مسئله تغذیه حلال، از جمله مسائلی است که در قرآن کریم روی آن فراوان تأکید شده است. در یکی از آیات سوره مائده در مورد طعام اهل کتاب برای مسمانان، چنین آمده است: «الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَ طَعَامُ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حِلٌّ لَّکمُ‏ْ وَ طَعَامُکُمْ حِلٌّ لهَّم»؛^[1] اکنون چیزهاى پاکیزه بر شما حلال شد، غذای اهل کتاب بر شما حلال بوده، طعام شما نیز بر آنها حلال است ...».
در مورد این قسمت از آیه بحث‌های فراوانی شکل گرفته است. از جمله آن‌که اگر حیوان حلال گوشتی به وسیله اهل کتاب ذبح شود،‌ آیا گوشت آن برای مسلمانان حلال و قابل استفاده است، یا خیر؟
نظر فقها و مفسران را می‌توان در دو بخش بررسی کرد.
طعام شامل ذبایح می‌شود
بیشتر مفسران اهل سنت، معتقدند «طعام» در این آیه، شامل حیوان ذبح شده توسط اهل کتاب نیز می‌شود و چنین حیوانی پاک و حلال است.[2]
این گروه معتقدند غیر از ذبیحه،‌ دیگر غذاها بنابر اصل حلیت،‌ پاک بوده و لزومی ندارد آیه در مورد آن سخن بگوید، بلکه تنها ذبیحه مورد شک و تردید است که آیه، حلیت آن‌را اعلام می‌کند.[3]
اهل سنت در تأیید این نظریه، برخی روایات[4] و نقل‌های تاریخی[5] را نیز به عنوان شاهد آورده‌اند.
برخی مفسران شیعه[6] این نظریه را پذیرفته و فقهایی؛ مانند شیخ صدوق[7] و شهید ثانی،[8] نیز معتقدند در صورتی که اهل کتاب، نام خداوند را در زمان ذبح بر زبان آورند،‌ گوشت ذبیحه حلال خواهد بود.
روایاتی از منابع شیعی نیز این نظر را تأیید می‌کنند:
ابوبصیر نقل می‌کند: از امام صادق(ع) در مورد ذبیحه یهودی پرسیدم؟ ایشان فرمودند: «حلال است».[9]
از حضرتشان در مورد ذبیحه یهودی، مسیحی و زرتشتی پرسیده شد. ایشان فرمودند: اگر دیدی که نام خداوند را در زمان ذبح،‌ بر زبان آورد و یا شخصی بر این مطلب شهادت داد؛‌ آن گوشت حلال و قابل خوردن است، اما اگر خودت نشنیدی و کسی شهادت نداد،‌ از آن ذبیحه نخور![10]
روایات دیگری نیز در همین زمینه نقل شده است[11] که مخالفان این نظریه، آنها را بر اضطرار و یا تقیه حمل کرده‌اند.[12]
البته - حتی اگر ذبیحه اهل کتاب را حلال بدانیم - باید دانست که شرط نام‌بردن خدا هنگام ذبح، شرطی ضروری در حلیت است و در قرآن صریحاً بدان اشاره شده است:
«اگر به آیات خدا ایمان دارید از ذبحى که نام خدا بر آن یاد شده است بخورید».[13]
«از گوشت حیواناتی بخورید که سگان شکارى برایتان آورده و نام خدا را بر آن برده باشید».[14]
طعام؛ شامل ذبیحه نمی‌شود
بسیاری از اندیشمندان شیعی[15] معتقدند که طعام در این آیه به دلایلی شامل ذبیحه اهل کتاب نمی‌شود:
1. در لغت، هر چند «طعام» معنای عام داشته و شامل هر نوع خوردنی می‌شود،[16] ولی اهل لغت به این نکته نیز توجه داده‌اند که بهترین معنای «طعام» در کلام عرب؛ گندم و هر آنچه از زمین می‌روید، می‌باشد؛[17] مانند این‌که «اهل حجاز هنگامی که لفظ طعام را به کار می‌برند؛ مقصودشان گندم است».[18] در برخی آیات قرآن نیز مراد از طعام، غذای غیر گوشتی است: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیرا؛ و غذاى خود را با این‌که به آن علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر مى‏دهند».[19]
2. روایاتی نیز طعام موجود در آیه را به غذاهای غیرگوشتی تفسیر می‌کنند: از امام باقر(ع) در مورد آیه «طَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حِلٌّ لَکُمْ‏» پرسیدند. ایشان فرمودند: منظور از طعام، حبوبات و سبزیجات هستند».[20]
شخصی از امام صادق(ع) پرسید: گله گوسفند را به دست چوپانی یهودى و یا مسیحی مى‌دهند تا به چراگاه ببرد، و گاه یکى از گوسفندها دچار حادثه شده و چوپان سر او را مى‌برد، آیا گوشت چنین گوسفندی را مى‌توان خورد؟ امام  فرمود: نه بهاى آن‌را داخل اموالت کن، و نه از گوشت آن بخور، براى این‌که تنها سبب حلیت گوشت حیوانات، بردن نام خدا است، که در این‌باره جز به مؤمنان نمی‌توان اعتماد کرد. آن شخص گفت: خداوند در قرآن فرمود: «طَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حِلٌّ لَکُمْ». امام فرمود: پدرم همواره مى‌فرمود: منظور از طعام اهل کتاب، حبوبات و امثال آن است.[21] روایات دیگری نیز در همین زمینه نقل شده است.[22]
بررسی هر یک از این نظریات و مستندات آنها، صدها صفحه از کتاب‌های مفسران و فقیهان را به خود اختصاص داده و نمی‌توان به راحتی و بدون داشتن مقام اجتهاد، یکی از آنها را پذیرفت، اما در یک جمع‌بندی مختصر باید گفت که هر دو نظریه، براساس آیات و روایات، دلایلی ارائه کرده‌اند و بدون بررسی آنها، نمی‌توان گفت که نظرشان برخلاف قرآن است.

---