جستجوی پیشرفته
بازدید
10899
آخرین بروزرسانی: 1399/05/31
خلاصه پرسش
«عقوبت» و «عذاب» چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟ آیا «عقوبت» مرتبط با مجازات‌های دنیوی و «عذاب» مرتبط با مجازات‌های اخروی می‌باشد؟ واژه‌های «عاقبت» و «عقبی» چطور؟
پرسش
فرق «عقوبت» و «عذاب» چیست؟ آیا «عقوبت» مرتبط با مجازات‌های دنیوی و «عذاب» مرتبط با مجازات‌های اخروی می‌باشد؟
پاسخ اجمالی
«عقوبت» و «عذاب» دو واژه تقریباً مترادف هستند و دلیلی هم وجود ندارد که یکی ویژه دنیا و دیگری مخصوص آخرت باشد. البته بیان این نکته نیز لازم است که واژه‌های‌ «عذاب»، «عقاب» و «عقوبة» عموماَ برای کیفر مورد استفاده قرار گرفته، اما واژه‌های «عاقبة» و «عقبی» را هم می‌توان در پاداش نیک و هم در کیفر به کار گرفت. با ذکر این مقدمه، توضیحات بیشتری را ارائه خواهیم کرد:
الف) عذاب: لغت‌شناسان «عذاب» را چنین معنا کرده‌اند: «العَذابُ: هو الإیجاع الشّدید»؛[1] عذاب، مجازات دردناک و شدید را گویند. «العَذابُ: النَّکالُ و العُقُوبة».[2]عذاب، کیفر و مجازات است.
اهل لغت در اصل آن، چند دیدگاه را نقل کرده‌اند. برخی اصل آن‌را از «عذب» و گوارایی می‌دانند. «عذّبته»؛ یعنى گوارایى زندگى را از او بردم؛ مانند «مرّضته» و «قذّرته»؛ یعنی مرض و قذارتش را از بین بردم. برخی دیگر، تعذیب را به معناى «ضرب» دانسته‌اند.[3]
برخی نیز اصل آن‌را به معناى منع دانسته و معتقدند عذاب را از آن جهت عذاب می‌گویند که راحتى و آسایش انسان را از بین می‌برد؛ بنابراین، «عذاب» مصدری به معناى فاعل  است؛ یعنى آنچه مشقّت دارد و مانع آسایش است.[4]
به هر حال، واژه «عذاب» را نباید تنها به کیفر اخروی معنا کرد؛ زیرا این واژه در قرآن کریم، در ارتباط با مجازات‌های دنیوی نیز به کار گرفته شده است:
«کَذلِکَ الْعَذابُ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَکْبَرُ ...»؛[5] این عذاب دنیایتان! و عذاب آخرت سنگین‌تر خواهد بود.
ب) عقوبت: جزادادن زشتی‌هایی که انسان‌ها انجام داده‌اند نامش «عقوبت» است؛[6] لذا اختصاص به کیفرها داشته و شامل پاداش‌های نیک نمی‌شود.[7]
البته گفتنی است واژه «عقبی» که از مشتقات همان ریشه «عقب» است، در قرآن در ارتباط با پاداش نیک هم به کار رفته است:
«تِلْکَ عُقْبَى الَّذینَ اتَّقَوْا وَ عُقْبَى الْکافِرینَ النَّارُ»؛[8] این سرانجام کسانى است که پرهیزگارى پیشه کردند و سرانجام کافران، آتش است.
بر اساس این آیه، آنچه گفته شده که «عقبى» ویژه ثواب است درست به نظر نمی‌رسد.[9]
واژه «عاقبت» نیز از همین ریشه بوده و به معنای پایان و سرانجام است و این واژه نیز در عاقبت خوب و بد هر دو به کار می‌رود:
«وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ».[10]
«فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ».[11]
برخی از لغت‌شناسان معتقدند؛ واژه «عاقبت» اگر اضافه نشود، مخصوص ثواب است و در صورت مضاف بودن گاهى در عذاب به کار رود.[12]
اما برمی‌گردیم به واژه «عقوبت». برخی نویسندگان از روایاتی مانند دو روایت ذیل برداشت کرده‌اند که «عقوبت» ویژه کیفرهای دنیوی است:
1. «إِنَّ لله عُقُوبَاتٍ فِی الْقُلُوبِ وَ الْأَبْدَانِ. ضَنْکٌ فِی الْمَعِیشَةِ وَ وَهْنٌ فِی الْعِبَادَةِ. وَ مَا ضُرِبَ عَبْدٌ بِعُقُوبَةٍ أَعْظَمَ مِنْ قَسْوَةِ الْقَلْب‏»؛[13] همانا خداوند عقوباتی در دل‌ها و بدن‌ها قرار داده است، تنگی در معیشت و سستی در عبادت! و هیچ بنده‌ای به عقوبتی دشوارتر از سنگدلی مبتلا نشده است.
2. «مَن شَبِعَ عوقِبَ فِی الحالِ ثَلاثَ عُقوباتٍ: یُلقَى الغِطاءُ عَلى قَلبِهِ، والنُّعاسُ عَلى عَینِهِ، والکَسَلُ عَلى بَدَنِه»؛‏[14] آن‌که پرخورى کند، به سه کیفر فورى مجازات شود: پرده بر دلش افتد، خواب بر چشمش و سستى بر پیکرش.
در نقل برداشت بالا باید گفت؛ با استفاده از برخی روایات، نمی‌توان به این نتیجه رسید که «عقوبت» تنها مرتبط با این دنیا است؛ زیرا در مقابل، روایات فراوانی وجود دارد که در آنها «عقوبت» به معنای کیفر اخروی نیز مورد استفاده قرار گرفته است:
1. «قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِالله(ع) لِأَیِّ عِلَّةٍ جَعَلَ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى الْأَرْوَاحَ فِی الْأَبْدَانِ بَعْدَ کَوْنِهَا فِی مَلَکُوتِهِ الْأَعْلَى فِی أَرْفَعِ مَحَلٍّ فَقَالَ(ع):.....وَ نَصَبَ لَهُمْ عُقُوبَاتٍ فِی الْعَاجلِ وَ عُقُوبَاتٍ فِی الْآجل»؛‏[15] از امام صادق(ع) سؤال شد؛ به چه دلیل خداوند تعالی ارواح را در بدن‌ها قرار داد، بعد از آن‌که در ملکوت در بالاترین جایگاه بودند؟ امام فرمود: برای آنکه .... و عقوباتى در این دنیا و عقوباتى در آخرت را برایشان مقرر کرد.
2. «أَسْأَلُکَ یَا مُعْتَمَدِی عِنْدَ کُلِّ کُرْبَةٍ وَ غِیَاثِی عِنْدَ کُلِّ شِدَّةٍ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ أَمَاناً مِنْ عُقُوبَاتِ‏ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ»؛[16] از تو درخواست می‌کنم، ای مورد اعتماد من در هر سختی، و یاور من در هر گرفتاری، که به حرمت این نام‌ها مرا از عقوبات دنیا و آخرت نجات دهی.
ملاحظه می‌شود که در این دو روایت، عقوبت هم در مورد دنیا به کار رفته و هم در مورد آخرت.
با توجه به آنچه گفته شد، روشن است که میان «عذاب» و «عقوبت» تفاوتی به این معنا که یکی اختصاص به دنیا داشته و دیگری ویژه آخرت باشد وجود ندارد، بلکه هرکدام از اینها می‌توانند هم در دنیا دامن‌گیر انسان شده و هم در آخرت گریبان او را بگیرند.
البته، برخی در تفاوت «عذاب» با «عقوبت» در رفتارهای اجتماعی میان مردم - و نه ارتباط خالق و مخلوق - گفته‌‌اند: عقوبت در جایی به کار می‌رود که شخص سزاوار تنبیه باشد، اما عذاب لزوماً چنین نیست؛ یعنی عذاب ‌تنها در مورد کسانی که مستحق عقوبت‌اند به کار نمی‌رود، بلکه در مورد آزار و اذیت اشخاص بی‌‌گناه هم این تعبیر کاربرد دارد،[17] چنانچه موسای پیامبر(ع) خطاب به فرعون می‌گوید که دست از عذاب بنی اسرائیل بردار: «وَ لا تُعَذِّبْهُم».[18]
 
 

[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 554، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[2]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ‏1، ص 585، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[3]. المفردات فی غریب القرآن، ص 555.
[4]. ر. ک: قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‏4، ص 309 - 310، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.
[6]. لسان العرب، ج ‏1، ص 619.
[7]. المفردات فی غریب القرآن، ص 575.
[9]. قاموس قرآن، ج ‏4، ص 309 - 310.
[12]. المفردات فی غریب القرآن، ص: 575
[13]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول ص، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 296، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
[14]. ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، محقق، مصحح، ابراهیم، محمد ابوالفضل،‏ ج ‏20، ص 320، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
[15]. شیخ صدوق، محمد بن علی‏، التوحید، محقق، مصحح، حسینی، هاشم‏، ص 402 - 403، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1398ق.
[16]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج ‏2، ص 582 - 603، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق.
[17]. العسکری ابوهلال، الفروق فی اللغة، محقق، سلیم، محمد ابراهیم، ص 234، قاهره، دارالعلم و الثقافه.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود