جستجوی پیشرفته
بازدید
15515
آخرین بروزرسانی: 1391/12/19
خلاصه پرسش
چگونه می‌توان گفت «الجزئی کلی» به حمل اولی و «الجزئی جزئی» به حمل اولی است؟
پرسش
خواهشمندم در خصوص اقسام حمل (اولی و شایع صناعی) توضیح دهید؛ چرا که در کتاب «المنطق» مرحوم مظفر، در بحث «عنوان و معنون» می‌گوید: «الجزئی کلی» به حمل اولی و سپس در بحث اقسام نسب بین قضایا، در بحث «تناقض»، می‌گوید: «الجزئی جزئی» به حمل اولی. حال ما باید کدام را درست بدانیم و جمع بین این دو قضیه چیست؟
پاسخ اجمالی
حکیمان و منطیقین در تبیین حمل اوّلی و حمل شایع می‌گویند: معنای حمل بیان اتحاد دو چیز است؛ زیرا حمل کردن چیزی بر چیز دیگر به این معنا است که، این یکی آن دیگری است. به تعبیر دیگر؛ حمل، «این همانی» است. این معنا در حقیقت دو چیز را طلب می‌کند؛ به بیان دیگر‌ در هر حملی دو ادعا وجود دارد: یکی این‌که بین دو چیز (موضوع و محمول) تفاوت و تغایری وجود دارد؛ زیرا اگر هیچ تفاوت و تغایری نداشتند، دو چیز نخواهند بود. ادعای دوم این است که بین این دو اتحاد برقرار است.
پس هر حملی خبر از وجود یک نوع اتحاد و یک نوع تغایر و تفاوت می‌دهد؛ حال اگر اتحاد آن دو (موضوع و محمول) فقط در مصداق باشد؛ ولی در مفهوم تفاوت و تغایر داشته باشند، در این صورت حمل را «حمل شایع صناعی» می‌گویند. این نام نیز به این مناسبت است که آنچه در استعمالات عرفی، رشته‌های علمی و صنایع علوم شیوع دارد همین نوع از حمل است. اما اگر این دو (موضوع و محمول) علاوه بر اتحاد در مصداق، در مفهوم نیز اتحاد داشته باشند، این نوع حمل را «حمل ذاتی اوّلی» می‌نامند.
در حمل ذاتی اوّلی که موضوع و محمول علاوه بر اتحاد در مصداق، در مفهوم نیز اتحاد دارند، ناچار اختلاف و تفاوت آن دو اعتباری خواهد بود؛ یعنی تفاوت بستگی به نظر و قصد حمل کننده دارد؛ گاهی تفاوت در نظر او به اجمال و تفصیل است؛ مانند آن‌جا که می‌خواهد تعریف ماهوی یک چیز را بیان کند؛ مثلاً می‌گوید: «الانسان حیوان ناطق»؛ گاهی تفاوت به همین است که یکی را موضوع قرار داده و دیگری را محمول؛ مثلاً می‌گوید: «الانسان انسان». البته این در جایی است که چنین توهّم شود که یک چیز را می‌توان از خودش سلب کرد، در این صورت برای دفع این توهّم آن چیز را بر خودش حمل می‌کند. مناسبت نامیدن این نوع حمل به «ذاتی اوّلی» این است که چون در این نوع حمل شیء بر ذات خود حمل می‌شود، از این جهت آن‌را «ذاتی» می‌گویند و از این جهت که قضایای مشتمل بر این حمل از قضایای اوّلی است که فقط نیاز به تصوّر موضوع و محمول دارد، «اوّلی» می‌نامند.[1]
اما آنچه که در این سؤال مطرح شد، که گاهی در سخنان منطیقین در این بحث تناقض مشاهده می‌شود در پاسخ باید گفت: حمل اوّلی و حمل شایع؛ گاهی وصف برای موضوع واقع می‌شوند و گاهی نیز وصف حمل قرار می‌گیرند. از سوی دیگر ممکن است این دو در یک قضیه متحد باشند (که اغلب قضایا این‌گونه هستند)؛ یعنی هم موضوع به حمل اوّلی موضوع است و هم حمل محمول بر آن به حمل اوّلی است؛ مثل این‌که می‌گوییم: «الانسان انسان» یا می‌گوییم: «الجزئی جزئی» در این‌جا موضوع که همان الانسان یا الجزئی است، به حمل اوّلی اخذ شده است، چنان‌که حمل محمول؛ یعنی انسان یا جزئی بر موضوع نیز به حمل اولی است؛ اما گاهی این دو در یک قضیه متحد نیستند و مختلف‌اند؛ مانند این‌که موضوع به حمل اولی در قضیه اخذ شده است، اما حمل محمول بر او به حمل شایع است؛ مثلاً وقتی می‌گویند: «الجزئی کلی»[2] منظور این است که الجزئی که موضوع قرار گرفته به حمل اوّلی اخذ شده است؛ یعنی مفهوم جزئی، موضوع است نه مصداق جزئی، اما حمل کلّی بر او به حمل شایع است، نه اوّلی؛ یعنی مفهوم جزئی، یکی از مصادیق کلی است، نه از مصادیق جزئی. بنابراین، بین این دو سخن مظفر(ره) ناسازگاری وجود ندارد. 
 

[1]. ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، النهایة الحکمة، ص 141تا 143، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1362 ش؛ مظفر، محمد رضا، المنطق، تعلیقه: فیاضی، غلامرضا، ص 100 و 101، مؤسسة النشر الاسلامی، 1428ق.
[2]. البته مرحوم مظفر در آنجا با دقت بیان کرد؛ زیرا چنین می‌گوید:  «مفهوم الجزئی – ای الجزئی بالحمل الاولی- کلی»، المنطق، ص 75؛ ر. ک: النهایة الحکمة، ص 22.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود