جستجوی پیشرفته
بازدید
11446
آخرین بروزرسانی: 1397/04/26
خلاصه پرسش
واژه «امتثال» در لغت، فقه و اصول فقه چه معنایی دارد؟
پرسش
واژه «امتثال» در دانش فقه و اصول چه جایگاهی دارد؟
پاسخ اجمالی
«امتثال» به معنای پیروی و دنباله‌روی است.[1] و در اصطلاح اصول فقه، موافقت خارجى و عملى با شارع را امتثال گویند.[2]
فرق امتثال با اطاعت
«امتثال» بجا آوردن عمل مطلوب پروردگار با انگیزه تقرّب الهى است. ولی «اطاعت» صرف پیروى نمودن از اوامر و نواهى خداوند است؛ اعمّ از آن‌که قصد قربت همراه عمل باشد یا نباشد.
همان‌گونه که امتثال در واجبات تعبّدى قابل تصویر است، در واجبات توصلى نیز می‌توان قصد امتثال داشت؛ زیرا ممکن است مکلّف، واجب توصلى را نیز با انگیزه قرب الهى انجام دهد.[3]
امتثال در علم اصول فقه
بحث امتثال در دانش اصول فقه بیشتر در مبحث تجرّی مطرح می‌شود و در کنار تجرّی(جرأت در سرپیچی) و انقیاد(اطاعت و فرمانبرداری) قرار می‌گیرد، اما به سبب معنا و مفهوم آن در مباحث متعدد دیگری از علم اصول نیز سخن از آن به میان می‌آید.[4]
در دانش اصول فقه، چهار نوع از «امتثال» مورد بررسی قرار گرفته است:
1. امتثال علمى تفصیلى: جایى است که مکلف تفصیلاً امر شارع مقدس را می‌داند و آن‌را به صورت کامل انجام می‌دهد. همچنین اگر مکلفٌ به(آنچه بدان تکلیف شده)، از طریق امارات و اصول معتبر شرعى ثابت شود، هرچند مفید علم هم نباشد، در عین حال، عمل بر اساس آن، امتثال تفصیلى است. از جمله موارد امتثال تفصیلى، عمل غیر مجتهد، بر اساس فتواى مجتهد است.
2. امتثال علمى اجمالى: اگر مکلف به احتیاط عمل کند، امتثال علمى اجمالى است؛ زیرا مثلاً مکلفى که بر اساس احتیاط، هم نماز جمعه را خوانده و هم نماز ظهر را، مطمئن می‌شود که امر شارع را امتثال نموده ولى این امتثال، اجمالى است؛ چون نمی‌داند واقعاً نماز جمعه واجب بوده یا نماز ظهر.
3. امتثال ظنّى: هرگاه مکلّف، چیزى را که گمان دارد مکلفٌ به است انجام دهد، امتثال ظنّى است.
4. امتثال احتمالى: در جایى است که چیزى مردّد بین وجوب و حرمت باشد و مکلف، به یک طرف ملتزم شود و یا در جایى که احتیاط، واجب نیست یا ممکن نیست و مکلف برخى از احتمالات مکلفٌ به را از روی تعبّد انجام دهد.
این چهار مرحله امتثال بر یکدیگر مترتب هستند؛ یعنى به حکم عقل، در جایى که رتبه اول از امتثال ممکن باشد، نمی‌توان به مرحله دوم اکتفا کرد و همین‌طور مراتب بعدى، هرکدام مقدّم بر مرتبه بعد است.[5]
در فقه هم واژه امتثال در مباحث اجتهاد و تقلید بسیار مورد توجه قرار گرفته جدای از آن‌که با توجه به معنای آن در موارد بسیار زیادی از فقه، این واژه استعمال شده است.[6]
 

[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 11، ص 614، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
[2]. ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، ج 1، ص 159، قم، عالمه، 1379ش.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ص 441، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، قم، 1427ق.
[4]. در موارد زیادی واژه «امتثال» در علم اصول استعمال شده است؛ مثل: تبدیل امتثال، امتثال عقیب الامتثال، امتثال امر واقعی در مقابل امر اضطراری، امتثال در مقام تعارض، امتثال در مقام تزاحم و... .  
[5]. فرهنگ اصطلاحات اصول، ج 1، ص 159.
[6]. مانند: اعتبار قصد امتثال در عبادات، امتثال زوجه و ... . تقریباً در همه ابواب عبادات شرائط تحقق امتثال آن فعل عبادی مطرح و بررسی شده است.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود