جستجوی پیشرفته
بازدید
23008
آخرین بروزرسانی: 1399/03/19
خلاصه پرسش
آیا آیات و روایات ناظر به احباط اعمال و تکفیر گناهان، منافات با آیاتی ندارد که ناظر به آن است که هر فردی در قیامت، اعمال خیر و شر خود را هرچند کوچک باشد خواهد دید؟
پرسش
آیا آیات و روایات ناظر به احباط اعمال و تکفیر گناهان، منافات با آیاتی ندارد که ناظر به آن است که هر فردی در قیامت، اعمال خیر و شر خود را هرچند کوچک باشد خواهد دید؟
پاسخ اجمالی

پروردگار متعال در آیاتی مانند دو آیه: «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ»،[1] «وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ».[2] مسئله «تجسم اعمال»، اعم از نیک و بد در روز قیامت را بیان نموده و می‌فرماید: «هر کس به اندازه ذره‌‌ای[3] کارهای نیک یا بد انجام دهد در روز قیامت آن‌را خواهد دید». این تعبیر کنایه از این است که حساب‌‌رسى خداوند در آن روز، فوق العاده دقیق و حساس است، و ترازوهاى سنجش عمل در قیامت آن‌قدر ظریف است که حتى کوچک‌ترین اعمال انسانى را وزن می‌کنند و به حساب می‌آورند.[4]

بین اندیشمندان اسلامی در مراد و مقصود از دیدن اعمال، سه دیدگاه به شرح زیر وجود دارد:

  1. «مراد از رویت و دیدن در این آیه؛ دیدن خود عمل است».
  2. مراد، دیدن جزای اعمال است؛ اگر عملش خیر باشد جزای خیر می‌بیند و اگر عملش شر باشد جزای شر می‌بیند.
  3. «مراد و مقصود، دیدن و مشاهده اعمال به صورت مکتوب در نامه اعمال است، نه نتیجه و جزای عمل یا تجسیم عمل».[5]

با توجه به عمومیت و کلیت آیات مبنی بر این‌که انسان در روز قیامت نتیجه تمام اعمال نیک و بد خویش را از کوچک و بزرگ می‌بیند، در نگاه ابتدایی به نظر می‌رسد بین این دسته از آیات، با آیات[6] و روایاتی که دلالت بر حبط اعمال نیک به سبب برخی از اسباب دارند، تعارض وجود دارد؛ مانند روایت منقول از امام صادق(ع) که می‌فرماید:‏ «اولین چیزی که بنده را با آن محاسبه می‌کنند، نماز است که اگر قبول شود، دیگر اعمال او نیز قبول خواهد شد و در غیر این صورت، دیگر اعمال او نیز مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت».[7] هم‌چنین با آیات و روایات عفو و توبه[8] و آیات تکفیر[9] که دلالت بر بخشیده شدن برخی از گناهان قبل از قیامت دارند.

علما برای حل و پاسخ‌گویی به شبهه تعارض، پاسخ‌های متعددی به شرح زیر ارائه نموده‌اند:

الف) «آیات و روایاتی که دلالت بر حبط اعمال خیر و یا بخشیده شدن کارهای شر دارند، حاکم بر این دو آیه هستند و این دو آیه محکوم‌اند. بدین توضیح که هر کس اعمال خیرش به اسبابی که برای حبط بیان شده حبط شود، به منزله‌ی این است که اصلاً کار خیری انجام نداده تا بخواهد آن‌را در قیامت ببیند. هم‌چنین هر کس اعمال شرش به اسبابی مانند توبه، انجام کارهای نیک و... محو شود، مانند این است که اصلاً کار شری انجام نداده تا بخواهد در قیامت نتیجه آن‌را ببیند».[10] همان‌گونه که در علم اصول بیان شد؛ بین دلیل حاکم و محکوم منافات و تعارضی وجود ندارد.[11]

بنابراین، بین این دو آیه و آیات و روایات احباط و مغفرت از جمله روایت مورد سؤال نیز هیچ‌گونه منافات و تعارضی وجود ندارد.

ب) «دو اصلى که در آیات فوق آمده است که مى‏گوید انسان هر ذره‌‏اى از کار نیک و بد را می‌بیند به صورت یک قانون کلى است، و می‌دانیم هر قانون ممکن است استثناهایى داشته باشد و مورد تخصیص قرار گیرد، آیات عفو و توبه و احباط و تکفیر در حقیقت به منزله‌ی استثناء و تخصیص عمومیت این دو آیه هستند».[12]

ج) انسان تمام اعمال خود - چه کوچک و چه بزرگ و چه آنهایی که احباط و تکفیر شده و چه آنهایی که به حالت اولیه خود باقی است - را در روز قیامت، مشاهده می‌کند، اما آنچه احباط و تکفیر شده در حساب‌رسی لحاظ نمی‌شود و یا با نگاهی دیگر «در مورد احباط و تکفیر، در حقیقت موازنه و کسر و انکسارى رخ می‌دهد، و درست مانند مطالبات و بدهی‌ها است که از یکدیگر کسر می‌شود، هنگامى که انسان نتیجه این موازنه را می‌بیند در حقیقت تمام اعمال نیک و بد خود را دیده است. همین سخن در مورد عفو و توبه نیز جارى است؛ چرا که عفو بدون لیاقت و شایستگى صورت نم‌گیرد، و توبه خود نیز یکى از اعمال نیک است».[13]

د) «فرد کافر نتیجه‌ی اعمال خوب خود را در این دنیا درباره خودش و اهل و مال و فرزندانش می‌بینند، به گونه‌ای که هنگام مرگ چیزی از کار خیرش باقی نمی‌ماند که بخواهد در قیامت نتیجه آن‌را ببیند، همان‌گونه که فرد مؤمن، کیفر اعمال بد خود را در این جهان، خودش و اهل و مال و فرزندانش می‌بینند و هنگام مرگ، هیچ‌گونه شر و بدی نزد پروردگار برای او باقی نمی‌ماند تا بخواهد در آخرت نتیجه‌‌اش را ببیند».[14]

 


[1]. زلزله، 7.

[2]. زلزله، 8.

[3]. «مقدار بسیار کوچکی که در حالت عادی ممکن است با چشم غیرمسلح دیده نشود».

[4]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 27، ص 228 - 229، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[5]. ر. ک: طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 14، ص 199 - 200، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش.

[6]. «لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ»، زمر، 65؛ «وَ مَنْ یَکْفُرْ بِالْإیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ»، مائده، 5؛ «وَ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ لِقاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ»، اعراف، 147.

[7]. ابن بابویه، محمد بن على‏، من لا یحضره الفقیه،‏ محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، ج 1، ص 208، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق. «أَوَّلُ مَا یُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ عَلَى الصَّلَاةِ فَإِذَا قُبِلَتْ‏ قُبِلَ‏ مِنْهُ سَائِرُ عَمَلِهِ وَ إِذَا رُدَّتْ عَلَیْهِ رُدَّ عَلَیْهِ سَائِرُ عَمَلِهِ».

[8]. ر. ک: پاسخ شماره 798.

[9]. «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئات»، هود، 114.

[10]. طباطبائى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 20، ص 343، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1417ق.

[11]. ر. ک: پاسخ شماره 44872.

[12]. طبرسى فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، محقق، بلاغی، محمد جواد، ج 10، ص 799، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ تفسیر نمونه، ج ‏27، ص 230.

[13]. تفسیر نمونه، ج ‏27، ص 230 - 231.

[14]. نجفى خمینى، محمد جواد، تفسیر آسان، ج 18، ص 350، تهران، اسلامیه، چاپ اول، 1398ق؛ ر. ک: تفسیر نمونه، ج 27، ص 230 – 231؛ مجمع البیان، ج 10، ص 800.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود