جستجوی پیشرفته
بازدید
11600
آخرین بروزرسانی: 1398/03/13
خلاصه پرسش
آیا بین رحمت و غضب خداوند، نوعی تناقض وجود ندارد؟ آیا «عذاب ادنی» نشانی از رحمت خداست؟
پرسش
سلام؛ تناقض بین رحمت و غضب خداوند را چطور باید حل کرد؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم در یکی از آیاتش در توصیف خدای متعال میفرماید؛ خداوند آمرزنده گناه، توبهپذیر و داراى مجازات سخت است: «غافِرِ الذَّنْبِ وَ قابِلِ التَّوْبِ شَدیدِ الْعِقابِ ذِی الطَّوْلِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ إِلَیْهِ الْمَصیرُ».[1]
در این آیه - همچنین آیات مشابه - وجود صفاتی که به ظاهر متضاد به نظر میرسند، سبب شده تا برخی تصور کنند که چگونه خداوند متعال همزمان هم صاحب رحمت است، و هم در عین حال غضب کننده؟! یعنی چگونه خدای متعال صاحب اوصاف متضاد است؟!
در مورد این شبهه از زوایای مختلف میتوان پاسخ گفت:
1. اضداد به لحاظ برداشت ما از صفات خداوند است؛ و گرنه در ذات و صفات خداوند اضداد وجود ندارد؛ زیرا خداوند در ذات خود بسیط است؛ مرکب نیست تا چه رسد به اینکه مرکب از اضداد باشد.[2]
2. وجود اضداد در چیزی نشاندهنده کمال و قوت وجود آن چیز است. هر چه وجود قویتر باشد آن وجود از کمالات متضاد بیشتری برخوردار است. به بیان دیگر، جامع اضداد بودن حق تعالی لازمه وجود احاطی حق است؛ یعنی از سویی لازمه احاطه وجودی حق آن است که در دل هر ذرهای حاضر باشد و احکام آن موطن را بپذیرد، و از سوی دیگر، احکام و لوازم برخی مواطن با برخی دیگر متخالف، بلکه متضاد باشد. بنابر این، وجود احاطی و مطلق خداوند میتواند همزمان احکام متضاد با یکدیگر را بپذیرد؛ یعنی آن وجود مطلق یگانه، به نفسِ احاطه، تمام اضداد را در خود جمع کرده است.
به همین دلیل است که خدای متعال هم ظاهر است و هم باطن؛ هم اول است و هم آخر، و همینطور دیگر صفات متقابل. بنابر این، اگر چه عالم ماده «ظاهر» و در مقابل آن عالم عقل «باطن» است، و هر چند برخی اشیاء مانند عقول، صفت «اولیت» دارند و در مقابل برخی دیگر مانند امور مادی، صفت «آخریت» دارند، اما در برابر تمام این اوصاف متقابل و متضاد، وجود حق تعالی به نفسِ احاطه هم ظاهر است و هم باطن، هم اول است و هم آخر.[3]
 3. از نگاه دیگر این دو صفت ضد هم نیستند؛ یعنی صفت رحمت و غضب دو صفت از اوصاف الهی در دو ساحت مختلفاند؛ یکی در مقام عفو و بخشش، و دیگری در مقام عذاب و انتقام. چنانکه در دعای افتتاح آمده است: «وَ أَیْقَنْتُ أَنَّکَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکَالِ وَ النَّقِمَة».[4]
بر این اساس، رحمت واسعه الهی در مقام رحمت است، و غضب در جایگاه عذاب و انتقام؛ یعنی آنجا که رحمت الهی جریان دارد، غضبی در کار نیست: «فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فی‏ رَحْمَتِه»؛[5] اما کسانى را که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته میکنند، پروردگارشان داخل در رحمت خویش میکند.
اما کسانی که سینه خود را براى کفر گشاده کرده و کفر را پذیرفته و به آن خوشنود گشته و آنرا در خود جاى دادهاند، چنین کسانى مورد غضب خداوند قرار میگیرند: «وَ لکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْراً فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ».[6]
علاوه بر این، رحمت و غضب همزمان در یک مورد و یکجا واقع نمیشوند؛ به دلیل آنکه حتی از نظر رتبه، رحمت الهی مقدم بر غضب است؛ از اینرو در دعای جوشن کبیر در بیان اوصاف خدای متعال آمده است: «یَا مَنْ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‏ءٍ رَحْمَتُهُ یَا مَنْ سَبَقَتْ‏ رَحْمَتُهُ‏ غَضَبَه»؛[7] ای کسی که رحمتش تمام اشیا را در بر گرفته، و ای کسی که رحمتش بر غضبش سبقت گرفته است.
لذا رحمت پروردگار بر غضبش پیشی گرفته و در مرحله نخست شامل تمام بندگان میشود، منتها اگر مردمانی از رحمت الهی سوء استفاده کرده و با مشاهده آیات روشن الهی بر کفر و ظلم خویش ادامه داده، مورد غضب قرار میگیرند.
بنابر این شرط تناقض از نظر منطقی در این مورد تحقق پیدا نمیکند؛ چون در تناقض چند وحدت(هشت وحدت) شرط است. و اینگونه نیست که خداوند همزمان در یک موضوع و در یک مورد، هم رحمت و هم غضب داشته باشد.
4. البته گفتنی است؛ گاهی پیش میآید که برخی از عذابها و گرفتاریهای کوچک در زندگی دامنگیر انسان میشود، تا مایه امتحان و بیداری انسان شود که آنرا نیز میتوان رحمتی از جانب پروردگار ارزیابی کرد، تا انسان به خود آید و به مسیر درست زندگی برگردد، این نوع از عذابها که از آنها به «العذاب الأدنی»؛ یعنی عذاب کوچک تعبیر میشود، میتواند نشانی از رحمت خدا باشد، اما عذابهای بزرگ و نهایی که امتهای گذشته به آن گرفتار میشدند و با عنوان «العذاب الاکبر» از آن یاد شده نمیتواند مایه رحمت باشد، بلکه بیانگر غضب الهی است: «وَ لَنُذیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‏ دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون»‏.[8]، [9]
 

[1]. غافر، 3.
[3]. یزدان پناه، ید الله، نگارش، انزلی، عطاء، ص 235- 236، قم، مؤسسه علمی پژوهشی امام خمینی، 1388ش؛ ر. ک: «معنای ظاهر و باطن در خدای متعال»، 100067.
[4]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 3، ص 108، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[5]. جاثیه، 30.
[6]. نحل، 106.
[7].‏ مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار،‏ ج 91، ص 386، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق. «ای کسی که رحمتش تمام اشیا را در بر گرفته است، و ای کسی که رحمتش بر غضبش سبقت گرفته است».
[8]. سجده، 21.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود