جستجوی پیشرفته
بازدید
5494
آخرین بروزرسانی: 1397/07/15
خلاصه پرسش
آیا از نظر فلسفه چیزی ماورای وجود، حقیقتی ندارد؟
پرسش
«ما در فلسفه چیزی ماورای وجود نداریم». آیا این سخن درست است؟ اگر درست نیست چرا درست نیست؟
پاسخ اجمالی
برای روشن شدن موضوع مطرح شده در پرسش، شایسته است ابتدا به مطلبی اشاره نماییم، و آن این است که گاهی یک لفظ به صورت مشترک لفظی در میان اهل یک علم به کار می‌رود و هر یک با توجه به برداشتی که از آن لفظ دارند، نظر دیگران را مردود می‌شمارند (که در این حالت گفته می‌شود نزاع لفظی است). لفظ «وجود» به نوعی مشترک لفظی میان اهل عرفان، فلسفه و کلام است و همین امر سبب شده است اختلاف نظر در حیطه معنایی واژه «وجود» محقق گردد. برای تبیین مطلب ابتدا نگاهی به اصطلاحات «وجود» می‌اندازیم و سپس به پاسخ پرسش خواهیم پرداخت.
1. برخی از عارفان، «وجود» را به معنای «ظهور و تجلی» می‌دانند و به همین جهت نیز تمامی صفات از جمله «وجود» را از ذات الهی در مرتبه «غیب الغیوب» که هیچ‌گونه ظهور و بروزی ندارد، سلب می‌نمایند. البته سلب وجود از این مرتبه به معنای عدم تعیّن خاصّ و مغایر با سایر صفات برای «وجود» است؛ اما این حقیقت به صورت اندماجی و غیر مغایر با سایر تعینات، برای ذات ثابت است.[1]
2. برخی از اهل عرفان نیز «وجود» را به معنای «حقیقت مستقل بالذات» دانسته و از این‌روی، ممکنات را «احکام و احوال» می‌نامند و «وجود» را متشخص در ذات الهی می‌نمایند.[2] همین امر نیز سبب شده است ناآشنایان به اصطلاحات ایشان، تصور نمایند که فقط باری تعالی وجود داشته و همه چیز غیر او موهوم و خیالی و معدوم‌اند.
3. عدّه‌ای از متکلمان «وجود» را به معنای «فعلیت خارجی» دانسته؛ لذا برخی از حقایق را که دارای تحقق و تحصل‌اند، اما در خارج اثری از آنها یافت نمی‌گردد را بین وجود و عدم معرفی نموده و به این مربته، «حال» گویند.[3] اصطلاحی که نزد ایشان مترادف با «وجود» فلسفی است، «ثبوت» می‌باشد. اما نزد فلاسفه، «وجود» به معنای ثبوت و تحقق بوده و در مقابل عدم و سلب قرار دارد و حدّ فاصلی برای این دو تصور نمی‌شود.
با روشن شدن اصطلاحات مختلف «وجود» دانسته می‌شود که اثبات یا نفی حقایقی ورای وجود، وابسته به معنایی است که از «وجود» مدّ نظر قرار می‌گیرد. به همین جهت نیز در بدو امر باید گفت؛ میان فلاسفه در پاسخ به این پرسش اختلاف نظر وجود دارد، اما با دقت نظر می‌توان اذعان داشت اختلاف ایشان صرفاً نزاعی لفظی بوده و به لحاظ محتوایی اختلاف چندانی با یکدیگر ندارند.
توضیح آن‌که برخی از فیلسوفان اسلامی قائل شده‌اند که ماهیات (برای ممکنات) در خارج اصیل بوده و ماهیت را در خارج یا ورای وجود، دارای تحقق و ثبوت می‌دانند. در نظر ایشان «وجود» فقط در «واجب الوجود» اصیل است اما در ممکنات، این «ماهیت» آنها است که صاحب اثر بوده و «وجودشان» به تبع ماهیت آنها دارای اثر و اصیل می‌شود. برخی از اندیشمندان غربی نیز قائل به «عَرَض» بودن «وجود» برای «ماهیت» هستند و این نظریه را به ابن سینا منسوب می‌دانند و به این عبارت وی استناد می‌نمایند که «انّ الوجود عارض فی هذه الماهیات».[4] در نظر ایشان نیز «ماهیت» حقیقتی ورای وجود بوده که نه تنها معدوم نیست، بلکه اصل در اشیاء به شمار می‌رود.[5]
اما سایر حکمای اسلامی «وجود» را مرادف با «ثبوت» و «تحقق» و «تحصل» و... دانسته و معتقدند که «وجود» و «عدم» نقیضین به شمار می‌روند. علت این‌که نزاع ایشان با گروه‌های پیشین را «لفظی» اعلام نمودیم این است که بیشتر فیلسوفان، متکلمان و عارفان اسلامی، ارتفاع نقیضین را محال می‌شمرند و بین «نفی و اثبات» حالت سومی را ادعا نمی‌نمایند؛ اما در خصوص واژه «وجود» از آن‌جا که معنایی خاص (نظیر «ظهور» یا «فعلیت خارجی» و...) را لحاظ می‌نمایند، می‌گویند که ورای «وجود» نیز اموری متحقق و متحصل‌اند و معدوم به شمار نمی‌روند.
بنابر این، طبق نظر بیشتر فلاسفه چیزی ورای «وجود» به معنای «ثبوت» و «تحقق»، وجود نداشته و هر آنچه تصور شود یا موجود است یا معدوم. البته گروهی از فلاسفه غربی منکر استحاله اجتماع نقیضین و نیز ارتفاع نقیضین بوده و هر حالتی را ممکن می‌شمارند.[6] بر اساس این دیدگاه باید گفت؛ حتی به معنای اخیر نیز ورای «وجود» اموری متحصل قابل فرض‌اند، کما این‌که در خصوص «ثبوت» و «تحقق» و «تحصل» و ... نیز همین امر صادق است؛ در نظر آنان اصولاً هیچ‌گاه نمی‌توان دو واژه را یافت که چیزی خارج از آنها وجود نداشته باشد.
 
 

[1]. یزدان پناه، سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، ص 321-325، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ پنجم، 1393ش.
[2]. قیصری، داوود، شرح فصوص الحکم، تحقیق آشتیانی، سید جلال الدین، ص1031، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1375ش.
[3]. طباطبائی، محمد حسین، نهایة الحکمه، ص16، قم، موسسه نشر اسلامی، دوازدهم، بی‌تا.
[4]. ابن سینا، الشفاء (المنطق)، تحقیق، زاید، سعید، ص95، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، 1404ق.
[5]. ژیلسون، اتین، هستی در اندیشه فیلسوفان، ترجمه، طالب زاده، حمید، ص162، تهران، حکمت، چاپ سوم، 1389ش.
[6]. همان.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود