لطفا صبرکنید
بازدید
8214
8214
آخرین بروزرسانی:
1397/01/08
خلاصه پرسش
تفاوت «بصیرت» و «فرقان» که به هر دوی آنها در قرآن اشاره شده چیست؟
پرسش
تفاوت بصیرت و فرقان - بویژه از منظر قرآن - چیست؟
پاسخ اجمالی
فرقان
واژه «فرقان» از ریشه «فرق» به معنای جدایی است؛ به همین جهت به گروهی از مردم که به گونه‌‌ای از دیگران جدا هستند، مثلاً مذهب یا آداب و رسوم ویژه‌‌ای دارند، «فرقه» گفته می‌شود؛ چنان‌که گروهی از ملائکه که به دستور خداوند اشیاء را از هم جدا می‌‌کنند، نیز «فارقات» نامیده می‌شوند. [1]
لغت‌شناسان بر این باورند که واژه «فرقان» هر چند از نظر ریشه لغوی با «فرق» اشتراک دارد، ولی معنای آن بلیغ‌تر است؛ و آن اینکه «فرقان»، به معنای جدا کننده حق از باطل است؛ به‌همین جهت به کلام خداوند متعال - اعم از «قرآن کریم»، «تورات» و «انجیل»- که جدا کننده حق و باطل از نظر اعتقاد، اخلاق و رفتار است، «فرقان» گفته می‌شود.[2] همان‌گونه که به نورانیت قلب و قدرت شناخت حق از باطل هم «فرقان» گفته شده است؛[3] علاوه بر این یکی از نام‌های روز قیامت نیز فرقان است؛[4] زیرا در آن روز حق از باطل شناخته و تمییز داده می‌شود.
بصیرت
بصیرت از ریشه بصر[به معنای چشم] گرفته شده است؛ به نیروی بینایی، نیروی ادراک قلبی و نیز به علم و آگاهی «بصیرت» گفته می‌شود.[5]
به نظر می‌رسد بیشترین کاربرد بصیرت همان دوم، یعنی نیروی ادراک قلبی است.
تفاوت و اشتراک
با توجه به مطالب گفته شده، «فرقان» و «بصیرت» هر چند از نظر معنا مقداری اختلاف دارند، ولی در برخی از مصادیق و کاربردها یکسان هستند؛ بنابراین از نظر منطقی می‌توان گفت رابطه‌ی بین این دو رابطه عام و خاص من وجه است؛ یعنی در مواردی می‌توان هر دو واژه را به کار برد. مثلاً می‌توان گفت فلانی دارای بصیرت و فرقان است؛ در مواردی نیز یکی از دو واژه بالا را می‌توان بدون توجیه و تفسیر مورد استفاده قرار داد، اما کاربرد واژه دیگر نیاز به توجیه و تفسیر دارد. به عنوان نمونه به قرآن می‌توان «فرقان» گفت، ولی به کار بردن «بصیرت» برای قرآن نیاز به توجیه دارد؛ مثلاً باید گفت قرآن بصیرت دهنده است.
واژه «فرقان» از ریشه «فرق» به معنای جدایی است؛ به همین جهت به گروهی از مردم که به گونه‌‌ای از دیگران جدا هستند، مثلاً مذهب یا آداب و رسوم ویژه‌‌ای دارند، «فرقه» گفته می‌شود؛ چنان‌که گروهی از ملائکه که به دستور خداوند اشیاء را از هم جدا می‌‌کنند، نیز «فارقات» نامیده می‌شوند. [1]
لغت‌شناسان بر این باورند که واژه «فرقان» هر چند از نظر ریشه لغوی با «فرق» اشتراک دارد، ولی معنای آن بلیغ‌تر است؛ و آن اینکه «فرقان»، به معنای جدا کننده حق از باطل است؛ به‌همین جهت به کلام خداوند متعال - اعم از «قرآن کریم»، «تورات» و «انجیل»- که جدا کننده حق و باطل از نظر اعتقاد، اخلاق و رفتار است، «فرقان» گفته می‌شود.[2] همان‌گونه که به نورانیت قلب و قدرت شناخت حق از باطل هم «فرقان» گفته شده است؛[3] علاوه بر این یکی از نام‌های روز قیامت نیز فرقان است؛[4] زیرا در آن روز حق از باطل شناخته و تمییز داده می‌شود.
بصیرت
بصیرت از ریشه بصر[به معنای چشم] گرفته شده است؛ به نیروی بینایی، نیروی ادراک قلبی و نیز به علم و آگاهی «بصیرت» گفته می‌شود.[5]
به نظر می‌رسد بیشترین کاربرد بصیرت همان دوم، یعنی نیروی ادراک قلبی است.
تفاوت و اشتراک
با توجه به مطالب گفته شده، «فرقان» و «بصیرت» هر چند از نظر معنا مقداری اختلاف دارند، ولی در برخی از مصادیق و کاربردها یکسان هستند؛ بنابراین از نظر منطقی می‌توان گفت رابطه‌ی بین این دو رابطه عام و خاص من وجه است؛ یعنی در مواردی می‌توان هر دو واژه را به کار برد. مثلاً می‌توان گفت فلانی دارای بصیرت و فرقان است؛ در مواردی نیز یکی از دو واژه بالا را می‌توان بدون توجیه و تفسیر مورد استفاده قرار داد، اما کاربرد واژه دیگر نیاز به توجیه و تفسیر دارد. به عنوان نمونه به قرآن می‌توان «فرقان» گفت، ولی به کار بردن «بصیرت» برای قرآن نیاز به توجیه دارد؛ مثلاً باید گفت قرآن بصیرت دهنده است.
[1]. مرسلات، 4.
[2]. «وَ إِذْ آتَیْنٰا مُوسَى الْکِتٰابَ وَ الْفُرْقٰانَ». بقره، 53. «وَ لَقَدْ آتَیْنٰا مُوسىٰ وَ هٰارُونَ الْفُرْقٰانَ». انبیاء، 48. «تَبٰارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقٰانَ». فرقان، 1. «شَهْرُ رَمَضٰانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنّٰاسِ وَ بَیِّنٰاتٍ مِنَ الْهُدىٰ وَ الْفُرْقٰانِ» بقره، 185.
[3]. «یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللّٰهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقٰاناً». أنفال، 29.
[4]. أنفال، 41. ر. ک: راغب اصفهانى، مفردات ألفاظ القرآن، ص 632 -634، لبنان، سوریه، دار العلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[5]. ابو الحسین، احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغة، ج1، ص: 253، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1404ق؛ مفردات ألفاظ القرآن، ص 127.
نظرات
