معقولات ثانیه کلیاتی هستند که از امور ذهنى و معقولات اولی انتزاع شده‏اند و منشأ آنها همان ذهن است.[1] به عبارت دیگر، معقولات ثانیه مفاهیمی هستند که تنها با عروض بر مفهوم دیگر قابل تعقل هستند، و وجودشان فقط در ذهن است. حال ا گر ظرف عروض مفهوم و اتصاف معروض به عارض هر دو ذهن باشد، معقول ثانیه منطقی است مثل مفهوم نوع؛ چرا که نوع در خارج نه تعقل می شود نه تحقق می یابد، ولی اگر عروض در ذهن و اتصاف در خارج باشد، معقول ثانیه فلسفی است مثل مفهوم علیت؛ چرا که مفهوم علیت در ذهن ساخته شده ولی در خارج متحقق است.[2]

دلیل این که معقولات ثانیه بسیط هستند و مرکب نیستند؛ این است که ترکیب در مفاهیمی تصور دارد که دارای جنس و فصل هستند، اما معقولات ثانیه جنس و فصل ندارند؛ زیرا جنس و فصل از اجزای عقلی ماهیت هستند. به این صورت که جنس جزء مشترک ماهیت است و فصل جزء مختص آن،[3] مثل انسان که ماهیتی است دارای دو جزء حیوان و ناطق که حیوانیت بخش مشترک از ماهیتش است که بین انسان و حیوانات دیگر مشترک است؛ چون بقیۀ حیوانات هم حساسیت و حرکت با اراده دارند و ناطقیت جزء مختص انسان است که او را از بقیۀ حیوانات جدا می کند.

بنابر این، مفاهیمی از جنس و فصل برخوردارند که ماهیت داشته باشند؛ یعنی از دسته معقولات اولی یا مفاهیم ماهوی باشند، پس مفاهیمی که از ماهیت برخوردار نیستند؛ مثل معقولات ثانیه چه منطقی و چه فلسفی، جنس و فصل هم ندارند.[4]

در نتیجه، معقولات ثانیه بسیط اند نه مرکب. البته بحث در خود مفاهیم ثانی است، نه تعبیر لفظی از آنها؛ زیرا ممکن است در مقام تعبیر و بیان بیشتر از یک لفظ بکار گرفته شود؛ نظیر این که مفهوم «فصل» در عین این که بسیط است، ولی گاهی برای بیان برخی از فصول بیش از یک لفظ استفاده می شود؛ مانند فصل حیوان که از آن به «حساس متحرک بالارداه» تعبیر می کنیم.