جستجوی پیشرفته
بازدید
18077
آخرین بروزرسانی: 1393/08/03
خلاصه پرسش
روایاتی در کتب معتبر شیعه اثنا عشری وجود دارد که فرقه اسماعیلیه، از آنها جهت اثبات مدعای خود استفاده می کنند. ارزیابی شما از این روایات چیست؟
پرسش
روایات و مطالبی در کتب شیعه موجود است که شیعیان اسماعیلی برای اثبات امامت اسماعیل از آنها استفاده می کنند. لطفا کیفیت رد و یا مفهوم واقعی این روایات را بفرمایید. بخصوص روایت اول که در کتب شیعه برای نشان دادن امامت امام حسن عسکری (ع) استفاده می شود. ایضاً منابعی تاریخی نیز وجود دارد که بر حیات اسماعیل پس از شهادت پدر تأکید دارند، این مطالب چگونه رد می شوند.
لازم به ذکر است این مطالب از منابع اسماعیلی گرفته شده است و صحت و سقم آنها را بررسی نکرده ام.
1. روى الکلینی والمفید والطوسی عن أبی هاشم داود بن القاسم الجعفری قال : کنت عند أبی الحسن العسکری وقت وفاة ابنه أبی جعفر وقد کان أشار إلیه ودل علیه، وانی لأفکر فی نفسی وأقول هذه قصة أبی إبراهیم وقصة إسماعیل، فاقبل إلی أبو الحسن وقال: نعم یا أبا هاشم بدا لله فی أبی جعفر وصیر مکانه أبا محمد کما بدا له فی إسماعیل بعدما دل علیه أبو عبدالله ونصبه، وهو کما حدثتک نفسک وأنکره المبطلون .. أبو محمد ابنی الخلف من بعدی عنده ما تحتاجون إلیه، ومعه آلة الإمامة والحمد لله !!
2. عن مسمع کردین قال: دخلت على أبی عبدالله وعنده إسماعیل، قال: ونحن إذ ذاک نأتم به بعد أبیه... الروایة !! انظر الاختصاص (290) والبصائر (97) والبحار (47/82) وإثبات الهداة : (3/165).
3. ذکر الولید بن صبیح أن أباه قد أوصى إلیه وقال : کان بینی وبین رجل یقال له : عبد الجلیل صداقة فی قدم، فقال لی : إن أبا عبدالله أوصى إلى إسماعیل فی حیاته قبل موته بثلاث سنین !! انظر البحار : (48 / 22 ).
4. کذلک ذکر الحسن بن موسى النوبختی فی کتابه ( فرق الشیعة ) أن الأمام الصادق نص على ابنه إسماعیل وهذا قوله: (فإنه لما أشار جعفر بن محمد إلى إمامة ابنه إسماعیل ثم مات إسماعیل فی حیاة أبیه رجعوا).
5. منابعی که بر حیات اسماعیل تاکید دارند:
سنة 138 /755 عند المقریزی فی اتعاظ الحنفا. لیبزغ 1909 ص6 وطبعة القاهرة. تح .شیال.م1.ص15.
الجوینی .تاریخ جهان .لندن 1937-1912 م3 ص146.رشید الدین .اسماعیلیان.ص10 .دی غویه مذکرات قرامطة البحرین .لیدن 1886 ص203 .مقالة کازانوفا فی JA .سلسلة 11. 19. 1922 ص126.ص135
پاسخ اجمالی

با توجه به این که اسماعیل، فرزند بزرگ امام صادق(ع) بودند، بسیاری از شیعیان بر این باور بودند که مقام امامت بعدها به ایشان خواهد رسید و امام ششم نیز به دلیل شرایط حاکم بر جامعه و نیاز به پنهانکاری جهت حفظ جان امام بعدی، این باور را صریحاً تکذیب نمی کردند، اما با وفات اسماعیل در زمان حیات پدرشان، این باور در میان بیشتر شیعیان به فراموشی سپرده شد. مشابه چنین وضعیتی در ارتباط با ابوجعفر محمد، فرزند بزرگ امام هادی(ع) نیز تکرار شد. روایات شیعه نیز تماماً بیانگر همین موضوع بوده و عقاید اسماعیلیه با کمک آن قابل اثبات نیست.

پاسخ تفصیلی

در ارتباط با شکل گیری فرقه اسماعیلیه و آنچه موجب تردید برخی شیعیان در مورد امامت امام هفتم (ع) شد، مطالبی در پاسخ 5283 همین سایت وجود دارد که ابتدا شما را به مطالعه آن دعوت می کنیم.

 

اما در مورد روایاتی که در پرسش شما به آنها اشاره شده، باید گفت:

 

1. حدیث اول با اختلافاتی در تعابیر، در منابع شیعی متعددی مشاهده می شود که کتاب کافی، [1] ارشاد مفید، [2] غیبة طوسی، [3] کشف الغمة، [4] و بحار الانوار [5] از آن جمله می باشد.

 

براساس این روایت، اباهاشم جعفری، هنگام وفات ابوجعفر [6] که یکی از فرزندان امام هادی(ع) و برادر بزرگ تر امام حسن عسکری (ع) بود، در آن مکان حضور داشتند.

 

با توجه به این که ابوجعفر، بزرگ تر از امام یازدهم بود، شیعیان تصور می کردند که امام بعدی او است و شاید هم به همان دلایلی که در مورد اسماعیل وجود داشت، امام هادی(ع) نیز برای حفظ جان امام حسن(ع)،به گونه ای رفتار می کردند که زمینه چنین باوری در شیعیان از بین نرود. با توجه به این باور عمومی، راوی حدیث (ابوهاشم) به فکر فرو رفته و وضعیت موجود را با زمان وفات اسماعیل در زمان حیات امام ششم(ع) مقایسه می کند. سپس، بدون آن که سخنی بر زبان آورد از جانب امام هادی (ع) مورد خطاب قرار می گیرد که آری! آنچه به ذهنت آمده صحیح بوده و این دو وضعیت، کاملاً با هم مشابه است.

 

آنچه در این حدیث وجود دارد و موجب شده تا اسماعیلیه از آن به نفع خود بهره برداری کنند، آن است که در ضمن روایت بیان شده که "کَمَا بَدَا لَهُ فِی إِسْمَاعِیلَ بَعْدَ مَا دَلَّ عَلَیْهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ نَصَبَه‏" و از این عبارت برداشت می شود که اسماعیل از جانب امام صادق (ع) به مقام امامت نصب شده است.

 

اما این استدلال از چند جهت قابل خدشه است:

 

1-1. استناد به این روایت، فرع پذیرش امامت امام هادی (ع) است، که با عقاید اسماعیلیه سازگار نیست.

 

2-1. آنچه به سادگی می توان از این روایت برداشت نمود، این است که اسماعیل نتوانست به مقام امامت نائل شده و  این مقام، در اختیار امام کاظم(ع) قرار گرفته و امامت اسماعیل با وفات او هیچ گاه صورت عملی به خود نگرفته، هر چند که باور عمومی شیعیان، احتمال آن را می داد.

 

3-1. از میان منابعی که این روایت را نقل کرده و در دسترس ما است، کتاب کافی از لحاظ زمانی، قدیمی تر از سایر کتب است. این کتاب، عبارتی را به کار گرفته که واژه "نصب" در آن مشاهده نمی شود تا مورد استدلال اسماعیلیان قرار گیرد. بیان این نکته نیز مهم است که به اعتقاد بیشتر اندیشمندان شیعی، شیخ کلینی، مؤلف کتاب کافی، دقت بیشتری در حفظ متون اصلی روایات داشته است. [7]

 

با توجه به این نقل، ممکن است که در اصل روایت، سخنی از نصب نبوده، اما راویان بعدی، این روایت را نقل به معنا کرده [8] و با توجه به باور عمومی که بدان اشاره شد، عبارت دال بر نصب (و لو ظاهری و موقت) را در آن گنجانده باشند، بدون آن که چنین موضوعی را مورد پذیرش قرار دهند؛ چون مطمئنیم که دیگر مؤلفان اشاره شده نیز بر مرام و مکتب اسماعیلیه نبوده اند.

 

2. آنچه از روایت دوم برداشت می شود، تنها این است که شیعیان می پنداشتند اسماعیل، امام بعدی است و بیشتر از آن، چیز دیگری از این روایت قابل استفاده نیست و همان گونه که اشاره شد، ما نیز وجود چنین باوری را در میان شیعیان آن زمان انکار نمی کنیم.

 

3. در سومین روایت نیز شخصی به نام ولید بن صبیح به امام صادق (ع) عرضه می دارد که من از دوست قدیمی ام، عبد الجلیل شنیدم که شما سه سال قبل از مرگ اسماعیل، او را وصی خود قرار داده اید! امام ششم، چنین وصیتی را به شدت و با سوگند، انکار کرده و بیان می دارند که اگر وصیتی هم کرده باشم، وصی من، فرزند دیگرم موسی(ع) است. [9]  آیا از چنین روایتی، عقاید اسماعیلیه اثبات می شود؟!

 

4. متن موجود در کتاب فرق الشیعه نوبختی نیز به موضوعی فراتر از دیگر روایات، اشاره نکرده و با استفاده از دو عبارت موجود در آن، یعنی "أشار" و "رجعوا" می توان گفت که این متن، بیانگر باوری است که در میان شیعیان در ارتباط با امامت اسماعیل در آینده وجود داشته است که بعد از وفات ایشان، غالب شیعیان از این باور دست برداشتند.

 

5. در منابع معتبر شیعه اثناعشری، روایتی مبنی بر زنده ماندن اسماعیل، بعد از امام صادق (ع) وجود ندارد و منابع اشاره شده (که متن روایات مورد نظر در آن را درج ننموده و تنها به ذکر آدرس بسنده کردید) نیز از منابع شیعی نیستند.

 

 

[1] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 327، ح 10، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1365 هـ ش.

[2] شیخ مفید، الارشاد، ج 2، ص 318، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 هـ ق.

[3] شیخ طوسی، الغیبة، ص 82 و 200، مؤسسه معارف اسلامی، قم، 1411 هـ ق.

[4] إربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 406، مکتبة بنی هاشمی، تبریز، 1381 هـ ق.

[5] مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 50، ص 241، ح 6، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق.

[6] این امامزاده بزرگوار به نام محمد و با لقب ابوجعفر در زمان حیات امام هادی (ع) وفات کرده و مزار ایشان با عنوان "سید محمد" در شهر "بلد" عراق که میان "بغداد" و "سامرا" قرار دارد، مورد احترام شیعیان است.

[7] نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج 2، ص 219، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم.

[8] بر اساس توصیه های معصومان، لازم نیست که یک روایت را دقیقاً با همان متن ارائه شده از سوی امام نقل نمود، بلکه اگر متن دقیق آن در ذهن راوی وجود نداشته باشد، می توان از متن دیگری استفاده کرد که همان معنا را داشته باشد. ر.ک: وسائل الشیعة، ج 27، ص 80، ح 33255؛"قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی أَسْمَعُ الْکَلَامَ مِنْکَ فَأُرِیدُ أَنْ أَرْوِیَهُ کَمَا سَمِعْتُهُ مِنْکَ فَلَا یَجِی‏ءُ قَالَ فَتَعَمَّدُ ذَلِکَ قُلْتُ لَا قَالَ تُرِیدُ الْمَعَانِیَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَلَا بَأْس‏".

[9] "فَقَالَ یَا وَلِیدُ لَا وَ اللَّهِ فَإِنْ کُنْتُ فَعَلْتُ فَإِلَى فُلَانٍ یَعْنِی أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع".

 

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها