آگاهی کافى ندارند طرح برخی از مباحث فقهی را چندان لازم و مفید ندانند، امّا بحث در این گونه مسائل در جامعۀ علمی امروز ضرورت دارد؛ زیرا در جامعه ای که افکار علمی -به ویژه در میان طبقۀ جوان- در حال پیشرفت و توسعه است، دانشمندان در علوم مربوط به خود لازم می دانند که به بررسی منطقی و یادگیری اصول و قوانین، سرمایۀ فکری خود را پرورش و بیشتر نماید؛ هر چند برخی از این مباحث جنبۀ عملی نداشته باشد، بلکه تنها جنبۀ نظری دارد؛ مانند برخی از مباحث علوم تجربی و ریاضیات که فقط جنبۀ نظری و آگاهی دارد و شاید سالیانی از آن استفادۀ عملی نشود. اندکی از مباحث فقهی مانند طرح بحث ظهار که یک طلبه و عالِم  در آن با روایات، بحث های اصول فقه، رجالی و حدیث شناسی، تفسیر و غیره سر و کار دارد، قطعاً نمی تواند در دستیابی به ملکۀ اجتهاد، فهم روایات، دانش تفسیر و دیگر فواید این مباحث بی تأثیر باشد؛ مانند این که در اصول فقه از برخی مسائل ظهار به عنوان شاهد در مباحثی مانند مطلق و مقیّد،[8] و مفاهیم[9] بحث به میان آمده است.
از سوی دیگر، طرح برخى موضوعات و بحث هایی که زیاد پیچیده بوده و بار علمی مفید ندارد، نیز نباید به بهانۀ تقویت و پرورش ذهن طلبه این مباحث را مطرح کرد و وقت را تلف نمود؛ زیرا در شرایط امروز، نیازهاى جامعه گسترش پیدا کرده و حوزه ‌های علمیه و دانشگاه ها مى‌ بایست این تشنه بى ‌تاب را از نقطه نظر مباحث عقیدتى، اخلاقى، فقهى، حقوقى، قضایى و خلاصه فرهنگى سیرآب سازند و در چنین شرایطى، تساهل هرگز روا نیست.
تذکر این نکته لازم است که هر علمی برای متخصّص آن علم اهمیت دارد و چه بسا دسته ای از مباحث برای کسانی که با آن علم سر و کار ندارد، بی اهمیت تلقی شود، ولی برای دانشمندانی که تخصص در آن دارند، مهم باشد. پس نباید دانشمندان یک علم را به جهت طرح برخی مباحث سرزنش و یا از روی ناآگاهی اظهار نظر کرد.
 

[1]. ر.ک: حسینى جرجانى، سید امیر ابوالفتوح، آیات الأحکام، ج 2، ص 493 – 495، انتشارات نوید، تهران، چاپ اول، 1404ق؛ بحرانى، سید هاشم، البرهان فى تفسیر القرآن، ج 5، ص 310 و 311، بنیاد بعثت، تهران، چاپ اول، 1416ق؛ شیخ طوسى،المبسوط فی فقه الإمامیة، محقق و مصحح: کشفى، سید محمد تقى، ج 5، ص 148 – 150،‌المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، چاپ سوم، 1387ق؛ امام خمینى، تحریر الوسیلة، ج 2، ص 354، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول، بی تا.
[2]. ر.ک:  جزیرى، عبد الرحمن، غروى، سید محمد، مازح، یاسر، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام، ج 4، ص 591 – 603، دار الثقلین، بیروت، چاپ اول، 1419ق.
[3]. ر.ک: میر محمدى زرندى، سید ابو الفضل، تاریخ و علوم قرآن، ص 309، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ یازدهم، 1377ش؛ جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنى، ص 97 و 98، بوستان کتاب، قم، چاپ ششم، 1380ش.
[4]. نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق و مصحح: قوچانى، عباس، آخوندى، على، ج 33، ص 119، ‌دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، 1404ق؛ موسوی گلپایگانى، سید محمد رضا، هدایة العباد، محقق و مصحح: ثابتى همدانى، على، نیرى همدانى‌، على، ج 2، ص 422،  دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول، 1413ق.
 
 
 
 
[5]. ر.ک: دامن پاک مقدم، ناهید، بررسى نظریه عرفى بودن زبان قرآن، ص 188 و 189، نشر تاریخ وفرهنگ، تهران، چاپ اوّل، 1380ش؛ رضایى اصفهانى، محمد على، تفسیر قرآن مهر، ج 16، ص 307 و 308، انتشارات پژوهش هاى تفسیر و علوم قرآنى، قم، چاپ اول، 1387ش.
[6]. برای آگاهی از پیام ها و آموزه های آیاتِ ظهار در سورۀ مجادله به تفاسیری مانند تفسیر نور مراجعه کنید. 
[7]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 23، ص 418، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[8]. ر.ک: میرزای نائینى، محمد حسین، أجود التقریرات، ج 1، ص 537، انتشارات مصطفوى، قم، چاپ دوم، 1368ش.
[9]. ر.ک: گلپایگانى، سید محمدرضا، افاضة العوائد فی التعلیق علی درر الفوائد، ج 1، ص 303، دار القرآن کریم، چاپ اول، 1410ق.
 
ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود